Basa Yami
Basa Yami (Basa Cina: 雅美), uga diarani basa Tao, iku sawijining basa Melayu-Polinésia. Basa iki anggotaning kontinum dhialèk Iwatan sing dicaturaké déning wong Yami sing dumunung ana ing Pulo Anggrèk, 46 kilomèter kidul-wétaning pulo utamaning Taiwan. Basa Yami uga karan ciriciring no Tao utawa "caturaning manungsa" déning panyatur asliné.[1]
Yami | ||
---|---|---|
Cizicizing No Tao | ||
Dituturaké ing | Taiwan | |
Gunggung panutur | 3,800 | |
Rumpun basa | Cithakan:Infobox Language/genetic2 | |
Kodhe basa | ||
ISO 639-1 | None | |
ISO 639-2 | –
| |
ISO 639-3 | tao
|
Basa Yami iku siji-sijiné basa aslining pribumining Taiwan sing dudu anggota kulawarga basa Formosa, nanging kalebu sajeroning kulawarga basa Batan sing tinemu saloring nagara Filipina.
Fonologi besut
Basa Yami nduwé 20 uni wyanjana lan 4 uni swara:[2]
- Uni wyanjana (sajeroning aksara Yami)
- Uni andhegan: ⟨p, b, t, d, k, g, '⟩
- Uni frikatif: ⟨v, s, h⟩ (⟨s⟩ is retroflex)
- Uni anuswara: ⟨m, n, ng⟩
- Uni likuida: ⟨l, r⟩
- Uni afrikat: ⟨c, j⟩ (afrikat cethak)
- Uni geter: ⟨z⟩ (geter alvéolar)
- Uni luncuran: ⟨w, y⟩
- Uni swara
- ⟨a, e, i, o⟩ (e swara madya-tengah)
Basa Yami Iraralay sing dicaturaké ana ing pasisir lor mbédakaké uni wyanjana dawa saka uni wyanjana cendhèk (kaya ta, opa 'pupu' lawan oppa 'babon' minangka sapasang minimal).[3]
Tembung kriya besut
Ana ngisor iki pratélan inflèksi tembung kriyaning basa Yami saka cathetaning Rau (2006: 135).
|
|
|
|
|
Rimbagan besut
Ana ngisor iki pratélan rimbaganing basa Yami saka cathetaning Rau (2006: 135-136).
- icia- 'wong sabarakan sanasib sarupa'
- ikeyangka 'luwih-luwih'
- iangka 'rumangsa ngono ngéné amarga...'
- iangka 'angka urutan'
- ipi- 'angka kapingan'
- ji a- 'négasi utawa mbangetaké'
- angka 'padha, sa-..., tembung aran niskala'
- angka 'banjur, nembé waé, namung'
- angka 'ater-ater tembung kriya statif minangka tembung kriya transitif'
- angka (dwilingga) 'temen'
- angka (dwilingga) 'kéwan sing dijuluki miturut cirèné'
- angka ... -an 'tembung aran umum'
- ma-... -en 'seneng nglakoni iki kaé'
- mapaangka 'éthok-éthok dadi iki kaé'
- mapi- 'nggawé iki kaé minangka pakaryan'
- mi-/mala- 'gegayutan kulawarga sing ngloro utawa nelu'
- miangka /mapiangka /ipiangka 'kabèh, siji-siji'
- mala- 'krasa utawa kaya...'
- mipa- 'sangsaya...'
- mipipa- 'malah luwih...'
