Ing Jawa, tanduran iki diarani '''temulawak''', ing [[Sunda]] diarani '''koneng gede''', déné ing [[Madura]] diarani '''temu labak'''.
Tanduran temu lawak bisa tuwuh dhuwuré nganti 2 m, nduwèniduwé kembang awarna kuning. Oyod temulawak (rimpang) asring digunakaké minangka bahan obat-obatan tradhisional.
== Morfologi ==
Temulawak kalebu tanduran Terne sing nduwèniduwé gagang semu dhapuran, habitusé bisa nganti 2-2,5 mèter, saben dhapuran ana 3-9 anakan lan saben tanduran nduwèniduwé 2-9 ron.<ref name="internet2">[http://diperta.jabarprov.go.id/index.php/subMenu/1090 Budidaya Temulawak]</ref>
* Oyod
[[Oyod]] temulawak kang padatan diarani rimpang kawangun kanthi sampurna lan pangé kuat, wernané ijo peteng. Rimpang induk bisa nduwèniduwé 3-4 rimpang.<ref name="internet3">[http://agricenter.jogjaprov.go.id/index.php?action=generic_content.main&id_gc=136 Temulawak (Curcuma xanthorrhiza)]</ref> Werna kulit rimpang [[coklat]] rada [[abang]] utawa [[kuning]] tuwa, déné werna dagingé [[oranye]] tuwa utawa kuning.<ref name="internet3"/> Rimpang temulawak kawangun ing jero lemah, jeroné udakara 16 cm. Padatan, saben dhapuran nduwèniduwé 6 rimpang tuwa lan 5 rimpang enom.<ref name="internet3"/> Khasiat rimpang temulawak ya iku kanggo antiradang, nambah prodhuksi [[ASI]], anti racun [[empedhu]], ngudhunaké [[kolésterol]], [[diurètik]], tonikum, lan ngilangaké nyeri ing [[sendhi]].<ref name="internet3"/>
* Gagang
Temulawak kalebu jinis tanduran hèrba sing gagangé semu lan dhuwuré bisa nganti 2-2,5 mèter, wernané [[ijo]] utawa coklat peteng.<ref name="internet3"/> Godhongé padha nutupi nganti kawangun gagang.<ref name="internet3"/> Temulawak bisa urip apik ing dhaérah dhataran cendhèk nganti dhuwur 750 mèter sadhuwuré permukaanlumah segara.<ref name="internet3"/>
* Godhong
Saben gagang nduwèniduwé [[godhong]] sing cacahé 2-9 kanthi wujud bunder ndawa kaya godhong [[gedhang]], wernané ijo utawa coklat rada [[ungu]], dawané 31–84 cm lan ambané 10–18 cm.<ref name="internet3"/>
* Kembang
Temulawak nduwèniduwé [[kembang]] sing bentuké nggrombol, cendhak lan amba, wernané [[putih]] utawa kuning tuwa lan bongkot kembangé wernané ungu.<ref name="internet3"/> Kembang majemuk bentuké ''bulir'', bunder dawa, dawané 9–23 cm, ambané 4–6 cm. Kembang thukul kanthi cara giliran saka kantong-kantong godhong pengayom sing gedhé lan manéka werna ukurané uga wernané.<ref name="internet3"/> Mahkota kembang wernané abang, bentuké [[tabung]] (silinder) kanthi dawa 4,5 cm, mekrok ing wayah ésuk lan alum nalika soré.<ref name="internet3"/>
== Fisiologi ==
Temulawak wis dimangertèni ngandhut senyawa kimia sing nduwèniduwé aktivitas fisiologis, ya iku kurkuminoid lan [[lenga atsiri]].<ref name="internet3"/> Kurkuminoid mènèhi werna [[kuning]] ing rimpang kang sipaté anti-[[baktèri]], anti-[[kanker]], anti-[[tumor]], lan anti-radang, ngandhut anti-oksidan lan hypokolèsteromik.<ref name="internet3"/> Déné lenga atsiri nduwèniduwé rasa lan ambu sing khas. Isi lenga atsiri ing rimpang temulawak 3-12%.<ref name="internet3"/>
