Serat Centhini: Béda antara owahan

'''''Serat Centhini''''' (jroning [[aksara Jawa]]: [[Gambar:Serat Centhini-aksara Jawa.png|110px]]), utawa uga disebut '''[[Suluk]] Tambanglaras''' utawa '''Suluk Tambangraras-Amongraga''', minangka salah siji karya sastra paling misuwur jroning [[Sastra Jawa Anyar|kesusastraan Jawa Anyar]].<ref name="tunu">Marsono, etal., ''Centhini, Tembangraras Amongraga Jilid V''', Gajahmada University Press, Cit. 1, [[2005]]</ref> Serat Centhini nyakup werna-werna kawruh lan kabudayan Jawa, supaya ora ilang lan tetep lestari salawasé.<ref name="tunu"/> Serat Centhini diripta arupa tembang, lan penulisané diklompokaké miturut jinis laguné.<ref name="Centhini"> [Sumahatmaka, R.M.A, Ringkasan Centini (Suluk Tambanglaras), PN Balai Pustaka, Cetakan pertama, 1981.]</ref>

[[Tambangraras]] iku asmané putri sing dadi lakon ing karya iki sing dadi pasangané lakon utama sing asmané [[Amongraga]].<ref name="Centhini"/> Banjur Centhini iku abdiné Tambangraras sing isih bocah cilik.<ref name="Centhini"/> Centhini iku diserat kanggo ngumpulaké baboning Pangawikan Jawa (“induk pengetahuan [[jawa]]”).<ref name="Centhini"/> Surasané Serat Centhini iku manéka warna kawruh ngèlmu lan kabudayan Jawa, supados lestatantun kaliyan boten ical.<ref name="tunu"/> Serat Centhini iku awujud tembang, lan ditulis miturut jinising lagu.<ref name="Centhini"/>

Miturut katrangan '''R.M.A. Sumahatmaka''', sawijining kerabat istana [[Mangkunegaran]], Serat Centhini digubah saka kersaning Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Anom ing [[Surakarta]], sawijining putra Kanjeng Susuhunan [[Pakubuwana IV]], inggih menika ingkang salajengipun dados Sunan [[Pakubuwana V]].<ref name="tini">[http://www.beritaindonesia.co.id/budaya/serat-centhini-syair-sakral-yang-berontak Serat Centhini Syair Sakral yang berontak](diunduh tanggal 5 Maret 2011)</ref>[[Sengkalan|Sangkala]] Serat Centhini, kang jeneng pepaké yakuwiyaiku Suluk Tambangraras, uniné ''paksa suci sabda ji'', utawa taun [[1742]] [[Pananggalan Jawa|taun Jawa]] utawa taun 1814 Masehi.<ref name="tino">[http://misterionline.com/14/04/2009/isyarat-alam-dalam-serat-centhini.misterionline.com/ isayarat alam dalam serat Centhini](diunduh tanggal 5 Maret 2011)</ref> Tegesé isih ana ing sajroning mangsa tahtané Sunan Pakubuwana IV, utawa enem taun sadurungé panobatan Sunan Pakubuwana V.<ref name="tino"/> Miturut cathetan bab munggah tahtané para raja, Pakubuwana IV wiwit munggah tahta taun [[1741]] (Jawa), déné Pakubuwana V wiwit munggah tahta pada taun [[1748]] (Jawa). <ref name="tino"/>

Kang dadi sumber saka Serat Centhini yakuwiyaiku kitab Jatiswara.<ref name="tin">Poerbatjaraka 1952-1 '''''Kapustakan Djawi''''' kaca 157</ref> , kanthi sangkala ''jati tunggal swara raja'', kang nuduhaké angka 1711 (taun Jawa, tegesé isih ing jamané Sunan [[Pakubuwana III]]).<ref name="tin"/> Ora dikawruhi sapa kang ngarang kitab Jatiswara. Yèn dianggep pengarangé R.Ng. Yasadipura I, banjur bakal katon ora cetha (''meragukan'') awit ana akèh gèsèhé karo kitab Rama utawa [[Serat Cemporèt|Cemporèt]].<ref name="tin"/>