- mapi-/mapa-/pa-... -en/ipa- 'rimbagan tembung kriya kausatif'
- ni- 'perfèktif'
- ni-... na 'malingké (superlatif)'
- noangka 'kapungkur'
- noma- 'mbésuk (adoh)'
- sicia- 'saiki'
- sima- 'mbésuk (cedhak)'
- tey- 'panujon'
- tey- 'banget'
- tey- (dwilingga) 'cacahing saben iji
Logat besut
Tembung kognat karo kulawarga basa Filipina besut
Jawa |
Yami | Filipino/Ilokano/Tagalog, lsp. |
---|---|---|
wong |
tao | tao |
bok |
ina | ina |
rama |
ama | ama |
sirah |
oo | ulo |
ha'a |
nohon | oho (apa) |
kanca |
kagagan | kaibigan |
sapa |
sino | sino |
dhèwèké | sira | sila |
-é/-né | nira | nila |
anak | anak | anak |
aku |
ko | ko, -ko (Ilokano) |
kowé | ka | ka, -ka (Ilokano) |
dina |
araw | araw, aldaw (Ilokano) |
mangan |
kanen | kain, kanen (Ilokano) |
ngombé | inomen | inumin, inomen (Ilokano) |
basa |
ciriciring | siling (Hiligaynon, tembung), siring (Waray-waray, tembung) |
lan |
aka | saka |
yung |
Ananay | Aray, Araray (Cebuano), Annay (Ilokano) |
omah |
vahay | bahay, balay (Ilokano, Cebuano) |
babi |
viik | biik (piglet) |
wedhus |
kadling | kambing, kanding (Cebuano), kalding (Ilokano) |
watu |
vato | bato |
siji |
ása | bisa, maysa (Ilokano) |
loro |
dóa (raroa) | dalawa, duha (Cebuano), dua (Ilokano) |
telu |
tílo | tatlo, tulo (Cebuano), tallo (Ilokano) |
papat |
ápat | apat, upat (Cebuano), uppat (Ilokano) |
lima |
líma | lima |
enem |
ánem | anim, innem (Ilokano), unom (Cebuano) |
pitu |
píto | pito |
wolu |
wáo | walo |
sanga |
síam | siyam, siam (Ilokano) |
sapuluh |
póo | sampu, sangapulo (Ilokano) |
Tembung silihan basa Jepang besut
Jawa | Yami | Jepang |
---|---|---|
montor mabur |
sikoki | hikouki (飛行機) |
alkohol |
saki | sake (酒) |
kapal perang |
gengkang | gunkan (軍艦) |
injil |
seysio | seisho (聖書) |
kristus |
Kizisto | kirisuto (キリスト) |
dhokter |
koysang | o-isha-san? (お医者さん) |
sènter | dingki | denki (電気) |
roh kudus |
seyzi | seirei (聖霊) |
kunci |
kagi | kagi (鍵) |
tamba |
kosozi | kusuri (薬) |
montor |
otobay | ootobai (オートバイ; auto bike) |
pulisi |
kisat | keisatsu (警察) |
pamulangan |
gako | gakkō (学校) |
tas pamulangan |
kabang | kaban (鞄) |
guru |
sinsi | sensei (先生) |
karcis |
kipo | kippu (切符) |
trek |
tozako | torakku (トラック; truck) |
Tembung silihan basa Cina besut
Jawa | Yami | Cina Mandarin |
---|---|---|
arak |
potaw cio | pútáojǐu (葡萄酒) |
Cathetan suku besut
Rujukan besut
- Rau, D. Victoria, and Maa-Neu Dong. 2006. Yami texts with reference grammar and dictionary. Taipei: Academia Sinica.
- Rau, D. Victoria, Maa-Neu Dong and Ann Hui-Huan Chang with Daniel E. Rau and Gerald A. Rau, Yami (Tao) Dictionary Archived 2015-05-11 at the Wayback Machine. (達悟語詞典) [1] [2] Archived 2014-03-06 at the Wayback Machine., National Taiwan University Press [3], June 25, 2012 (Chinese) (English) ISBN 978-986-03-2519-5
Pranala njaba besut
- Logating basa Yami sajeroning Austronesian Basic Vocabulary Database:
- Kursus basa Yami jroring Archived 2010-02-21 at the Wayback Machine., Univèrsitas Providence, Taiwan
- Kaca jaringan Upaya Panyathetan Basa Yami Archived 2012-06-24 at the Wayback Machine.