Évolusi: Béda antara owahan

[[Carolus Linnaeus]], panggagas sistem klasifikasi biologi modhérn, nunjukaké menawamanawa kabèh kauripan donya bisa kaatur ing hiérarki kang, menawamanawa digambaraké ing wangun dhiagram, mèmper silsilah. Sawisé [[Linnaeus]], para naturalis asring nanggep menawamanawa makhluk urip padha 'berkerabat' nanging makhluk urip mau durung mangerti apa sebabé.

[[Gregor Mendel]] iku pendeta lan ilmuwan saka [[Ceko]], kang nyinaoni èlmu keturunan. Kanthi ngobservasi utawi nliti kacang polong pirang-pirang taun suwené, Mendel njupuk kesimpulan menawamanawa ana sawijining [[patron]] ning keturunan. Asil penyelidikan [[Mendel]] dadi dhasar èlmu [[genetika]].

[[Charles Darwin]] iku sawijining naturalis [[Inggris]] kang mèlu ekplorasi kapal ''HMS Beagle'' kanggo nggawé péta pelabuhan donya ing taun [[1831]]. Sakwéné perjalanan iku Darwin nliti kéwan werna-werna lan tetanduran kang ditemoni. Darwin ana ing [[Kapuloan Galapagos]] kurang luwih 2 sasi lan nglakoni macem-macem pangamatan tumrap macem-macem kéwan kang ana ing kapuloan terpencil iku. Seka pangamatan iki, lan uga macem-macem pangamatan terusané kang dilakoni sakjroné puluhan taun tumrap koléksi kéwan lan tetanduran kang dientuki iku Darwin nggawé embrio téori évolusi. Ing taun [[1859]], Darwin nerbitaké ''"On the Origin of Species by means of Natural Selection"'', kang nyajèkaké bukti-bukti kang nunjukaké menawamanawa kauripan wis ngalami évolusi sakjrone sajarahé lan menawamanawa mékanisme kang njalari dumadiné évolusi iku [[seleksi alam]].

Éwadéné gagasan évolusi (menawamanawa makhuk urip malèh sacara berangsur-angsur) wis kadhiskusèkaké adoh sadurungé [[abad kaping 19]], Darwin lan Wallace iku kang ''pisanan'' nyetusaké ''kepriyé'' prosès évolusi iku dumadi.

Évolusi njelasaké sajarah makhluk urip, [[kewan]], [[tetanduran]], [[jamur]] (fungi), [[mikroba]]. Bukti panyengkuyungé akèh banget lan asalé saka manéka warna cabang biologi: hiérarki [[taksonomi]] kaya kang katemokaké ''Linnaeu''s lan para ''panerusé'', fosil-fosil kang nunjukaké menawamanawa kauripan ing mangsa biyèn béda wanguné karo kauripan mangsa saiki, nganti bukti génétika kang nunjukaké pepadhan antarané manéka warna makhluk urip. Saiki évolusi isa dikandhakaké wis dadi téori sentral ing biologi modhérn—ora luput menawamanawa ahli génétika [[Theodosius Dobzhansky]] ngendika, ''"Nothing in biology makes sense except in the light of evolution"''.

Cucuk manuk finch (sakjinis manuk manyar) dadi topik pamikiran [[Darwin]] kang ndhasari évolusi téoriné (priksani gambar)<ref>Bryson, B: "A Short History of Nearly Everything", Transworld, London, 2003.</ref>. Nalika manggon ing kapuloan [[Galapagos]], bagéyan saka ekspedhisi [[HMS Beagle]], Darwin mriksani menawamanawa cucuk manuk finch béda-béda, gumantung saka pulo ngendi asalé. Iki salah sawijining conto kepriyé manuk finch nyesuèkaké dhiri karo kondhisi pulo kang béda-béda. Contoné, ing pulo sijiné, cucuk manuk finch kuat lan cendhak lan cocok kanggo mecah kulit kacang sing atos. Ing pulo liyané, cucuk manuk finch luwih dawa sithik lan luwih tipis, cocok kanggo ngisep jinis panganan kang ana ing pulo iku. Perkara iki njalari Darwin mikir sawijining kamungkinan menawamanawa manuk finch ora kaciptaaké mangkono waé, ananging ngliwati prosès adhaptasi.

