Srengéngé: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
c éjaan using AWB
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan using AWB
Larik 116:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Téori punikipunika lajeng dipunbuktèkaken déning [[Galileo Galilei]] lan pangamat angkasa sanèsipun.<ref name="cainf"/> Téori ingkang salajengipun dipuntepangi kanthi nami [[heliosentrisme]] punikipunika nugelaken téori [[Geosentrik|geosentrisme]] (bumi minangka pusat tata surya) ingkang dipunajengaken déning [[Ptolemeus]] lan sampun tahan wiwit abad kaping kalih sadèrèngipun masèhi.<ref name="jeffrycoffey">{{en}} {{cite web
| url = http://www.universetoday.com/75594/heliocentric/
| title = Heliocentric
Larik 131:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Konsèp [[fusi nuklir]] ingkang dipunajengaken déning [[Subrahmanyan Chandrasekhar]] lan [[Hans Bethe]] nalika taun [[1930]] pungkasanipun saged njelasaken punapa punikupunika srengéngé sacara tepat.<ref name="cainf"/>
 
== Karakteristik umum srengéngé ==
Larik 204:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Angka kasebat sami kaliyan kaping 333.000 massa bumi.<ref name="Marshall"/> Sauntawisipun punikupunika, dhiameter srengéngé inggih punika 1.392.000 kilometer utawi 865.000 mil, sami kaliyan kaping 109 dhiameter bumi.<ref name="fcain"/> Minangka pabandhingan, 1,3 yuta planèt saukuran bumi saged mlebet dhumateng srengéngé.<ref name="fcain"/> Mila, srengéngé dados objèk paling ageng ing tata surya kanthi massa dumugi 99,85% saking total massa tata surya.<ref name="JetPro">{{en}} {{cite web
| url = http://www2.jpl.nasa.gov/basics/bsf1-1.php
| title = Basic of Space Flight Section 1 Chapter 1. The Solar System
Larik 239:
| place = Cambridge, United Kingdom
| publisher = Cambridge University Press
|ISBN=9780521546225}} ({{google books with page|LqlW1RestpYC|pirsani|15| lintang paling caket kaliyan bumi}})</ref> Let srengéngé dhumateng bumi punikipunika dipuntepangi minangka [[satuan astronomi]] lan biasa dipunbulataken (kanggé panyedherhanan étangan) dados 150 yuta km.<ref name="solar nasa" /><ref name="JetPro" />
 
Adhedhasar pangétangan kanthi métodhe analisis [[radhioaktif]], dipunmangertosi bilih batuan [[rembulan]], [[meteorit]] lan batuan bumi paling sepuh ingkang naté dipunpanggihaken yuswanipun watawis 4,6 yuta taun.<ref name="Lang">{{en}}
Larik 257:
| publisher = Cambridge University Press
|ISBN=9780521813068}} ({{google books with page|RdCUsMy3l7EC|pirsani|183| 4,6 yuta taun}})
</ref> Sauntawisipun punikupunika, conto batuan srengéngé dèrèng naté dipunpikantuk saéngga pangétangan dipunlampahaken sacara [[matématika]] migunakaken modhèl interior srengéngé.<ref name="Seeds">{{en}}
{{Citation
| first = MA
Larik 273:
| publisher = Thompson Learning Inc.
|ISBN=9780495387879}} ({{google books with page|EckCC-x6024C|pirsani|183| pangétangan dipunlampahaken sacara matématika}})
</ref> Adhedhasar asil pangétangan matématika inggih punika srengéngé dipunkintenaken yuswanipun 5 ± 1,5 yuta taun.<ref name="Seeds"/> Nanging, amargi tata surya dipunkawruhi kawangun minangka satunggil kasatuwan salebetipun wekdal ingkang cecaketan mila sapunikisapunika sacara umum srengéngé dipunanggep yuswanipun 4,6 yuta taun.<ref name="Lang"/><ref name="Seeds"/> Srengéngé kagolong lintang tipe G V, kanthi ciri gadhah suhu lumahipun watawsis 6.000 K lan umumipun tahan salaminipun 10 yuta taun.<ref name="jcoffey"/> Srengéngé dipunkintenaken yuswanipun watawis 7 yuta taun malih, sadèrèngipun hidrogen ing intinipun telas.<ref name="fcain"/> Menawi perkawis kasebat dumados, srengéngé bakal èkspansi dados lintang raseksa warna abrit ingkang asrep lan mangan planèt-planèt alit ing sakupengipun (menawi kalebet bumi) sadèrèngipun pungkasanipun wangsul dados lintang kerdhil warna pethak malih.<ref name="fcain"/>
 
