Srengéngé: Béda antara owahan

|ISBN=9789797419233}} ({{google books with page|5mPAikDG5WYC|lihat|10| mataharisrengéngé bola raksasa}})

}}</ref> Sedaya komponèn tata surya kalebet 8 [[planètplanit]] lan satelitipun, planètplanit-planètplanit kerdhil, [[asteroid]], [[komèt]], lan lebu angkasa mubeng ngiteri srengéngé.<ref name="fcain">{{cite web

}}</ref> Sasanèsipun minangka punjer ubengan, srengéngé ugi arupi sumber [[energiènergi|ènèrgi]] kanggé kagesangan ingkang teras-terasan.<ref name="Lang2">

|ISBN=9780387304564}} ({{google books with page|WlHNCRwbQdUC|lihat|5| mataharisrengéngé sumber energiènergi}})

[[Nicolaus Copernicus]] punika tiyang sepisanan ingkang ngajengaken téoritéyori bilih srengéngé punika pusat parédharan tata surya ing abad 16.<ref name="cainf">{{cite web

}}</ref> TéoriTéyori punika lajeng dipunbuktèkaken déning [[Galileo Galilei]] lan pangamat angkasa sanèsipun.<ref name="cainf"/> TéoriTéyori ingkang salajengipun dipuntepangi kanthi nami [[heliosentrisme]] punika nugelaken téoritéyori [[Geosentrik|geosentrisme]] (bumi minangka pusat tata surya) ingkang dipunajengaken déning [[Ptolemeus]] lan sampun tahan wiwit abad kaping kalih sadèrèngipun masèhi.<ref name="jeffrycoffey">{{cite web

}}</ref> Angka kasebat sami kaliyan kaping 333.000 massa bumi.<ref name="Marshall"/> Sauntawisipun punika, dhiameter srengéngé inggih punika 1.392.000 kilometer utawi 865.000 mil, sami kaliyan kaping 109 dhiameter bumi.<ref name="fcain"/> Minangka pabandhingan, 1,3 yuta planètplanit saukuran bumi saged mlebet dhumateng srengéngé.<ref name="fcain"/> Mila, srengéngé dados objèk paling ageng ing tata surya kanthi massa dumugi 99,85% saking total massa tata surya.<ref name="JetPro">{{cite web

|ISBN=9780521546225}} ({{google books with page|LqlW1RestpYC|pirsani|15| lintang paling caket kaliyan bumi}})</ref> Let srengéngé dhumateng bumi punika dipuntepangi minangka [[satuan astronomi]] lan biasabiyasa dipunbulataken (kanggé panyedherhanan étangan) dados 150 yuta km.<ref name="solar nasa" /><ref name="JetPro" />

</ref> Adhedhasar asil pangétangan matématika inggih punika srengéngé dipunkintenaken yuswanipun 5 ± 1,5 yuta taun.<ref name="Seeds"/> Nanging, amargi tata surya dipunkawruhi kawangun minangka satunggil kasatuwan salebetipun wekdal ingkang cecaketan mila sapunika sacara umum srengéngé dipunanggep yuswanipun 4,6 yuta taun.<ref name="Lang"/><ref name="Seeds"/> Srengéngé kagolong lintang tipe G V, kanthi ciri gadhah suhu lumahipun watawsis 6.000 K lan umumipun tahan salaminipun 10 yuta taun.<ref name="jcoffey"/> Srengéngé dipunkintenaken yuswanipun watawis 7 yuta taun malih, sadèrèngipun hidrogen ing intinipun telas.<ref name="fcain"/> Manawi perkawis kasebat dumados, srengéngé bakal èkspansi dados lintang raseksa warna abrit ingkang asrep lan mangan planètplanit-planètplanit alit ing sakupengipun (manawi kalebet bumi) sadèrèngipun pungkasanipun wangsul dados lintang kerdhil warna pethak malih.<ref name="fcain"/>

