Wikipédia

Buka Cupu Kyai Panjala

Buka Cupu Kyai Panjala inggih punika salah sawijing upacara kang ngrembaka ing Padhukuhan Mendah, Girisekar, Kapanewon Panggang, Kabupaten Gunungkidul, Daerah Istimewa Ngayogyakarta. Tradhisi menika maos pratandha kang wonten ing kain dening putra turunipun Kyai Panjala. Tradhisi menika dilajengaken ing wulan Sèptember, Oktober, utawa November.

Sajarah

besut

Buka Cupu Kyai Panjala menika tradhisi kang pun ngrembaka atusan taun kepengker. Cerita menika momot cerita bab asal-usul Cupu Panjala kang disimpen ing kothak kayu kang ukuran jembar 35 cm, dawa 20 cm, lan dhuwur 15 cm.[1] Cerita bab Cupu Kyai Panjala ing ngisor iki:

Kyai Cupu Panjala obyek nyata kayata cupu (jar) utawa gerabah kang gunggungipun 3 bèsèk. Nalika orane iki Cupu Kyai Panjala andaraken dening katurunan panampa, yaiku Kyai Seyek. Kyai Seyek punika bin Kyai Wonowongso kang murid utawa santri Sunan Kalijaga sing Sunan Kalijaga lelungan agama si'ar ing Blimbing lan wilayah Gunung liyane.

Wektu lelungan eyang Sunan Kalijaga mulang agama lan nyetel munggah (masjid) ing wilayah Blimbing, Girisekar, Kapanewon Panggang. Cara kanggo menehi khutbah kanggo para sakabaté, tansah ngiring murid kang asmane Kyai Wonowongso saka Blimbing Girisekar lan mandegake ing papan utawa ironing Kembang Semampir (saiki luwih dikenal minangka Kembang Lampir). Kyai Wonowongso lan Eyang Sunan melu dheweke uga dijenengi Kyai Sayek kang umure kurang luwih 11 taun, bocah kang umur seneng-senenge dolan utawa peplayon kaya bocah liyane.

Ing dina Nyai Wonowongso anyar arep ngarep langner segopari (beras), tiyang dhusun segopari nalika masak beras ana nalika rampung tansah diengi utawa dikipas supaya beras bisa wadi. Kyai Seyek metu mulih banjur saka anyar kaluwarga beras diwenehi, tanpa ijin marang Nyai Wonowongso. Mula Nyai Wonongwoso murka tumrap Kyai Sayek banjur dituthuk ènthong ing sirahe, banjur Kyai Sayek lunga tanpa pamit.

Kyai Seyek pindah menyang kidul pojok sagara kidul. Kejaba uwong sagara kidul mau kang awake kabeh ireng (gesing). Papan kanggo wong kang semedi iku mau banjur diarani Sagara Gesing.

Ing dina Kyai Wonowongso ngarep wus ora ketemu kaliyan Kyai Seyek banjur takon kancane kang seka lelunga ing papane Kyai Seyek. Kyai Wonowongso banjur lumaku ing pojok sagara kidul. Ing sagara iku Kyai Wonowongso ketemu telu wong kang dikunjara. Kyai Wanawangsa banjur takon apa dheweke kabeh mau reti bocah kang ana ing sagara iku. Banjur wong telu iku mau jawab yen Kyai Wonowongso kudu manut 3 sarat yaiku nggawa sega sakepel, nggawa jala, lan pasa pitung dina pitung bengi ora mangan.

Sawise kabeh dilaksanakake, Kyai Wonowongso bali nggoleki anake banjur takon maneh marang wong telu mau apa weruh bocah kang dolanan ana ing sagara iku. Yen putrane iku mau kaweruhan banjur disaranake nubruk anake nganggo jala, jebul anake iku mau lumebu ing jala. Saka iku asma Kyai Seyek dadi Kyai Panjala. Kyai Panjala banjur diajak mulih kanthi gawa dolanan kang arupa cupu, gatheng (pethi), lan lemper. Sakwise tekan omah, barang-barang kasebat banjur dipasrahke dening Kyai Rotosemito supaya dadi pratanda para tani ing wektu miwiti mangsa tandhur.[2]

Tata Cara

besut

Eyang Seyek ora nduweni anak lan bojo. Nanging dhèweke duweni sedulur 10, 5 lanang lan 5 wadon. Saiki Cupu Panjala diwarisi dening Dwijo Sumarto kang dadi turun kapitu saka simbahe kang isih sedulur saka Eyang Seyek.[3]

Tekan saiki, Cupu Kyai Panjala dadi ramalan kang gambarake nasib masyarakat lan bangsa Indonesia setaun mengarep. Ana 3 cupu ing sajrone peti yaiku Semar Tinandhu kang dadi gambaran panguwasa lan para pejabat, Palang Kinantang kanggo masyarakat tengah, lan Kenthiwiri kanggo masyarakat alit.[3] Akeh warga lokal uga wong jaba kang pracaya marang ramalan Cupu Kyai Panjala.

