Katakana: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
→‎Silabari lan ortografi: ganti isi, replaced: Ananging → Nanging (2)
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
ganti isi, replaced: sing → kang (35)
Larik 1:
'''Katakana''' (<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">[[wiktionary:片仮名|片仮名]], カタカナ</span><sup class="t_nihongo_help noprint"><span class="t_nihongo_icon" style="color: #00e; font: bold 80% sans-serif; text-decoration: none; padding: 0.1em;">?</span></sup>)
iku silabari [[Jepang]] lan minangka salah siji saka telung aksara Jepang, déné liyané mono [[hiragana]],<ref>Roy Andrew Miller (1966) ''A Japanese Reader: Graded Lessons in the Modern Language'', Rutland, Vermont: Charles E. Tuttle Company, Tokyo, Japan, p. 28, Lesson 7: Katakana: ''a—no''.</ref> [[kanji]], uga [[aksara Latin]] (ingaran romaji). Tembung ''katakana'' ateges "kana singkang kapérang-pérang" awit karakter-karakter ing katakana iku tumurun saka pérangan-pérangan kanji singkang njlimet. Katakana lan hiragana sakloron iku asistem kana. Kanthi sistem iki, bakuné saben wanda (ingaran mora) ing basa Jepang dilambangaké lumantar karakter cacah siji, utawa ingaran ''kana'', sanadyan uga ana karakter singkang mbédani. Saben kana bisa awujud swara kaya ta "''a''" (katakana [[wiktionary:ア|ア]]); wyanjana mawa swara kaya ta "''ka''" (katakana [[wiktionary:カ|カ]]); utawa "''n''" (katakana [[wiktionary:ン|ン]]), ya iku sonoran nasal singkang uniné gumantung kontèks, bisa uniné ''m'', ''n'', utawa ''ng'' (<span class="IPA" title="Representation in the International Phonetic Alphabet (IPA)">[ŋ]</span>), utawa kaya swara nasal ing [[basa Portugis]].
 
Ditandhing karo silabari hiragana singkang dicakaké tumrap tembung-tembung lan inflèksi paramasastra asli Jepang amarga ora bisa nganggo kanji, panganggoné silabari katakana iku sairib cithak miring (''italics'') ing basa Inggris. Mliginé, katakana dianggo ing trankripsi tembung manca menyang basa Jepang lan panulis tumrap tembung serapan (kekaroné ingaran ''gairaigo''). Cethané, katakana iku kanggo nulis onomatopé, istilah ngèlmiyah lan tèhnis, lan jeneng-jeneng tuwuhan, kéwan, mineral, uga kumpeni Jepang.
 
Katakana duwé ciri ing garitané singkang cekak tur lempeng déné pojokané nikung landhep (mlekuk). Katakana uga ingaran singkang paling gampang ing aksara Jepang.<ref>Miller, p. 28.</ref> Ana rong warna déntawyanjana tumrap katakana, ya iku déntawyanjana kanthi urutan iroha utawa déntawyanjana kanthi urutan gojūon.
 
== Aksara ==
Larik 106:
Aksara katakana wutuh dumadi saka 48 karakter lan durung kaétung tandha fungsi lan sandhangan:
* 5 swara ''[[Wanda|inti]]''
* 42 silabogram ''raga'' (onsèt-inti), dumadi saka 9 wyanjana singkang sabené mawa gabungan swara cacah 5, déné ana 3 gabungan (''yi'', ''ye'', ''wu'') singkang ora miturut pranatan
* 1 wyanjana ''pamungkas''
Sing mangkéné ingaran kisi 5×10 (''gojūon'', 五十音, tegesé "Sèket Wuni"), katon ing tabèl candhaké, lan diwaca  <span class="nowrap">ア (''a'')</span>, <span class="nowrap">イ (''i'')</span>, <span class="nowrap">ウ (''u'')</span>, <span class="nowrap">エ (''e'')</span>, <span class="nowrap">オ (''o'')</span>, <span class="nowrap">カ (''ka'')</span>, <span class="nowrap">キ (''ki'')</span>, <span class="nowrap">ク (''ku'')</span>, <span class="nowrap">ケ (''ke'')</span>, <span class="nowrap">コ (''ko'')</span> terus tekan tutug. Urutan swara lan wyanjana ing déntawyanjana ''gojūon'' tumurun saka rapalan [[Basa Sangsekerta|Sangsekerta]]. Sajeroning kontèks tulisan vèrtikal singkang biyèné dianggep baku, kisi 5×10 adaté dianggit mawa 10 kolem lan 5 larik. Huruf singkang mawa swara ditulis ing sisih tengen lan huruf ア (''a'') saparakanca ing sisih ndhuwur. Glif-glif katakana singkang nunggal larik utawa kolem béda praupané. Éwadéné, ana telung silabogram ''yi'', ''ye'' and ''wu'' singkang tau ditulis mirunggan nganggo sawenèh glif, nanging ora dadi baku ing basa ngendi-ngendi, kepara ora tinemu ing basa Jepang modhèren.
 
