Switserlan: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
BeeyanBot (parembugan | pasumbang)
c →‎Sajarah Awal: éjaan, replaced: maneh → manèh using AWB
BeeyanBot (parembugan | pasumbang)
c éjaan, replaced: pamrentah → pamaréntah (7), pamréntah → pamaréntah using AWB
Larik 86:
Swiss winatesan karo [[Jerman]], [[Perancis]], [[Italia]], [[Austria]] lan krajan cilik [[Liechtenstein]]. Warga Swiss nururaké akèh basa lan ana papat basa resmi, ya iku [[basa Jerman]], [[basa Perancis|Perancis]], [[basa Italia|Italia]], lan [[basa Romansh]] kang kurang misuwur.
 
Swiss duwéni akeh sajarah minangka nagara kang nétral tanpa ndeleng perang utawa ''dhamai'' (lan ora tau melu perang marang pamréntahpamaréntah asing wiwit taun [[1815]]). Mulané, Swiss didadékaké pamangku gati [[organisasi internasional]] apa waé kayata [[PBB]], kang sanajan markas gedhéné mapan ing kutha [[New York City]], nanging akèh ngedegaké kantor ing Swiss.
 
Jeneng Swiss ing [[basa Latin]] Confoederatio Helvetica kang tegesé Konfederasi [[Helvetii|Helvetika]], dipilih kanggo ngéndhani pamilihan salah siji saka papat [[basa]] resmi Swiss ([[basa Jerman]], [[Basa Prancis|Prancis]], [[Basa Italia|Italia]], lan [[Basa Romansh|Romansh]]). [[TLD nagara]]né, .ch, uga dijupuk saka jeneng iki. Swiss nandhai [[1 Agustus]] [[1291]] minangka dina kamardhikané, kang wiwitané dadi nagara gabungan, banjur dadi [[persekutuan]] wiwit taun [[1848]]. 1 Agustus didadekaké dina prèi kanggo [[bank]] lan [[kantor pos]] sarta kantor administrasi umum uga ditutup.
Larik 103:
Saka taun [[561]], Raja Guntram saka [[Merovingia]], putune Chlodwig I, marisi Kerajan Burgundia Frankia, kang ambane saka kulon adohe meh tekan [[Kali Rhein]]. Ing sisih wetane, suku Alamanni diprintah sangisore kadipaten nominal ing Frankia, amarga bangsa Frankia ngisi kalodhangan akibat mudhune pencapaian Bizantium Romawi menyang kulon. Saka masa iki, bangsa Frankia lagi miwiti mbentuk watak tritunggal kang bakal nyirikake sisa sajarahe. Dhaerah iki banjur kaperang dadi Neustria ing sisih kulon (mung diarani minangka Frankia nalika semana; jeneng Neustria ora tinulis ing tulisan nganti 80 taun sabanjure), Austrasia di sisih wetan segara lan Burgundia.
 
Sasuwene abad kaping-6 lan wiwitan [[abad kaping-7]], kawasan Swiss ana ing sangisore hegemoni Frankia, karo bangsa Frankia kang asring ana perselisihan perkara suksesi ing sub-kerajaan Frankia (kang raja-rajane isih nduwèni gegayutan saseduluran). Nalika taun [[632]], Chlothar II mati, sakabehing wewengkon Frankia didadekake siji nanging mung sedhela ing ngisore [[Dagobert I]], kang dianggep raja kang pungkasane Merovingia kang bisa nglakoni tugas krajaan. Nalika dipandhegani Dagobert I, [[Austrasia]] ngagitasi pamrentahanepamaréntahane dhewe kanggo piranti ngadhepi pengaruh [[Neustria]], kang ndominasi mahkamah krajaan. Dagobert dipeksa déning aristokrat Austrasia kang kuwat kanggo ngangkat anake kang isih bayi, Sigibert III, supaya dadi raja ngisorane Austrasia nalika taun [[633]]. Kakurangan pamrentahanpamaréntahan anyar iku dadi nyata, lan mandhegani nagara-nagara kang ditundukake déning bangsa Frankia kang wis mikirake untung-rugi pemberontakan. Sawise Sigibert III dikalahake militere déning Radulf, Raja [[Thüringen]] ing taun [[640]], suku Alemani uga mberontak marang kakuasaan Frankia. Masa kamardhikan Allemani sabanjure nganti tekan pertengahan abad kaping 8.
 
Wali Istana diangkat déning Raja Frankia minangka pejabat pengadilan wiwit awal [[abad kaping 7]] supaya dadi penengah antarane raja lan rakyat. Nanging, sedane Dagobert I ing taun [[639]], kanthi pewaris mahkota kang isih balita ing Neustria (Chlodwig II—yuswane 2 taun) lan Austrasia (Sigibert III—yuswane watara 4 taun), para pejabat iku entuk kekuasaan kang luwih gedhe. Ing pungsakasane, mungkasi kekuasaan penguasa Merovingia, lan ngebut tahta Frankia. Langkah pisanan kang dilakoni Wali Istana Austrasia, Grimoald I, ngeyakinake Sigibert III kang ora duwé anak supaya ngadopsi puterane dhewe Childebert si Anak Pungut minangka pewaris tahta.
Larik 121:
 
===Era Napoleon===
Nalika taun [[1798]], pasukan [[Revolusi Prancis]] bisa naklukake Swiss lan ngedegake konstitusi anyar kang seragam, kang munjeri pamrentahanpamaréntahan negri lan mbusak kanton. [[Rezim]] anyar iku dijenengi Republik Helvetia, ora kondhang banget. Negeri iki diatur déning pasukan penyerang asing lan ngurusak tradhisi kang wis ana pirang-pirang abad kepungkur, ndadekake Swiss ora luwih nagara satelite Perancis. Penindasan Perancis nalika Pemberontakan Nidwalden ing sasi [[September]] [[1798]] iku tuladha anane penindasan déning [[Angkatan Dharat Perancis]] lan perlawanan penduduk marang mapane Angkatan Dharat Perancis iku.
 