Upacara Buka Cupu Kyai Panjala dadi kegiyatan sosial masyarakat Jawa Ing Gunungkidul. Upacara iki dilaksanakake saka pirang-pirang unsur agama lan kapercayan. Kegiyatan Buka Cupu Panjala iki kanggo nyelarasake manungsa siji lan liyane. Upacara iki ngrembaka miturut agaman kang ana ing masyarakat. Kegiyatan iki uga dadi sarana jaga antara manungsa lan Gusti Kang Maha Tunggal.[3]

Ing Pante Gesing papan ketemune Kyai Panjala saben taune ing mangsa kapitu dino Jemuah Wage lan Jemuah Pahing (itungan Jawa) kudu seserahan sajen kang dilabuh. Sajen iki yaiku:

  1. Sesaji 7 jodang
  2. kembang jambé 7
  3. rokok klobot
  4. lintingan suruh 7 carang
  5. gambir, mbako, lan njet.[4]

Buka cupu Kyai Panjala uga ana sarat kang kudu dituruti yaiku:

  1. Sedhekah laut ing dina Jemuah Pahing sadurunge upacara
  2. Wanci ing sasi September/Oktober/Nopember (mangsa labuh) dina Senin Wage malem Selasa Kliwon
  3. Sega gurih lan ingkung pitik
  4. adrem
  5. srundéng
  6. peyek kuning
  7. peyek putih
  8. siji ambengan (saporsi pangan) kanggo mangan wong 2
  9. lanang kang urung sunat lan wedhok ora oléh lumebu ing papan upacara apa maneh nyekel cupu, amarga iki ora kurmat marang Kyai Panjala.[5]

Menawa ritual dilakoni, juru kunci lan trah ing tengah ruangan kusus kang wus dibatesi karo pager kang dadi wates trah lan penonton. Cupu kang diwetoake saka ruang panyimpenan migunakake tandhu ing tengah wengi. Mori kang bungkus cupu dibukak siji mbaka siji lan gambar-gambar kang diprecaya dadi ramalan metu.

Ramalan kang metu saka buka Cupu Kyai Panjala yaiku papréntahan, pulitik, mangsa, alam, pertanian, lan barang umum kang ana ing masyarakat. Mula kasil ramalan iki bakal metu suwé amarga ora mung masyarakat sekitar, nanging ramalan iki uga sadonya. Masyarakat butuh ramalan iki amarga kanggo tani.

Kasil ramalan iki miturut warga ing 3 taun kepengker tekan saiki mesti bener. Sakdurunge cupu panjala dibuka, masyarakat durung wani tandhur. Sabanjure cupu panjala dibuka, masyarakat wiwit tandhur.[6]

Upacara iki kanggo piranti kang ngubungake manungsa tumrap Gusti Kang Maha Tunggal supaya diwenehi berkah lan kesuburan ing tani lan uga dadi piranti kanggo ngraketake manungsa siji lan liyane. Upacara iki nduweni fungsi yaiku:

  1. Sarana ramalan/proyeksi masyarakat
  2. alat pendhidhikan
  3. Alat ngawasi aturan ing masyarakat
  4. Pengalaman supaya ngati-ati nalika tumindhak.

Buka Cupu Kyai Panjala ngajari tumrap awak dhewe lan masyarakat sekitar. Gotong royong diajarake dadi alat nyangga urip masyarakat. Ing awak dhewe dadi pepeling marang Gusti.