Gaya gravitasi ing srengéngé sabandhing kaliyan kaping 28 gravitasi ing bumi.<ref name="fcain3">{{en}} {{cite web
Larik 290:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Sacara téori perkawis kasebat ateges bilih satunggiling tiyang gadhah bobot 100&nbsp;kg ing bumi mila menawi lelampahan ing lumahipun srengéngé bobotipun bakal karaos kados 2.800&nbsp;kg.<ref name="fcain3"/> Gravitasi srengéngé mungkinaken narik sedayasadaya komponèn-komponèn panyusunipun mbentuk satunggil wangun bal sampurna.<ref name="fcain3"/> Gravitasi srengéngé ugi ingkang nahan planèt-planèt ingkang ngupengi tetep wonten ing orbitipun piyambak-piyambak.<ref name="fcain3"/> Pangaruh saking gravitasi srengéngé tasih saged karaos dumugi let 2 [[taun cahya]].<ref name="fcain3"/>
 
[[Radhiasi]] srengéngé, langkung dipuntepangi minangka cahya srengéngé, inggih punika campuran gelombang èlèktromagnètik ingkang kapérang saking [[infraabang|gelombang infraabrit]], [[cahya katingal]], [[sinar ultraviolèt]].<ref name="jcvillanueva">{{en}} {{cite web
Larik 307:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Sesaya gelombang èlèktromagnètik punikipunika obah kanthi kacepetan watawis 3,0 x 10<sup>8</sup> m/s.<ref name="jcvillanueva"/> Mila radhiasi utawi cahya merlokaken wekdal 8 menit kanggé dumugi dhumateng bumi.<ref name="jcvillanueva"/> Srengéngé ugi ngasilaken [[sinar gamma]], nanging frékuènsinipun tansaya alit sairing kaliyan letipun nilaraken inti.<ref name="jcvillanueva"/>
 