Nalika perang antarane Perancis lan saingane, angkatan Rusia lan [[Monarki Habsburg|Habsburg]] nyerang Swiss. Nalika taun [[1803]], Napoleon ngatur pertemuan pulitikus Swiss saka rong pihak ing [[Paris]]. Asile ya iku UU Mediasi kang akeh mbenerake otonomi Swiss lan nepungake konfederasi 19 kanton. Sawise iku, akeh pulitik Swiss kang bakal nyeimbangake tradhisi kanton marang pamrintahane dhewe kanthi keperluan pamrintahan pusat.
Larik 128:
 
===Nagara federal===
Restorasi kekuasaan menyang patrisiat mung sawetara. Sawise huru-hara kang bola-bali kedaden kayadene Züriputsch nalika taun [[1839]], ndadekake perang sedulur ing antarane kanton Katolik lan kanton-kanton liyane ing taun [[1847]] (''Sonderbundskrieg''). Perang iku kelakon suwene sesasi, lan korbane kurang saka 100 wong. Sonderbundskrieg ora ana apa-apane yen dibandhingake karo perang lan kerusuhan ing Éropah liyane ing [[abad kaping-19]]. Sonderbundskrieg marakake dampak psikologi kang gedhe marang masyarakat Swiss. Perang iku ndadekake kabeh warga Swiss gerti perlune persatuan lan kekuatan marang tangga-tangga nagarane ing Éropah. Warga Swiss sakabehing tingkatan masyarakat, embuh Katolik, Protestan, aliran liberal utawa konservatif, sadhar yen kanton-kanton iku bakal akeh nguntungake yen kepentingan [[ékonomi]] lan keagamaane digabungake dadi siji. Saka warga kang ndukung kekuatan kanton (Sonderbund Kantone), majelis nasional diperang dadi majelis dhuwur (Dewan Nagara Swiss) lan majelis ngisor (Dewan Nasional Swiss). Kamangka, kepentingan federasionalis uga dipritungake. Swiss ngadopsi konstitusi federal lan ''penggunaan'' [[referendum]] (kuwajiban saben amandemen konstitusi) ing taun [[1848]]. Konstitusi iku nyawisi kekuasaan pusat kanggo pamrentahanepamaréntahane dhewe nalika ucul saka kanton. Nalika taun [[1850]], franc Swiss dadi [[mata uang]] tunggal Swiss. Konstitusi iku diamandemen ing taun [[1874]] kanggo ngadhepi sansaya tambahe [[penduduk]] lan [[Révolusi Industri]]. Konstitusi iku nepungake referendum fakultatif kanggo [[hukum]] ing tingkat federal. Konstitusi iku uga nemtokake tanggung jawab federal kanggo pertahanan, dol tinuku, lan perkara hukum.
 
Ing taun [[1891]], konstitusi iku direvisi kanthi unsur kuat marang dhémokrasi langsung, kang isih unik nganti tekan saiki. Wiwit iku, perbaikan [[pulitik]], ékonomi, lan sosial kang isih kelakon wis menehi pratandha ing sajarah Swiss.
Larik 199:
 
===Eksekutif===
Swiss dadi nagara federal wiwit taun [[1948]]. Swiss nganut sistem dhémokrasi langsung, lan pamrentahanepamaréntahane kaperang dadi 7 anggota kang dipilih déning Federal Assembly. Pitu wong kasebut uga mandhegani departemen utama. Statuse bisa uga diarani menteri. Pitu wong kasebut gantian dadi presiden. Jabatan minangka presidhène, saben wong suwene setaun.
 
Nagara Swiss ambane 41.400 Km2 dipimpin kanthi kolektif déning presidium kang kaperang saka pitu wong. Ketua presidium kang digilir iku mangku jabatan presidhèn. Kanthi sistem federal, nagara federale diarani canton. Ana 26 kanton kang ana ing Swiss. Ana 17 canton ya iku canton Swiss-Jerman (basa Jerman), 4 canton Swiss-Romande (basa Perancis), 1 canton basa Itali (Ticino), 3 canton bilingual Perancis-Jerman, lan 1 canton (Graubünden) trilingual Jerman, Italia lan Rumantsch. Kaya mangkono kang ndadekake Swiss nduwèni papat basa.
 
Canton-canton iki nduwèni otonomi kang amba kaya dene sistem nagara federal. Canton-canton iki nggawé aturan daerah dhewe. Masalah internasional, kehakiman, pertahanan, keuangan nagara dicekel déning pamrentahanpamaréntahan pusat. Dene anggota parlemen (Federal assembly) asale saka utusan canton. Canton-canton iki kang bakale nemtokake pitung menteri utama kang bakal dadi presidhèn kanthi gantian. Presidhèn minangka kepala nagara uga ngrangkep minangka kepala pamrentahanpamaréntahan (Perdana Menteri).
 
== Delengen uga ==