Besutan

Besutan asalé saka tèmbung bèsut, yaiku salah sijiné paraga ing pagèlaran Bèsutan. Biyén diarani Lérok banjur Ludruk. Besut uga asalé saka basa Jawa yaiku mbèsut kang tègèsè ngrèsiki barang kang règèd utawa ngalusaké utawa nyèmak. Déné kang diresiki, dialusaké, lan didèlèng yaiku isiné pagèlaran. Wiwit saking wujud ingkang andhap, dipun dandosi dados langkung saé, saéngga makna ingkang kasèbut sagèd dipun tingali déning pamiarsa.

Bèsut ugi camboran tugel saking mbèto maksud (makna). Tègèsé ingkang dipun andharakèn inggih mènika isi pagèlaran, ingkang kinandhut ing tèmbang, busana, dhialog, saha cariyos. Tokoh Bèsutan ing Jombang ora kenal Ludruk Bandan, Ludruk Besep, Ludruk Bèsutan. Dhèwèké luwih akrab karo istilah Lérok, Bèsutan, Ludruk. Sanadyan kanthi tliti jaman Ludruk ing nginggil gadhah wujud pangrèmbakanipun sami, wiwit Lérok dumugi Ludruk.

Bab niku didhukung kalian pagèlaran tanpa nganggo busana nginggil (klambi) kang dados lambang kèsusahan kang ditanggung rakyat. Bèsut namung ngginaakèn kain pèthak damèl nutup padharan, wèrna pèthak tègèsipun niat kang tulus lan ikhlas ing ndalèm perjuangan kang diarèpakèn sagèt nggènggèm, lajeng tujuan punika ditali lawé kang nglilit ing padharan kang atègès wutuh lan rakèt. Ciri khas lakon Besut nggèh punika rainé kebak wedhak supados saget damel banyolan mungguhipun pamiarsa, kalihan topi dhuwur werna abrit kang damel simbol wani lan dhuwur.

Sejarah

Masyarakat Jawa Timur umume masyarakat agraris, meh kabeh pendhudhuk Jawa Timur entuk penghasilan kanthi ngolah palawija utawa tani. Ing tlatah Jombang, rata-rata masyarakat ing desa-desa cilik entuk dhuwit saka tani, asil tani kadhangkala ora cukup kanggo nyukupi kebutuhan. Saka latar iki, kira-kira taun 1907 wonten wargi kang saben dinten tani ing desa Ceweng, Kecamatan Diwek, Kabupaten Jombang ingkang keparing asma Pak Santik sing raine lucu, kang duwe ide nambah penghasilan kanthi ngamen.

Tembangipun dipun iringi tembang sangking lisan, sasampunipun kepanggih kaliyan Pak Amir, saking Desa Plandhi, wiwit nembang ngginakaken gendhing. Sak mantune niku ngajak Pak Pono nganggo busana wanita utawa wedokan.

Kekalihipun nembang kanthi ancas kangge nyekapi kabetahan sabendinten kanthi semboyan awujud gendhing utawi parikan:

Keyong nyemplung ing Blumbang Tinimbang nyolong aluwung mbarang (ngamén)

Periode ngamén sing ditindakaké dèning tèlung sèniman mènika kintèn-kintèn kedadén ing taun 1907 – 1915. Periodhè niki diarani jaman ngamen. Istilah sing muncul ing masyarakat Jombang wektu iku yaiku Lerok. Ngamen sing pasuryan katon digawe ing model lorak-lorek kanggo nggawe wong katon lucu lan angel kanggo ngenali pasuryan kang nyata. Wonten ing perkembangan salajengipun, medal istilah Lerok Ngamen ingkang asalipun saking tembung lorek ngamen (wong lorek kang ngamen).

Kritik ing Besut

Umumipun pegelaran Besut mbeto cerita bab kritik ing pratan masyarakat. Misale, lakon Besut Wani, karya Yusup Eko Nugroho kang nyeritakake bab katresnane Besut lan Rusmini kang dipisah kalian Man Gondo gara-gara utang ing Lurah Sumo. Lakon iki nganggo latar ing Desa Pandanwangi, Kecamatan Diwek, Kabupaten Jombang ing tahun 1928, pas e ing mangsa perang lawan walanda. Lakon Besut ing lakon Besut Wani iki dados lakon kang setia ten Rusmini, peduli marang liyan lan wani bela kabecikan. Piyambakipun ora anduweni penggawean kang ajeg. Ananging, merga semangat lan guneman e kang nyenengke liyan, piyambake dados sosok kang misuwur. Akibate, Lurah Sumo meri dan gething karo Besut. Tapi, Besut ora nyerah lan pinter nggolek solusi supados saget ngalahaken Lurah Sumo ndamel cara kang nyebabake Lurah Sumo ditangkep kalihan Walanda