== Struktur srengéngé ==
Larik 343:
| publisher = シュプリンガー・ジャパン株式会社
|ISBN= 9780387681269}} ({{google books with page|tuv4z1dHey8C|pirsani|284| let inti, fusi helium dados hidrogen}})
</ref> Kapadhetanipun inggih punika watawis 150 g/cm<sup>3</sup>. Suhu lan tekanan ingkang kados mekaten inggilipun mungkinaken wontenipun pamecahan [[atom|atom-atom]] dados [[èlèktron]], [[proton]], lan [[neutron]].<ref name="yohkoh"/><ref name="Pugh"/> Neutron ingkang boten gadhah muatan bakal nilar inti nuju bagéyan srengéngé ingkang langkung njawi.<ref name="yohkoh"/> Sauntawis punikupunika, ènèrgi panas ing lebet inti nyebabaken pagerakan èlèktron lan proton cepet sanget lan silih tabrakan satunggal kaliyan sanèsipun nyebabaken réaksi fusi nuklir (asring ugi dipunsebat termonuklir).<ref name="solar nasa"/><ref name="yohkoh"/> Inti srengéngé inggih punika papan dumadosipun réaksi fusi nuklir helium dados hidrogen.<ref name="Pugh"/> Ènèrgi asil réaksi termonuklir ing inti arupi [[gamma|sinar gamma]] lan [[neutrino]] maringi tenaga ageng sanget ugi ngasilaken sedayasadaya ènèrgi panas lan [[cahya]] ingkang dipuntampi ing bumi.<ref name="solar nasa"/><ref name="yohkoh"/><ref name="cohen">{{en}} {{cite web
| url = http://fusedweb.pppl.gov/cpep/chart_pages/5.plasmas/sunlayers.html
| title = From Core to Corona Layers of the Sun
Larik 370:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Ènèrgi saking inti salebetipun wangun radhiasi kempal ing dhaérah punikipunika sadèrèngipun dipunterasaken dhumateng bagéyan srengéngé ingkang langkung njawi.<ref name="yohkoh2"/> Kapadhetan zona radhiatif inggih punika watawis 20 g/cm<sup>3</sup> kanthi suhu saking bagéyan lebet dhumateng njawi antawisipun 7 yuta dumugi 2 yuta drajat Celcius.<ref name="Pugh2">{{en}}
{{Citation
| first = P
Larik 401:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Pamandhapan suhu kasebat nyebabaken dumadosipun saya alonipun gerakan atom saéngga pagerakan sacara radhiasi dados kirang èfisièn malih.<ref name="cohen"/> Ènèrgi saking inti srengéngé mbetahaken wekdal 170.000 taun kanggé nggayuh zona konvèktif.<ref name="solar nasa"/> Nalika wonten ing zona konvèktif, pagerakan atom bakal dumados sacara [[konvèksi]] ing aréa sadawanipun sapérangan atus kilometer ingkang kasusun saking sèl-sèl gas raseksa ingkang teras sirkulasi.<ref name="cohen"/> Atom-atom kanthi suhu inggil ingkang nembé medal saking zona radhiatif bakal obah kanthi alon nggayuh lapisan paling njawi zona konvèktif ingkang langkung asrep nyebabaken atom-atom kasebat "dhawah" malih dhumateng lapisan paling inggil zona radhiatif ingkang panas ingkang salajengĞipun minggah malih.<ref name="yohkoh3"/> Prastawa punikipunika bola-bali teras nyebabaken wontenipun pagerakan wolak-walik ingkang nyebabaken transfer ènèrgi kadosdéné ingkang dumados nalika manasaken toya ing salebetipun panci.<ref name="yohkoh3"/> Mila, zona konvèktif dipuntepangi ugi kanthi nami zona pangumuban (''the boiling zone'').<ref name="yohkoh3"/> Matèri ènèrgi bakal dumugi bagéyan inggil zona konvèktif salebetipun wekdal sapérangan minggu.<ref name="yohkoh3"/>
 
=== Fotosfèr ===
Larik 410:
 
=== Korona ===
Korona arupi lapisan paling njawi saking srengéngé.<ref name="cohen"/> Lapisan punikipunika gadhah warna [[putih|pethak]], nanging namung saged dipuntingali nalika dumados grahana amargi cahya ingkang dipunpancaraken boten sami kiyatipun bagéyan srengéngé ingkang langkung lebet.<ref name="cohen"/> Nalika grahana total dumados, korona katingal mbentuk makutha cahya kanthi warna pethak ing sakupengipun srengéngé.<ref name="solar nasa"/> Lapisan korona gadhah suhu ingkang langkung inggil tinimbang bagéyan lebet srengéngé kanthi rata-rata 2 yuta drajat Fahrenheit, nanging ing sapérangan bagéyan saged dumugi suhu 5 yuta drajat Fahrenheit.<ref name="cohen"/>
 
== Pagerakan srengéngé ==
Larik 430:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Gerakan rotasi punikipunika sepindhaipun dipunkawruhi liwat pangamatan dhumateng éwah-éwahan posisi bintik srengéngé.<ref name="hathaway"/> Sumbu rotasi srengéngé miring tebihipun 7,25° saking sumbu orbit bumi saéngga kutub lèr srengéngé bakal langkung katèingal ing wulan [[September]] sauntawis kutub kidul srengéngé langkung katingal ing wulan [[Maret]].<ref name="hathaway"/> Srengéngé sans bal padhet, ananging bal gas, saéngga srengéngé boten rotasi kanthi kacepetan ingang sragam.<ref name="hathaway"/> Ahli astronomi nélakaken bilih rotasi bagéyan interior srengéngé boten sami kalian bagéyan lumahanipun.<ref name="cain2">{{en}} {{cite web
| url = http://www.universetoday.com/18565/rotation-of-the-sun/
| title = Rotation of the Sun
Larik 462:
}}</ref> Sumber bèntenipun wekdal rotasi srengéngé kasebat tasih dipuntliti.<ref name="hathaway"/>
 