Tabèl mawa 50 wuni asring diowah kanthi wuwuhan karakter tambahan, andhegan nasal ン (''n''). Karakter iki bisa muncul ing sawenèh posisi, singkang kerep ing candhaké huruf-huruf ''N'' utawa, amarga tuwuh saka salah siji hentaigana ''mu'', sangisoré kolem ''u''. Karakter iki uga asring kawuwuhaké ing larik swara utawa kolem ''a''. Ing kéné karakter iki dituduhaké mawa tabèl singkang ndhèwèki.
 
Aksara iki ngemu sandhangan singkang bisa ngowahi wuni wiwitan sawijining silabogram. Kekaroné padha-padha tinulis misah ing pérangan ndhuwur saka karakter dhasar.
Sing arupa titik dhobel ingaran ''dakuten'', mratandhani owahan primèr. Kerep-kerepé, ''dakuten'' ngowah wyanjana tan sinwara dadi sinwara: ''k''→''g'', ''s''→''z'', ''t''→''d'' lan ''h''→''b''. Contoné, <span class="nowrap">カ (''ka'')</span> malih <span class="nowrap">ガ (''ga'')</span>. Owahan sèkundhèr ditandhani nganggo ''handakuten'' singkang awujud bunder: ''h''→''p''. Contoné <span class="nowrap">ハ (''ha'')</span> malih <span class="nowrap">パ (''pa'')</span>. Sandhangan iki, masiya wis dianggo suwéné séwunan taun, nembé diwajibaké ing aksara Jepang nalika semèster kapindho abad ping 20.
 
Saliyané iku, sawenèh karakter duwé werdi mirunggan manawa ditulis cilik ing candhaké tulisan mawa ukuran normal (deleng ngisor), nanging iki ora njalari aksara iki dadi bikameral sajati.
 
Tata panggon tabèl ''gojūon'' nuduhaké silabogram kana singkang sistematis awit tansah diucapaké kanthi wuni wyanjana singkang dicandhaki wuni swara, nanging iki dudu singkang wigati. Skéma kanggo romanisasi basa Jepang singkang ana saiki adhedhasar tatanan sistemis aksara iki, contoné nihon-siki チ ''ti'', utawa nganggo grafotaktik Kulonan, lumrahé saka basa Inggris, tumrap pangucapan basa Jepang kanggo huruf-huruf kana, contoné Hepburn-shiki チ ''chi''. Rong cara iku nuduhaké kasunyatan manawa akèh huruf katakana singkang adhedhasar wyanjana, mliginé singkang pungkasané ''u'', uga bisa dianggo minangka pamungkas kanthi wuni swara ora diwunèkaké lan mula langka krungu cetha.
 
=== Basa Jepang ===
Larik 254:
|}
|}
Saka 48 silabogram katakana singkang diandharaké ing ndhuwur, mung 46 singkang dianggo tumrap basa Jepang modhèren. Salah sijiné mung kanggo ing kahanan mirunggan:
* ''wi'' lan ''we'' diucapaké minangka wuni swara ing basa Jepang modhèren, mula banjur dadi ora kanggo awit digantèni déning ''i'' lan ''e''.
* ''wo'' ing wektu saiki mung kanggo mligi minangka [[Partikel ing basa Jepang|partikel]], lan adaté diucapaké padha kaya wuni swara オ ''o''. Amarga partikel, iki lumrahé ditulis nganggo hiragana (を) déné wujudé ing katakana, ヲ, ora lumrah dianggo.
Vèrsi cilik saka huruf katakana ''ya'', ''yu'' utawa ''yo'' (ャ, ュ utawa ョ) bisa diwuwuhaké ing tembung katakana mawa panambang ''i''. Iki ngowah wuni swara ''i'' dadi luncuran (palatalisasi) dadi ''a'', ''u'' utawa ''o'', contoné キャ (''ki + ya'') /kja/. Wuwuhan kana ''y'' cilik iki ingaran yōon.
 