}}</ref> Sacara téoritéyori perkawis kasebat ateges bilih satunggiling tiyang gadhah bobot 100&nbsp;kg ing bumi mila manawi lelampahan ing lumahipun srengéngé bobotipun bakal karaos kados 2.800&nbsp;kg.<ref name="fcain3"/> Gravitasi srengéngé mungkinaken narik sadaya komponèn-komponèn panyusunipun mbentuk satunggil wangun bal sampurna.<ref name="fcain3"/> Gravitasi srengéngé ugi ingkang nahan planètplanit-planètplanit ingkang ngupengi tetep wonten ing orbitipun piyambak-piyambak.<ref name="fcain3"/> Prabawa saking gravitasi srengéngé tasih saged karaos dumugi let 2 [[taun cahya]].<ref name="fcain3"/>

</ref> Kapadhetanipun inggih punika watawis 150 g/cm³. Suhu lan tekanan ingkang kados mekatenmakaten inggilipun mungkinaken wontenipun pamecahan [[atom|atom-atom]] dados [[èlèktron]], [[proton]], lan [[neutron]].<ref name="yohkoh"/><ref name="Pugh"/> Neutron ingkang boten gadhah muatan bakal nilar inti nuju pérangan srengéngé ingkang langkung njawi.<ref name="yohkoh"/> Sauntawis punika, ènèrgi panas ing lebet inti nyebabaken paobahan èlèktron lan proton cepetrikat sanget lan silih tabrakan satunggal kaliyan sanèsipun nyebabaken réaksi fusi nuklir (asring ugi dipunsebat termonuklir).<ref name="solar nasa"/><ref name="yohkoh"/> Inti srengéngé inggih punika papan dumadosipun réaksi fusi nuklir helium dados hidrogen.<ref name="Pugh"/> Ènèrgi asil réaksi termonuklir ing inti arupi [[gamma|sinar gamma]] lan [[neutrino]] maringi tenaga ageng sanget ugi ngasilaken sadaya ènèrgi panas lan [[cahya]] ingkang dipuntampi ing bumi.<ref name="solar nasa"/><ref name="yohkoh"/><ref name="cohen">{{cite web

[[Gambar:Solar system scale-2.jpg|thumb|290px|Ilustrasi pambandhing wujud srengéngé lan ukuran déning planètplanit-planètplanit salebetipun sistèm tata surya. Garis tengah srengéngé kaping 11 garis tengah Jupiter, planètplanit ingkang paling ageng.]]

}}</ref> [[Érupsi]] saged dumados nalika struktur prominèsa dados boten stabil saéngga bakal pecah lan ngedalaken plasmanipun.<ref name="nasa prominence"/> Nalika dumados érupsi, matérial ingkang dipunwedalaken dados pérangan saking struktur magnètik ingkang ageng sanget dipunsebat semburan massa korona (''coronnal mass ejection''/ CME).<ref name="prominence"/><ref name="nasa prominence"/> Paobahan semburan korona kasebat dumados ing kacepetan ingkang inggil sanget, inggih punika antawis 20 éwu m/s dumugi 3,2 yuta km/s.<ref name="prominence"/> Paobahan kasebat ugi nyebabaken paningkatan suhu dumugi puluhan yuta drajat salebetipun wekdal ingkang singkat.<ref name="prominence"/> Manawi érupsi semburan massa korona ngarah dhumateng bumi, bakal dumados interaksi kaliyan médhan magnèt bumi lan ngakibatakennjalari dumadosipun [[badhai géomagnètik]] ingkang gadhah potènsi ngganggu jaringan komunikasi lan [[listrik]].<ref name="nasa prominence"/>

}}</ref> Partikel-partikel kasebat gadhah ènèrgi ingkang inggil, nanging prosès paobahanipun medal médhan gravitasi srengéngé ing kacepetan ingkang inggil sanget dèreng dipunmangertos sacara sampurna.<ref name="frasercain"/> Kacepetan angin srengéngé kapérang dados kalih, inggih punika angin cepetrikat ingkang nggayuh 400&nbsp;km/s lan angin cepetrikat ingkang nggayuh langkung saking 500&nbsp;km/s.<ref name="radiman">Radiman I, Soegiatini E, Sungging E. Soegianto E. 2007. The motion of solar wind charged particle in a sinusoidal vibrating magnetic field. ''J Mat Sains 12:127:133.</ref> Kecepetan punika ugi saya tambah sacara èksponènsial selaras letipun saking srengéngé.<ref name="radiman"/> Angin srengéngé ingkang umum dumados gadhah kacepetan 750&nbsp;km/s lan asalipun saking bolongan korona ing atmosfèr srengéngé.<ref name="radiman"/>