* Srengéngé lan sedayasadaya isi tata surya obah ing orbitipun ngupengi galaksi [[bimasakti]].<ref name="coffey"/> Srengéngé mapan tebihipun 28.000 [[taun cahya]] saking pusat galaksi bimasakti.<ref name="coffey"/> Kacepetan rata-rata pagerakan punikipunika inggih punika 828.000&nbsp;km/jam saéngga dipunkintenaken bakal mbetahaken wekdal 230 yuta taun kanggé pikantuk satunggil puteran sampurna ngupengi galaksi.<ref name="coffey"/>
 
== Let srengéngé dhumateng lintang paling caket ==
Larik 496:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Mila, pangétangan let dipunlampahaken adhedhasar éwah-éwahan posisi satunggiling lintang salebetipun kurun wekdal tartamtu kanthi pathokan dhumateng posisinipun tumrap lintang-lintang ing sakupengipun.<ref name="heasarc"/> Métodhe pangukuran punikipunika dipunsebat [[parallaks]] (''parallax'').<ref name="heasarc"/>
 
== Ciri khas srengéngé ==
[[Gambar:Sun parts big.jpg|thumb|290px|Bagéyan-bagéyanipun srengéngé]]
Ing ngandhap punikipunika sapérangan ciri khas ingkang dipungadhahi srengéngé:
=== Prominènsa (lathi latu srengéngé) ===
Prominènsa inggih punika salah satunggil ciri khas srengéngé, arupi bagéyan srengéngé mèmper lathi latu ingkang ageng sanget lan padhang ingkang nyiprat medal saking bagéyan lumahanipun srengéngé sarta asring ugi awangun ''loop'' (puteran).<ref name="prominence">{{en}} {{cite web
Larik 534:
| publisher = Erlangga For Kida
|ISBN=9789797419233}} ({{google books with page|5mPAikDG5WYC|pirsani|10| prominènsa lathi latu}})
</ref> Prominènsa dipunsebat ugi minangka filamèn srengéngé amargi senadyan juluranipun padhang sanget menawi dipuntingali ing angkasa ingkang peteng, nanging boten langkung padhang tinimbang sedayasadaya srengéngé punikupunika piyambak.<ref name="prominence"/> Prominènsa namung saged dipuntingali saking bumi kanthi bantuan [[teleskop]] lan filter.<ref name="prominence"/> Prominènsa paling ageng ingkang naté dipuntangkep déning SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) dipunèstimasi ukuran panjangipun 350 éwu km.<ref name="prominence"/>
 
Sami kados korona, prominènsa kawangun saking [[plasma]] nanging gadhah suhu ingkang langkung asrep.<ref name="prominence"/> Prominènsa isinipun matèri kanthi massa dumugi 100 milyar kg.<ref name="prominence"/> Prominènsa dumados ing lapisan fotosfèr srengéngé lan obah medal nuju korona srengéngé.<ref name="prominence"/> Plasma prominènsa obah ing sadawanipun [[médhan magnèt]] srengéngé.<ref name="nasa prominence">{{en}} {{cite web
Larik 589:
 
=== Angin srengéngé ===
Angin srengéngé kawangun saking aliran konstan saking partikel-partikel ingkang dipunwedalaken déning bagéyan inggil atomosfèr srengéngé, ingkang obah dhumateng sedayasadaya tata surya.<ref name="frasercain">{{en}} {{cite web
| url = http://www.universetoday.com/18269/solar-wind/
| title = Solar Wind
Larik 604:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Partikel-partikel kasebat gadhah ènèrgi ingkang inggil, nanging prosès pagerakanipun medal médhan gravitasi srengéngé ing kacepetan ingkang inggil sanget dèreng dipunmangertos sacara sampurna.<ref name="frasercain"/> Kacepetan angin srengéngé kapérang dados kalih, inggih punika angin cepet ingkang nggayuh 400&nbsp;km/s lan angin cepet ingkang nggayuh langkung saking 500&nbsp;km/s.<ref name="radiman">{{en}} Radiman I, Soegiatini E, Sungging E. Soegianto E. 2007. The motion of solar wind charged particle in a sinusoidal vibrating magnetic field. ''J Mat Sains 12:127:133.</ref> Kecepetan punikipunika ugi saya tambah sacara èksponènsial selaras letipun saking srengéngé.<ref name="radiman"/> Angin srengéngé ingkang umum dumados gadhah kacepetan 750&nbsp;km/s lan asalipun saking bolongan korona ing atmosfèr srengéngé.<ref name="radiman"/>
 