Saka kersané Sunan Pakubuwana V, gubahan Suluk Tambangraras utawa Centhini iki dimanfaatké kanggo ngumpulaké sadhéngah kawruh lair lan batin masarakat [[Jawa]] ing jaman semana, kang kalebu ing njeroné kayakinan lan penghayatan bab agama. <ref name="tin"/> Pakaryan iki dipimpin langsung déning Pangeran Adipati Anom, lan kang éntuk tugas mbantu ana telung pujangga istana,<ref name="tin"/> yaiku:

R. Ng. [[Ranggasutrasna]] kang njelajah pulo Jawa bagéan wétan wis mulih luwih dhisik, mula panjenengané diutus miwiti ngarang. Jroning pambuka diwedharaké bab karsa sang putra mahkota, kanthi sengkalan ''Paksa suci sabda ji''. <ref name="tini"/>

Pangeran Adipati Anom banjur nulis dhéwé jilid lima nganti sepuluh. <ref name="tini"/> Panyebabé amarga Pangeran Adipati Anom kira-kira kuciwa sabab kawruh bab saresmi kurang jelas ungkapané, saéngga kawruh bab kasebut dianggep ora sampurna.<ref name="tini"/>

Serat Centhini disusun adhedhasar critacarita lelakuné putra-putri [[Sunan Giri]] sawisé dikalahaké déning [[Pangeran Pekik]] saka [[Surabaya]], ipé [[Sultan Agung]] saka [[Mataram|Karajan Mataram]]. Crita diwiwiti sawisé telu putra Sunan Giri mencar ninggalaké tanah asal kanggo ngulandara, awit kakuwasan [[Giri]] wis diajuraké déning Mataram. Putra putri Sunan Giri mau yakuwiyaiku Jayengresmi, Jayengraga/Jayengsari, lan sawijining putri, Ken Rancangkapti.

Jroning lelaku iki, Jayengresmi ngalami "pendewasaan spiritual", amarga ketemu karo sawetara guru, tokoh-tokoh gaib jroning mitos Jawa kuna, lan sawetara juru kunci makam-makam kramat ing tanah Jawa. Jroning patemon karo tokoh-tokoh kuwiiku, panjenengané sinau bab werna-werna kawruh jroning khazanah kabudayan Jawa, wiwit saka ''candhi, makna swra manuk gagak lan prenjak, khasiat manuk pelatuk, pituduh panggawéné kain lurik, pilihan waetu hubungan sèksual, itungan tanggal, nganti tekan kisah Syekh Siti Jenar''. Pangalaman lan paningkatan kawicaksanan iki anggawé panjenengané ing tembé mburi misuwur kanthi sebutan '''Seh '''(Syekh)''' Amongraga'''. Jroning lelaku kasebut, Syekh Amongraga ketemu karo '''Ni Ken Tambangraras''' kang dadi garwané, sarta pembantuné '''Ni Centhini''', kang uga mèlu ngrungokaké wejangan-wejangané.

Sawisé ngliwati lelana kang mataun-taun, pungkasané katelu katurunan [[Sunan Giri]] kasebut bisa ketemu manèh lan kumpul bebarengan para kulawarga lan kawulané, senadyan bab kuwiiku ora lumaku suwé awit Syekh Amongraga (Jayengresmi) banjur nerusaké laku spiritual tumuju tingkat kang luwih dhuwur manèh, yaiku ninggalaké bumi.

Penerbit PN Balai Pustaka nalika taun [[1931]] nate nerbitaken ringkesan Serat Centhini, ingkang dipundamel R.M.A. Sumahatmaka, saking naskahipun Reksapustaka istana Mangkunegaran. Ringkesan kasebut sampun dipunalihaksarakan lan dipunterjemahaken mawi ceritacarita, supados saged dipahami kaliyan masyarakat.

''Delengen: [[Kalender Saka]]''