}}</ref> Total ènèrgi ingkang dipunuwalaken sami kaliyan mayuta-yuta bom hidrogen kanthi ukuran 100 megaton.<ref name="gholman"/> Gunggung lan kakiyatan badai srengéngé kathah variasinipun.<ref name="frascain"/> Nalika srengéngé aktif lan gadhah kathah bintik, badai srengéngé langkung asring dumados. Badai srengéngé asring ugi dumados sesarengan kaliyan lubèripun massa korona.<ref name="frascain"/> Badai srengéngé maringaken risiko radhiasi ingkang ageng sanget dhumateng satelit, montor mabur ulang alik, astronot, lan utaminipunmliginipun sistem télékomunikasi bumi.<ref name="frascain"/><ref name="sudibyo">{{cite web

}}</ref> Kasilipun Pioneer 4 dipunterasaken déning paluncuran Pioneer 5 - Pioneer 9 salaminipun 1959-1968 ingkang panci gadhah tujuan kanggé nyinaoni perkawis srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/> Nalika tanggal 26 MeiMèi 1973, [[stasiun njawi angkasa]] Amérika Sarékat kanthi nami Skylab dipunluncuraken kanthi mbeta 3 awak.<ref name="hamiltoncj"/> Skylab mbeta Apollo Telescope Mount (ATM) ingkang dipungunakaken kanggé mundhut langkung saking 150.000 gambar srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/>

}}</ref> Helios I teras mubeng kanggé mesthèkaken sadaya pérangan montor mabur pikantuk gunggung panas ingkang sami saking srengéngé.<ref name="bob"/> Helios I gadhah tugas ngempalaken data-data perkawis srengéngé.<ref name="bob"/> Montor mabur ulang-alik asil karya sesarengan antawisipun Amérika Sarékat lan [[Jerman]] punika operasinipun wiwit 10 DesemberDhésèmber 1974 dumugi akir 1982.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/> Helios II dipunluncuraken tanggal 16 Januari 1976 lan kasil nggayuh let 43 yuta km saking srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/> Misi Helios II rampung wulan April 1976 nanging dipunnengké kémawon tetep wonten ing orbit.<ref name="bob"/>

Solar Maximum Mission dipundhesain kanggé nglampahaken observasi aktivitas srengéngé utaminipunmliginipun bintik lan latu srengéngé nalika srengéngé wonten ing périodhe aktivitas maksimum.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/> SMM dipunluncuraken déning Amérika Sarékat tanggal 14 FebruariFèbruari 1980.<ref name="hamiltoncj"/> Salaminipun lelampahanipun, SMM naté ngalami karisakan nanging kasil dipunleresaken déning awak [[montor mabur ulang alik Challenger]].<ref name="bob"/> SMM teras wonten ing orbit bumi salaminipun nglampahaken observasi.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/> SMM ngempalaken data dumugi 24 November 1989 lan kobong nalika mlebet malih dhumateng atmosfèr bumi tanggal 2 DesemberDhésèmber 1989.<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob"/>

Misi èksplorasi srengéngé ingkang paling misuwur inggih punika Solar and Heliospheric Observatory (SOHO) ingkang dipunkembangaken déning Badan Antariksa Amérika Sarékat (NASA) nyambut damel sesarengan kalian Agènsi Njawi Angkasa Éropah (ESA) lan dipunluncuraken tanggal 12 DesemberDhésèmber 1995.<ref name="cain4">{{cite web

Misi èksplorasi paling énggal saking NASA inggih punika montor mabur ulang alik kembar kanthi nami STEREO ingkang dipunluncuraken tanggal 26 Oktober 2006.<ref name="bob"/><ref name="cain4"/> STEREO gadhah tugas kanggé nganalisis lan mundhut gambar srengéngé salebetipun wangun 3 dhimènsi.<ref name="bob"/> Solar Dynamics Observatory Mission inggih punika misi èksplorasi NASA ingkang nembé wonten pangembangan lan sampun dipunpublikasikaken wulan April 2008.<ref name="bob"/> Solar Dynamics Observatory Mission dipunkintenaken bakal ngorbit kanggé nyinaoni dhinamika srengéngé ingkang ngliputi aktivitas srengéngé, évolusi atmosfèr srengéngé, lan prabawa radhiasi srengéngé dhumateng planètplanit-planètplanit sanès.<ref name="bob"/>