[[Wektu]] iku faktor penting ing évolusi. Prosès évolusi merlokaké wektu kang suwé banget. Miturut Darwin, ana loro mekanismé kang ndhasari évolusi. Angka siji, prosès évolusi nggawa spesies kang ana nduwèni interaksi karo kondhisi ékologiné. Contoné, amarga asil évolusi, sapérangan manuk nduwèni cucuk kang mung isa dinggo ngisep madu kembang. Sakwéné kembang iku isih sumadya, manuk iku bakal urip. Nanging, menawamanawa kembang iku, amarga ana sebabé, punah, manuk iku kamungkinan gedhé bakal punah uga. Mékanisme kang angka loro ya iku kalairan spesies anyar saka asil variasi ing spesies kang ana. Iki dumadi menawamanawa sawijining grup mahluk urip dadi kapisah lan ing pungkasané nduwèni gaya urip kang béda banget. Conto klasik ya iku manuk finch ing dhuwur. Asal mulané, nénék moyang manuk saka manéka warna pulo ing Galapagos iku asalé saka dharatan [[Amérika Kidul]]. Amarga mencar ing manéka warna pulo, manuk iku pungkasané ngembangaké gaya urip kang béda-béda. Wéktu (ngliwati akèh génerasi manuk) lan perjuangan kanggo urip (survival) iku rong perkara kang dibutuhaké kanggo nglairaké génerasi anyar manuk finch. Wektu kang luwih dawa manèh lan ngliwati prosès sing padha, miturut Darwin bakal isa njelasaké évolusi saka ''kabèh'' mahluk urip ing muka bumi kang asalé saka siji "common ancestor".

* Évolusi dudu, kaya kang dikira akèh wong, nelaaké menawamanawa 'menungsa asil évolusi saka munyuk'. Nanging, menungsa lan munyuk kang ana saiki nduwèni "moyang sing padha". Pangertèn "moyang" iki kudu dipahami kanthi moyang sacara fisik, dudu spiritual, paling ora nganti saiki.

* Akèh sing ngandhakaké menawamanawa ora ana bukti-bukti évolusi. Evolusi wis akèh ditliti/diobservasi ing laboratorium utawa saka bukti-bukti fosil.

Kawit saka publikasi buku Darwin "[[The Origin of Species]], évolusi éntuk akèh kritik lan dadi téma kang kontrovérsial. Nanging, kontrovérsi iki umumé sekitar implikasi saka téori évolusi ing bidhang [[filsafat]], [[sosial]], lan [[agama]]. Ing komunitas [[ilmuwan]], téori évolusi wis ditampa sacara wiyar lan ora ngentuki tantangan. Kaya kang wis dipredhiksi déning Darwin, implikasi kang paling kontrovérsial ya iku [[évolusi menungsa]]. Khususé, akèh kang ora nrima menawamanawa samudaya jinis makhluk urip, kalebet menungsa, asalé saka prosès alam kang orang merlokaké campur tangan déwa-déwa, kalebet Tuhan.

Aliran kang asring kaanggep berlawanan karo téori évolusi ya iku panciptan ([[ciptaanisme]] utawa ''creationism'' ing [[basa Inggris]]) kang percaya menawamanawa makhluk urip lan samudaya jinisé kaciptaaké déning Tuhan, sacara kapisah (ora ana pepadhan leluhur, utawa menawamanawa sakjinis makhluk urip ora diturunaké saka jinis makhluk urip liya). Ciptaanisme pisanan muncul ing kalangan Kristen literalis kang ora isa nampa évolusi amarga dianggep bertentangan karo narasi kisah panciptan pitung dina ing [[Kitab Kejadian]] ing [[Prajanjian Lawas]], nanging samburiné muncul uga ing kalangan Islam (meski saknyatané ing [[al-Qur'an]] ora ana narasi panciptan spesifik kaya ing [[Kejadian]]). Panyebab panolakan sabagéyan kalangan beragama kasebut mungkin amarga anggepan menawamanawa évolusi ngilangaké 'peran Tuhan' ing panciptan, utawa malah menawamanawa évolusi nyokong atéisme, senajan évolusi sebagai sains ora isa nyampuri perkara tindakan ilahi, kang ana ing ranah kaimanan, tegesé ana ing njaba sains.