Sapérangan bukti wontenipun angin srengéngé ingkang saged dipunraosaken utawi dipuntingali saking bumi inggih punika badhai géomagnetik kanthi ènèrgi inggil ingkang nrisak satelit lan sistem listrik, [[aurora]] ing [[Kutub Lèr]] utawi [[Kutub Kidul]], lan partikel mèmper buntut panjang ing komèt ingkang mesthi ngedohi srengéngé amargi siliran angin srengéngé.<ref name="frasercain"/> Angin srengéngé saged mbebayani kanggé kagesangan ing Bumi menawi boten wonten médhan magnèt bumi ingkang ngreksa saking radhiasi.<ref name="frasercain"/> Ing sanyatanipun, ukuran lan wangun médhan magnèt bumi ugi dipuntemtokaken déning kakiyatan lan kacepetan angin srengéngé ingkang liwat.<ref name="frasercain"/>
Larik 654:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Badai srengéngé ingkang sepindhahipun kacathet ing pustaka astronomi inggih punika nalika tanggal 1 September 1859.<ref name="gholman"/> Kalih panliti, Richard C. Carrington lan Richard Hodgson ingkang nembé ngobservasi bintik srengéngé liwat teleskop ing papan kapisah, ngamati badai srengéngé ingkang katingal minangka cahya pethak ageng ing sakupengipun srengéngé.<ref name="gholman"/> Kadadosan punikipunika dipunsebat Carrington Event lan nyebabaken lumpuhipun jaringan télégraf transatlantik antawisipun Amérika lan Éropah.<ref name="sudibyo"/>
 
== Èksplorasi srengéngé ==
Larik 705:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Helios I teras mubeng kanggé mesthèkaken sedayasadaya bagéyan montor mabur pikantuk gunggung panas ingkang sami saking srengéngé.<ref name="bob"/> Helios I gadhah tugas ngempalaken data-data perkawis srengéngé.<ref name="bob"/> Montor mabur ulang-alik asil karya sesarengan antawisipun Amérika Sarékat lan [[Jerman]] punikipunika operasinipun wiwit 10 Desember 1974 dumugi akir 1982.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/> Helios II dipunluncuraken tanggal 16 Januari 1976 lan kasil nggayuh let 43 yuta km saking srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/> Misi Helios II rampung wulan April 1976 nanging dipunnengké kémawon tetep wonten ing orbit.<ref name="bob"/>
 
Solar Maximum Mission dipundhesain kanggé nglampahaken observasi aktivitas srengéngé utaminipun bintik lan latu srengéngé nalika srengéngé wonten ing périodhe aktivitas maksimum.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/> SMM dipunluncuraken déning Amérika Sarékat tanggal 14 Februari 1980.<ref name="hamiltoncj"/> Salaminipun lelampahanipun, SMM naté ngalami karisakan nanging kasil dipunleresaken déning awak [[montor mabur ulang alik Challenger]].<ref name="bob"/> SMM teras wonten ing orbit bumi salaminipun nglampahaken observasi.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/> SMM ngempalaken data dumugi 24 November 1989 lan kobong nalika mlebet malih dhumateng atmosfèr bumi tanggal 2 Desember 1989.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/>
Larik 726:
| separator =
| postscript =
}}</ref> SOHO gadhah tugas ngempalaken data struktur internal, prosès fisik ingkang dumados, sarta pamundhutan gambar lan dhiagnosis spèktroskopis srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/> SOHO dipunpanggènaken ing let 1,5 yuta km saking bumi lan tasih operasi dumugi sapunikisapunika.<ref name="hamiltoncj"/>
 
