Gègèr Pacinan: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan using AWB
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
c yen -> yèn using AWB
Larik 1:
[[Gambar:Chinezenmoord van stolk (2).jpg|thumb|300px|Pambantéan tahanan Tionghoa]]
'''Gègèr Pacinan''' (uga dikenal minangka '''Tragedi Angke'''; ana ing {{lang-nl|'''Chinezenmoord'''}}, sing tegesé "Matèni wong Cina") ya iku pogram kanggo wong katurunan Cina ing kutha plabuhan [[Batavia]], [[Hindhia-Walanda]] (saiki [[Daerah Khusus Ibukota Jakarta|Jakarta]]). Panindhesan ing [[kutha]] saka 9 Oktober 1740 nganti 22 Oktober; manéka warna paprangan cilik-cilik nganti tekan sasi November 1740.
Kabingungan masyarakat Tionghoa iku amarga réprèsi pamaréntah lan kurangé asil kerja akibat saka mudhuné rega [[gula]] rikala semana. Kanggo nanggepi kabingungan iku, ana ing patemon [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}), badan pemimpin [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC), [[Dhaptar Panguwasa Hindhia-Walanda|Gubernur-Jendral]] [[Adriaan Valckenier]] ngumumaké yenyèn ontran-ontran apa waé bisa diwales karo kakerasan uga patèn-patènan. Pangumuman saka Valckenier iku ditindhakaké saka tanggal 7 Oktober 1740 sakwisé wong-wong Tionghoa akèh sing dadi buruh pabrik gula matèni 50 pasukan Walanda. Panguwasa Walanda ngirim pasukan tambahan, sing njupuk senjata saka wong-wong Tionghoa lan ngaleksanakaké jam wengi. Ésuké sakwisé diwedèni kejemé wong-wong Tionghoa, klompok ètnis Batavia mulai mbakar omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Déné pasukan Walanda nyerang wong Tionghoa nganggo [[mriem]]. Ontran-ontran iki langsung nyebar ing kutha Batavia saéngga akèh wong Tionghoa sing mati. Valckenier ngumumaké yèn ana pengampunan kanggo wong Tionghoa tanggal 11 Oktober, nanging kelompok pasukan isih mburu wong Tionghoa nganti tanggal 22 Oktober, nalika Valckenier ngumumaké yèn ontran-ontran wajib dibubaraké. Ing njaba kutha pasukan Walanda perang karo buruh pabrik gula. Sakwisé ontran-ontran, pasukan Walanda nyerang markas Tionghoa ing manéka warna pabrik gula. Wong Tionghoa kanthi slamet ngungsi menyang [[Kutha Bekasi|Bekasi]].
Kira-kira luwih saka 10.000 wong katurunan Tionghoa dipatèni. Gunggung wong slamet kurang luwih 600 nganti 3000. Sabanjuré ontran-ontran kadadéyan ing kabèh tlatah Jawa lan ana kadadéyan [[Perang Jawa (1741—1743)|perang sing suwené rong taun]], kanthi tentara gabungan Tionghoa lan [[Suku Jawa|Jawa]] nglawan pasukan [[Walanda]]. Sawisé iku, Valckenier diundang menyang [[Walanda]] lan dituntut amarga katuté dhèwèké ing ontran-ontran; [[Gustaaf Willem baron van Imhoff|Gustaaf Willem van Imhoff]] nggantèkaké dadi [[Gubernur-Jendral|gubernur-jendral]]. Tekan jaman modern, ontran-ontran iki kerep ditemokaké ing sastra Walanda. Ontran-ontran iki uga dadi asal muasal jeneng tlatah ing [[Jakarta]].
 