Miturut éksplorasi, rimpang temulawak ngandhut akèh zat kimiawi sing mènèhi èfèk positif kanggo [[organ]] manungsa kaya ta [[empedhu]], [[ati]], lan [[pankréas]].<ref name="internet3"/> Prabawané kanggo empedu ya iku bisa nyegah kawanguné [[watu]] lan kolesistisis.<ref name="internet3"/> Ing ati, zat temulawak ngrangsang [[sèl]] ati nggawé empedhu, nyegah [[hépatitis]], lan lara ati, ngéwangi ngudhunaké kadar SGOT lan SGPT uga kanggo anti-hépatotoksik.<ref name="internet3"/> Kajaba iku, temulawak uga bisa ngrangsang fungsi penkréas, nambah seléra mangan, ngrangsang mlakuné sistem [[hormon]] métabolisme lan fisiologi awak.<ref name="internet3"/>
== Khasiat ==
Temulawak wis kawentar dadi tanduran sing digunakaké kanggominangka nggawé [[jamu]] lan tamba manéka werna lelara. Temulawak nduwèniduwé khasiat laktagoga, kolagoga, anti-inflamasi(anti radang), tonikum lan diuretik (ngluruhaké uyuh). Lenga atsiri temulawak uga nduwèniduwé khasiat fungistatik ing akèh jinis [[jamur]] lan bakteriostatik ing mikroba ''[[Staphyllococcus sp.]]'' dan ''[[Salmonella sp.]]''
* Ngudhunaké kolesterol
Kontèn kolagoga saka temulawak nduwèniduwé mupangat kanggo ningkataké prodhuksi lan sèrèksi empedu sing kerjané kolekinetik lan koleretik, diéwangi kanthi ''kerja kolekinetik'' dilakokaké déning ''fraksi kurkuminoid'', déné ''kerja kolerotik'' dilakokaké déning komponèn saka fraksi [[lenga atsiri]]. Kasilé kanthi ningkataké prodhuksi cairancuwèran empedu, mula partikel padhet ing kandhung empedu bisa kélong. Kahanan iki ngelongi kolik empedu, weteng kembung amarga gangguan métabolisme [[lemak]] lan ngudhunaké kadhar [[kolèsterol]] getih sing dhuwur.<ref name="internet4">[http://temulawak.org/sifat-dan-kandungan-kimia-temulawak/ Sifat dan Khasiat]</ref>
* Kanggo kasarasan untu
Anthorrhizol sing kaandhut ing rimpang temulawak apik banget kanggo antimikroba lan antibaktéri. Temulawak bisa digunakakéminangka kanggo bèntèngbètèng pertahanan [[untu]]. Baktèri-baktèri kaya ta ''streptococcus'', ''actinomyces viscocus'' lan ''porphyromonas gingivalis'' sing gawé kroposé untu bisa dipatèni nganggo ekstrak temulawak.<ref name="internet5">[http://iklanpos.co.id/?p=4838 Manfaat Temulawak untuk Keséhatan]</ref>
* Nyegah lara ''Osteoarthtritis''
Osteoarthtritis ya iku saya tipisé [[sendi]] amarga mudhuné nilai glukosamin dan kandroitin ing balung enom sing bisa njalaraké radang sendi. Lara iki padatan nyerang wong sing wis tuwa (lansia). Temulawak bisa nyegah radang sendi amarga nduwèniduwé èfèk anti inflamasi.<ref name="internet5"/>
* Kanggo kulit
Kandhutan minyaklenga atsiri ing temulawak bisa ngilangaké flèk-flèk ireng ing rai lan njaga élastisitas [[kulit]]. Temulawak bisa nyegah thukulé kukul (jerawat) lan uga bisa ngresiki ''noda'' [[ireng]] ing kulit rai amarga kukul mau.<ref name="internet5"/>
* Nyegah manéka werna lelara
Temulawak uga nduwèniduwé khasiat kanggo nambani manéka werna lelara, kaya ta [[hépatitis]], bebelen(sembelit), mèncrèt (diaré), [[liver]], radang [[ginjel]], [[maag]], [[asma]], ambeien, rematik, lan pegel linu.<ref name="internet5"/>
* Nambah nafsu mangan
|