Misi èksplorasi paling énggal saking NASA inggih punika montor mabur ulang alik kembar kanthi nami STEREO ingkang dipunluncuraken tanggal 26 Oktober 2006.<ref name="bob"/><ref name="cain4"/> STEREO gadhah tugas kanggé nganalisis lan mundhut gambar srengéngé salebetipun wangun 3 dhimènsi.<ref name="bob"/> Solar Dynamics Observatory Mission inggih punika misi èksplorasi NASA ingkang nembé wonten pangembangan lan sampun dipunpublikasikaken wulan April 2008.<ref name="bob"/> Solar Dynamics Observatory Mission dipunkintenaken bakal ngorbit kanggé nyinaoni dhinamika srengéngé ingkang ngliputi aktivitas srengéngé, évolusi atmosfèr srengéngé, lan pangaruh radhiasi srengéngé dhumateng planèt-planèt sanès.<ref name="bob"/>
Larik 779:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Déwa Ra ugi dipungambaraken minangka panjagi ''pharaoh'' utawi Raja Mesir.<ref name="touregypt"/> Sasanèsipun punikupunika, Ra dipungambaraken minangka déwa ingkang sampun sepuh lan manggèn ing langit kanggé ngawasi donya.<ref name="touregypt"/>
 
*Salebetipun mitologi India, srengéngé dipunsebat kanthi nami Surya.<ref name="deepak"/> Sasanèsipun minangka srengéngé punikupunika piyambak, Surya ugi dipuntepangi minangka déwa srengéngé.<ref name="Prophet">{{en}}
{{Citation
| first = ML
Larik 799:
| publisher = Summit University Press
|ISBN=9780972040242}} ({{google books with page|nBlOwrLYiHEC|pirsani|354| Surya asalipun saking basa Sansekekerta}})
</ref> Tembung ''surya'' asalipun saking basa Sansekerta ''sur'' utawi ''svar'' ingkang gadhah akir kagungan sinar.<ref name="Prophet"/> Surya dipungambaraken minangka déwa ingkang nyipeng kaseimbangan ing lumahing bumi.<ref name="Prophet"/> Panyembahan srengéngé sampun dipunlampahaken déning panganut kapitadosan Hindhu salaminipun éwonan taun.<ref name="deepak"/> SapunikiSapunika pèngetan riyaya srengéngé mlethèk tasih dipunlangsungaken ing pinggiran [[Kali Gangga]] ingkang wonten ing kitha paling suci ing [[India]], kitha [[Benares]].<ref name="Lang"/> Surya Namaskar utawi pangurmatan dhuateng srengéngé inggih punika satunggiling gerakan wigatos salebetipun [[yoga]].<ref name="deepak"/>
 
*[[Helios]] inggih punika déwa srengéngé salebetipun mitologi [[Yunani]].<ref name="deepak"/> Helios dipunsebat ugi minangka [[Sol Invictus]] ing [[Romawi Kuna|kabudayan Romawi]].<ref name="Littleton">{{en}}
Larik 817:
| publisher = Marshall Cavendish
|ISBN= 9780761475590}} ({{google books with page|QfXP_teqPrgC|lihat|641| Helios}})
</ref> Sasanèsipun punikupunika, Helios ugi arupi sisih sanès saking [[Apollo]].<ref name="deepak"/> Dipuncariyosaken Helios inggih punika déwa ingkang nganggé makutha halo srengéngé lan nitih kréta perang nuju dhumateng angkasa.<ref name="Finzi">{{en}}
{{Citation
| first = C
Larik 871:
</ref> Kinich-ahau inggih punika pamimpin bagéyan lèr.<ref name="James"/>
 
*Suku [[Aztec]] nyembah [[Huitzilopochtli]], ingkang arupi déwa perang lan simbul srengéngé.<ref name="history">Histrory World. http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?gtrack=pthc&ParagraphID=ezq#ezq dipunaksès tanggal 24 Juni 2011</ref> Saben dinten Huitzilopochtli dipuncariyosaken migunakaken sinar srengéngé kanggé ngusir pepeteng saking langit, nanging saben ndalu déwa punikipunika pejah lan pepeteng dhateng malih.<ref name="history"/> Kanggé maringi kakiyatan dhumateng déwaipun, bangsa Aztec nyaosaken pasembahan [[jantung]] manungsa saben dinten.<ref name="Lang"/>
*[[Shintoisme]] arupi agami ingkang gadhah inti dhumateng panyembahan srengéngé ingkang tasih wonten ing [[Jepang]].<ref name="Lang"/> Jepang gadhah julukan "Nagara Srengéngé Mlethèk".<ref name="Lang"/>
 