Vèrsi cilik saka huruf swara kana kala-kala kanggo nengeri wuni singkang didawakaké (ハァ ''haa'', ネェ ''nee''), nanging ing paugeran katakana luwih asring minangka digraf wuwuhan kaya yōon singkang kanggo nengeri fonem singkang langka ing basa Jepang. Contoné チェ (''che'') ing チェンジ ''chenji'' ("salin"), lan ウィ (''wi'') lan ディ (''di'') ing ウィキペディア ''[[Wikipédia]]''.
 
Sawijining karakter singkang ingaran ''sokuon'', singkang wujudé sairib huruf ''tsu'' ッ cilik, nandhani manawa wuni wyanjana candhaké digèminasi (didhobel). Ing ''rōmaji'' singkang mangkéné ditandhani kanthi ndhobelaké wyanjana candhaké ''sokuon''. Ing basa Jepang, iki wigati saperlu mbédakaké pangucap. Contoné, bandhingana サカ ''saka'' "pèrèng" karo サッカ ''sakka'' "juru anggit". Wyanjana singkang digèminasi lumrah sajeroning alihaksara tembung-tembung silihan manca. Contoné, tembung Inggris "''bed''" (papreman) ditulis ベッド (''beddo''). ''Sokuon ''kala-kala uga muncul ing pungkasaning pitembungan minangka andhegan glotal. Nanging, karakter iki ora bisa kanggo ndhobel wyanjana wanda ''na'', ''ni'', ''nu'', ''ne'', ''no.'' Saperlu ndhobel, huruf ''n'' (ン) diwuwuh sangareping wanda-wanda iku. ''Sokuon'' uga kanggo nandhani wuni manca utawa nir-asli. Contoné jeneng Jerman Bach katulis <span class="t_nihongo_kanji"><span lang="ja">バッハ</span>
</span>
(''Bahha'') lan Mach katulis <span class="t_nihongo_kanji"><span lang="ja">マッハ</span>
Larik 267:
(''Mahha'').
 
Ing katakana lan hiragana lumrahé wuni swara asli singkang didawakaké ditulis kanthi muwuhi huruf swara kana tambahan. Nanging, kanggo tembung silihan manca, ing katakana dianggo panandha swara dawa ingaran ''chōonpu'' ("panandha swara dawa"). Garis cekak iki (ー) ditulis salaras arah tulisan. Garis horizontal kanggo ''yokogaki'' (tulisan horizontal) lan garis vèrtikal kanggo ''tategaki'' (tulisan vèrtikal). Contoné, メール ''mēru'' iku ''gairaigo'' (tembung serapan) singkang tegesé [[Layang èlèktronik|layangtronik]], kajupuk saka tembung Inggris ''mail''. Simbul ー ndawakaké uni ''e''. Nanging ana kajabané, kaya ta <span class="t_nihongo_kanji"><span lang="ja">ローソク</span>
</span>
(''rōsoku''<span> </span>(<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">蝋燭</span><span class="t_nihongo_help"><sup><span style="color:#00e; font:bold 80% sans-serif; text-decoration:none; padding:0.1em;">?</span></sup></span>, "malam")<span></span>
Larik 273:
</span>
(''kētai''<span> </span>(<span class="t_nihongo_kanji" lang="ja">携帯</span><span class="t_nihongo_help"><sup><span style="color:#00e; font:bold 80% sans-serif; text-decoration:none; padding:0.1em;">?</span></sup></span>, "tilpun mubil")<span></span>
). Tembung-tembung singkang ditulis nganggo katakana iku uga migunakaké tandha dawa.
 
Tandha ulang baku ing katakana katulis ヽ lan tandha swara katulis ヾ.