Ing taun 2022 pratanda kang metu saka Buka Cupu Kyai Panjala cacahe 48. Iki luwih akeh tinimbang tahun 2021 kang cacahe mung 33.[7] Ing ngisor iki 48 pratanda kang ana ing Cupu Kyai Panjala:

  1. Sisih kulon ana aksara L
  2. Sisih kidul kulon ana gambar keris
  3. Sisih wetan ana ndhas singa
  4. Sisih lor lare kang rambute dawa
  5. Kemul setunggal lembar reget, trothol
  6. Sisih lor ana priyayi sepuh wadon, ngagem jubah tradhisi
  7. Sisih lor kulon ana gambar wit gedhe tanpa godhong.
  8. Sisih kidul wetan ana tikus
  9. Sisih lor kulon ana gambar Prabu Baladewa
  10. Sisih lor ana aksara TNIT
  11. Sisih kidul kulon ana sawijing angka 4
  12. Sisih lor gambar pawestri adu arep
  13. Kidul wetan ana sirah sapi
  14. Kemule selembar nglemek utawa teles
  15. Sisih wetan ana gambar lintang 3
  16. Sandhinge lintang 3 ana gambar Batara Guru
  17. Kidul Kulon Batara Kresna
  18. Kidul wetan ana tapak sikil
  19. Sisih lor wadon nganggo rukuh karo obor
  20. Sisih kidul wetan ana gambar nusa-nusa.
  21. Sisih lor kulon Batara Drona
  22. Sisih lor kulon gambar IGW
  23. Kidul wetan kemule trotol-trotol
  24. Sisih kidul ana gambar jago madep ngulon
  25. Sisih kidul ana gambar sirah jaran
  26. Sisih kidul ana gambar wadon arepe ngidul
  27. Sisih Kulon Batara Guru
  28. Sisih lor ana gambar lélé gedhe, kira-kira 2 meter
  29. Sisih lor ana angka 89
  30. Sisih wetan ana angka 11
  31. Sisih wetan ana sirah manungsa madhep ngidul
  32. Sisih lor ana aksara AD
  33. Sisih kidul ana manungsa madhep ngetan, ngadhep gelas kosong
  34. Sisih kidul wetan ana gambar wedhus arep ngidul
  35. Sisih lor ana bocah mudo umur 5 taun
  36. Sisih wetan ana gambar manuk merak
  37. Sisih kulon ana gambar cèlèng madhep ngetan
  38. Sisih kidul ana woh jambu
  39. Sisih wetan ana angka 2 kuwalik
  40. Sisih kuloon ana angka 23
  41. Sisih wetan ana gambar reca Buda lan telapak tangan
  42. Sisih kidul ana gambar sana
  43. Sisih wetan ana tulisan Arab
  44. Sisih kidul ana gambar bajing madep ngulon
  45. Sisih kidul ana gambar wong olahraga senam
  46. Kemul garing, sek nglemek mung 1
  47. Sisih kulon ana laler
  48. Sisih wetan ana bedhil laras dawa.[7]

Sedaya cupu tertib jejeg.

Rujukan

besut
  1. ↑ Putro, Die Bhakti Wardoyo (2018). "Struktur Mitos Cupu Kyai Panjala di Padukuhan Mendak: Tinjauan Etnolinguistik". Caraka. 5 (1): 20.
  2. ↑ Putro, Die Bhakti Wardoyo (2018). "Struktur Mitos Cupu Kyai Panjala di Padukuhan Mendak: Tinjauan Etnolinguistik". Caraka. 5(1): 20–21.
  3. ↑ a b c "Upacara Buka Cupu Kyai Panjala". Warisan Budaya Takbenda Indonesia. 2019. Diarsip saka sing asli ing 2023-02-19. Dibukak ing 2023-02-19.
  4. ↑ Wijianti; Widyaningrum; Darto, Septi; Dian (2018). "Menguak Misteri Ramalan Cupu Kyai Panjala di Mekar Panggul (Mendak, Girisekar, Panggang, Gunungkidul)". Sosiohumaniora. 4 (2): 134.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  5. ↑ Wijianti, Widyaningrum, Darto, Septi, Dian (2018). "Menguak Misteri Ramalan Cupu Panjala di Mekar Panggul (Mendak, Girisekar, Panggang, Gunungkidul)". Sosiohumaniora. 4(2): 134–135.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  6. ↑ Wijianti, Widyaningrum, Darto, Septi, Dian (2018). "Menguak Misteri Cupu Panjala di Mekar Panggul (Mendak, Girisekar, Panggang, Gunungkidul)". Sosiohumaniora. 4(2): 135.{{cite journal}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  7. ↑ a b Sujatmiko, Tomi (2022-10-14). "Ada 48 Simbol Saat Pembukaan Cupu Kyai Panjala, Apa Saja". krjogja.com. Dibukak ing 2023-02-19.
Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/w/index.php?title=Buka_Cupu_Kyai_Panjala&oldid=1667397"