Larik 925:
}}</ref> Atusan obelisk Mesir ingkang gadhah fungsi minangka jam srengéngé ing jamanipun ugi saged dipunpanggihaken ing Luxor lan Heliopolis (kitha srengéngé).<ref name="Lang"/>
*Salah satunggil bangunan misuwur ingkang dipundhèdhikasikaken kanggé Surya dipunbangun nalika abad kaping 13 kanthi nami Surya Deula (Candhi Srengéngé) ingkang wonten ing Konarak, India.<ref name="Prophet"/>
* [[Pilar Intihuatana]] ingkang wonten ing kawasan [[Machu Picchu]] inggih punika bangunan ingkang dipundegaken déning bangsa Inca.<ref name="Roza"/> Nalika tengah dinten saben tanggal 21 Maret lan 21 September, posisi srengéngé bakal wonten mèh tepat ing sainggiling pilar saéngga boten badhé wonten ayang-ayang pilar sekedhik kémawon.<ref name="Roza"/><ref name="macchu pichu">Sacred Place. 2010. Macchu Pichu [terhubung berkala]. http://www.sacredsites.com/americas/peru/machu_picchu.html [dipunaksès tanggal 22 Juni 2011]</ref> Ing wekdal punikipunika, masarakat Inca bakal ngawontenaken upacara ing papan kasebat amargi masarakat kasebat pitados bilih srengéngé nembé dipuniket ing langit.<ref name="Roza"/><ref name="macchu pichu"/> Intihuatana dipunpigunakaken kanggé nemtokaken dinten ing pundi dumados ''equinox'' (laminipun siang sami kaliyan ndalu) lan périodhe-périodhe astronomis sanèsipun<ref name="macchu pichu"/>
* Bangsa [[Maya]] misuwur kanthi kalèndher isi 365 dinten lan 260 dinten ingkang dipundamel adhedhasar pangamatan astronomis, kalebet dhumateng srengéngé.<ref name="Clow">{{en}}
{{Citation
Larik 942:
| publisher = Inner Traditions / Bear & Co.
|ISBN=9781591430704}} ({{google books with page|wziziNT_0vEC|pirsani|6| Haab}})
</ref> Kalèndher 365 dinten punikipunika dipunsebat [[Haab]], éwadéné kalèndher 260 dinten dipunsebat [[Tzolkin]].<ref name="Clow"/>
*Kalèndher Aztec dipunpahat ing sainggilipun satunggiling watu wangun bunderan. Isinipun inggih punika 365 siklus kalèndher adhedhasar srengéngé lan 260 siklus ritual.<ref name="crystalllink">{{en}} Aztec Calendar - Sun Stone. http://www.crystalinks.com/aztecalendar.html dipunaksès tanggal 24 Juni 2011</ref> Kalèndher watu Aztec punikipunika sapunikisapunika dipunsimpen ing National Museum of Anthropology and History ing Chapultepec Park, Mexico City.<ref name="crystalllink"/>
*Srengéngé ugi sampun dados objèk ingkang nengsemaken kanggé pelukis lan panulis misuwur donya.<ref name="Lang"/> [[Claude Monet]], [[Joan Miro]], [[Caspar David Friedrich]] (irah-irahan lukisan: ''Woman in Morning Sun'' - Wanita salebetipun Srengéngé Éjang , lan [[Vincent van Gogh]] (irah-irahan lukisan: ''Another Light, A Stronger Sun'' - Cahya Sanès, Srengéngé ingkang Langkung Kiyat) inggih punika sapérangan pelukis ingkang naté ndadosaken srengéngé minangka objèk lukisanipun.<ref name="Lang"/> Éwadéné [[Ralph Waldo Emerson]] lan [[Friedrich Nietzsche]] inggih punika panulis lan filsuf ingkang naté damel cariyos, puisi, ugi tembung-tembung mutiara kanthi subjèk srengéngé.<ref name="Lang"/>
 
