Babad Bulgaria sawisé taun 1989

Artikel iki ngandaraké babading Bulgaria wiwit taun 1989. Taun 1989 iku wigati ing sajarahing Bulgaria lan Éropah Wétan. Awit ing taun iki sosialisme lèngsèr ing Bulgaria lan kapamimpinan démokratis diwiwiti.

Taun 1989 lan latar wuriné

Réformasi marang liberalisasi, ya iku sosial, pulitik lan ékonomi ing Blok Wétan diwiwiti déning program réformasi Gorbachev ing Uni Sovyèt sing uga dirasakaké ing Bulgaria wiwit pungkasané dasawarsa 1980-an. Sajatiné lumepasé ketating kontrol iku diwiwiti nalika jaman Stalin wus entèk lan owah-owahan iki sithik-sithik tansah diterusaké nganti contoné akèh tèks sing sadurungé dilarang olèh dipertal, filem-filem Hollywood akèh sing dirilis lan akèh toko ngedol produk Kulonan sing ngandhut reklame. Reklame iku bisa diarani ora ana ing nagara-nagara Éropah Wétan awit kabèh barang iku padha kanggo kabèh wong. Tandha-tandha anyar iki nuduhaké manawa Gordèn Wesi dadi ambruk kanggo wong-wong ing Éropah Wétan. Fakta iki digabung karo kawicaksanané Gorbachev dadi manuju marang kabébasan sing luwih akèh lan pangarepan luwih gedhé kanggo wong biyasa.

Ing Novèmber 1989, démonstrasi ngenani isyu-isyu ékologis dianakaké ing Sofia lan ora suwé manèh, démo-démo iki ngrembaka dadi protès lan kampanye kanggo réformasi pulitik. Olèhé para kaum Kuminis ora mbubaraké démo iku pratandha manawa owah-owahan katoné bakal dianakaké. Wusanané Parté Kuminis awèh réaksi mawa nyopot Todor Zhivkov saka kalungguhan pangrèh Parté Kuminis lan Kapala Nagara. Dhèwèké diganti déning Petar Mladenov, nanging iki namung mènèhi wektu sithik. Ing sasi Fèbruari 1990, Parté Kuminis sing dipeksa déning protès ing dalanan nguculaké olèhé ngehaki kakuwasan lan ing Juni 1990 pilihan umum bébas kapisan wiwit 1931 dianakaké lan dimenangaké déning Parté Sosialis Bulgaria (jeneng anyaré Parté Kuminis). Ing sasi Juli 1991, Undhang-Undhang Dhasar anyar dilakokaké sing ngatur manawa présidèn, nayakotama lan anggota kabinèt kudu dipilih.

Masa transisi

Kayadéné nagara-nagara pasca sosialis liyané ing Éropah Wétan, Bulgaria ya kangèlan lan nlangsa nalika kudu transisi marang sistim kapitalisme. Uni Kakuwatan Démokratis sing anti kuminis (Bulgaria: СДС, SDS) dilantik antara taun 1991 lan 1992 kanggo swastanisasi tanah tetanèn, properti lan indhustri mawa ngetokaké saham ing badan usaha pamaréntah kanggo kabèh rakyat. Nanging aksi-aksi iki dibarengi mawa wong nganggur sing akèh banget amarga industriné wis ora kagandhèng karo ékonomi nagara-nagara COMECON sing wis wis bubar lan ora bisa saingan ing pasar internasional.

Saliyané iku pulisi rahasya sing diwedèni wong dibubaraké. Tundané akèh mesin-mesin lan prabotan kantor saha pabrik dicolongi wong. Pulisi biyasa ora bisa nangani prakara iki.