* [[Jam srengéngé]] ingging punika saprangkat alatpiranti ingkang dipunpigunakaken minangka panedah wekdal adhedhasar ayang-ayang gnomon (batang utawi lèmpèngan panenger) ingkang éwah teras panggènanipun selaras kaliyan paobahan bumi dhumateng srengéngé.<ref name="puspaiptek">{{cite web

* Salah satunggil bangunanyasan misuwur ingkang dipundhèdhikasikaken kanggé Surya dipunbangun nalika abad kaping 13 kanthi nami Surya Deula (Candhi Srengéngé) ingkang wonten ing Konarak, India.<ref name="Prophet"/>

* [[Pilar Intihuatana]] ingkang wonten ing kawasan [[Machu Picchu]] inggih punika bangunanyasan ingkang dipundegaken déning bangsa Inca.<ref name="Roza"/> Nalika tengah dinten saben tanggal 21 Maret lan 21 September, posisi srengéngé bakal wonten mèh tepat ing sainggiling pilar saéngga boten badhé wonten ayang-ayang pilar sekedhik kémawon.<ref name="Roza"/><ref name="macchu pichu">Sacred Place. 2010. Macchu Pichu [terhubung berkala]. http://www.sacredsites.com/americas/peru/machu_picchu.html [dipunaksès tanggal 22 Juni 2011]</ref> Ing wekdal punika, masarakat Inca bakal ngawontenaken upacara ing papan kasebat amargi masarakat kasebat pitados bilih srengéngé nembé dipuniket ing langit.<ref name="Roza"/><ref name="macchu pichu"/> Intihuatana dipunpigunakaken kanggé nemtokaken dinten ing pundi dumados ''equinox'' (laminipun siang sami kaliyan ndalu) lan périodhe-périodhe astronomis sanèsipun<ref name="macchu pichu"/>

* [[Pambangkit listrik tenaga srengéngé]] inggih punika modhèl énggal pambangkit listrik kanthi sumber ènèrgi kaénggalaken.<ref name="greenpeace">Greenpeace. 2011. Energi mataharisrengéngé [terhubung berkala]. http://www.greenpeace.org/seasia/id/campaigns/perubahan-iklim-global/Energi-Bersih/Energi_matahari/ [diakses 23 Juni 2011]</ref> Pambangkit listrik punika kapérang saking kaca-kaca ageng utawi panèl ingkang bakal nangkep cahya srengéngé lan ngonsèntrasikaken dhumateng satunggal titik.<ref name="greenpeace"/> Panas ingkang dipuntangkap salajengipun dipun-ginakaken kanggé ngasilaken uwap panas mawi tekanan, ingkang bakal dipunpigunakaken kanggé nglampahaken turbin saéngga ènèrgi listrik saged dipunasilaken.<ref name="greenpeace"/> Prinsip panèl surya inggih punika panggunaan [[sèl surya]] utawi sèl ''photovoltaic'' ingkang kadamel saking [[silikon]] kanggé nangkep sinar srengéngé.<ref name="greenpeace"/> Sèl surya sampun kathah dipungunakaken kanggé [[kalkulator]] tenaga surya. Panèl surya sampun kathah dipunpasang ing atep bangunanyasan lan griya ing laladan pakuthan kanggé pikantuk listrik kanthi gratis.<ref name="greenpeace"/>

* Srengéngé dados pamanunggal planètplanit-planètplanit lan bendha angkasa sanès ing sistem tata surya ingkang obah utawi gadhah rotasi ngupengi srengéngé.<ref name="ianbraham"/> Sedaya sistem saged mubeng ing njawi angkasa amargi dipuntahan déning gaya gravitasi srengéngé ingkang ageng sanget.<ref name="ianbraham"/>