== Mupangat lan peran srengéngé ==
Srengéngé punika sumber ènèrgi kanggé kagesangan.<ref name="Lang"/> Srengéngé gadhah kathah mupangat lan peran ingkang wigatèos sanget kanggé kagesangan kadosta:
* Panas srengéngé maringi suhu ingkang pas kanggé kalangsungan gesang [[organisme]] ing bumi.<ref name="Lang"/> Bumi ugi nampi ènèrgi srengéngé kanthi cacah ingkang samadya kanggé damel [[banyu|toya]] tetep wangun cuwèr, ing pundi arupi salah satunggil panyokong kagesangan.<ref name="Lang"/> Sasanèsipun punikupunika panas srengéngé mungkinaken wontenipun angin, siklus [[udan|jawah]], cuaca, lan iklim.<ref name="Lang"/>
*Cahya srengéngé dipunmupangataken sacara langsung déning tetanduran mawi [[klorofil]] kanggé nglangsungaken fotosintesis, saéngga tetanduran saged tuwuh sarta ngasilaken oksigen lan gadhah peran minangka sumber pangan kanggé kéwan lan manungsa.<ref name="Lang"/> Makluk gesang ingkang sampun mati bakal dados fosil ingkang ngasilaken [[lenga bumi]] lan [[batu bara]] minangka sumber ènèrgi.<ref name="Lang"/> Perkawis punikipunika arupi peran saking ènèrgi srengéngé sacara boten langsung <ref name="Lang"/>
*[[Pambangkit listrik tenaga srengéngé]] inggih punika modhèl énggal pambangkit listrik kanthi sumber ènèrgi kaénggalaken.<ref name="greenpeace">{{id}} Greenpeace. 2011. Energi matahari [terhubung berkala]. http://www.greenpeace.org/seasia/id/campaigns/perubahan-iklim-global/Energi-Bersih/Energi_matahari/ [diakses 23 Juni 2011]</ref> Pambangkit listrik punikipunika kapérang saking kaca-kaca ageng utawi panèl ingkang bakal nangkep cahya srengéngé lan ngonsèntrasikaken dhumateng satunggal titik.<ref name="greenpeace"/> Panas ingkang dipuntangkap salajengipun dipunginakaken kanggé ngasilaken uwap panas mawi tekanan, ingkang bakal dipunpigunakaken kanggé nglampahaken turbin saéngga ènèrgi listrik saged dipunasilaken.<ref name="greenpeace"/> Prinsip panèl surya inggih punika panggunaan [[sèl surya]] utawi sèl ''photovoltaic'' ingkang kadamel saking [[silikon]] kanggé nangkep sinar srengéngé.<ref name="greenpeace"/> Sèl surya sampun kathah dipungunakaken kanggé [[kalkulator]] tenaga surya. Panèl surya sampun kathah dipunpasang ing atep bangunan lan griya ing dhaérah pakuthan kanggé pikantuk listrik kanthi gratis.<ref name="greenpeace"/>
*Pagerakan rotasi bumi nyebabaken wonten bagéyan ingkang nampi sinar srengéngé lan wonten ingkang boten.<ref name="wilson">{{en}} {{cite web
| url = http://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geophysics/earth2.htm
Larik 966:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Perkawis punikipunika ingkang ngripta wontenipun diten siang lan ndalu ing bumi.<ref name="wilson"/> Lajeng pagerakan bumi ngupengi srengéngé nyebabaken dumadosipun mungsa.<ref name="wilson"/>
*Srengéngé dados pamanunggal planèt-planèt lan bendha angkasa sanès ing sistem tata surya ingkang obah utawi gadhah rotasi ngupengi srengéngé.<ref name="ianbraham"/> Sedaya sistem saged mubeng ing njawi angkasa amargi dipuntahan déning gaya gravitasi srengéngé ingkang ageng sanget.<ref name="ianbraham"/>