Larik 8:
Ing periode wiwitan kolonialisasi Hindhia-Walanda, akèh wong [[Tionghoa]] didadèkaké tukang bangunan nalika mbangun kutha Batavia ing pinggir [[Segara Jawa]];{{sfn|Tan|2005|p=796}} uga ana sing dadi bakul, buruh pabrik gula utawa duwé toko. {{sfn|Ricklefs|2001|p=121}} Tumindak dol tinuku Hindhia-Walanda lan [[Tiongkok]], sing pusaté ing Batavia, nguwataké ékonomi lan imigrasi wong Tionghoa menyang Tanah Jawa. Cacahé wong Tionghoa ing Batavia taun 1740 ana luwih saka 10.000 wong, èwonan manèh omah ing jaban kutha.{{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Pamaréntah kolonial Walanda majibaké wong-wong Tionghoa nduwé layang idhèntifikasi, lan wong sing ora duwé layang bakal dibalèkaké menyang Tiongkok. {{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}
 
Kawicaksanan dhéportasi diketataké ing taun 1970-an, sawisé ana wabah [[malaria]] sing ndadèkaké èwonan wong mati. [[Dhaptar Panguwasa Hindhia-Walanda|Gubernur-Jendral]] [[Dirk van Cloon]].{{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Miturut sejarawan Indonésia Benny G. Setiono, epidemik iki bebarengan karo mundhaké rasa curiga lan duwé endhem-endheman (''dendam'') marang ètnis Tionghoa, sing cacahé saya akèh lan saya sugih. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Akibaté, Komisaris Urusan Orang Pribumi Roy Ferdinand, manut printahé Gubernur-Jendral [[Adriaan Valckenier]], mutusaké yèn tanggal 28 Juli 1740 warga Tionghoa sing ora resmi arep di dhéportasi menyang Zeylan (saiki [[Sri Lanka]]) lan dipeksa dadi tani [[kayu manis]].{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Paasman|1999|pp=325–326}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa sing sugih diperes panguwasa Walanda lan diancem arep di dhéportasi;{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=302}} [[Stamford Raffles]], ahli sejarah saka [[Inggris]] lan ahli sejarah [[Jawa]], nyathet yenyèn wong Walanda diwènèhi pangertèn [[Kapitan Cina]] (pemimpin etnis Tionghoa sing ditemtokaké Walanda) kanggo Batavia, Ni Hoe Kong, supaya ndhéportasèkaké kabèh wong Tionghoa sing nganggo klambi ireng utawa biru, sebab sing nganggo klambi kaya mangkono sing wong ora nduwé. {{sfn|Raffles|1830|p=234}} Ana uga désas-desus yenyèn wong sng dirim menyang Zeylan ora tekan Zeylan nanging dibuwang ing [[segara]], {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}} utawa wong-wong iku mati nalika nggawé ontran-ontran ing kapal.{{sfn|Raffles|1830|p=234}} Anceman dhéportasi iki ndadekaké wong Tionghoa bingung, lan akèh buruh sing malih ora nyambut gawé. {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}}
 
Sawetara iku wong Batavia (Betawi) asli dadi mèlu sujana marang wong Tionghoa. Sing ndadèkaké tambah sujana ya iku masalah ékonomi, wong pribumi mlarat déné wong Tionghoa sugih-sugih. {{sfn|Raffles|1830|pp=233–235}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=461–462}} Sejarwan Walanda A.N. Paasman ngandaraké manawa wong Tionghoa iku kaya wong Yahudiné Asia.,{{sfn|Paasman|1999|pp=325–326}} Sejatiné ora kabèh wong Tionghoa iku sugih, ana uga sing mlarat ya iku sing dadi buruh pabrik gula.{{sfn|Kumar|1997|p=32}} Wong Tionghoa sing sugih nduwèni pabrik lan dadi tambah sugih amarga dol tinuku, uga dhistribusi [[tuak|arak]], ombenan saka molase lan beras. {{sfn|Kumar|1997|p=32}}{{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}} Nanging panguwasa Walanda nemtokaké rega gula sing ndadèkaké resah.{{sfn|Mazumdar|1998|p=89}} Akibaté rega gula ing donya mudhun, disebabaké ekspor gula menyang [[Éropah]] mundhak {{sfn|Ward|2009|p=98}} industri gula ing Hindhia-Walanda banjur rugi. Tekan taun [[1740]], rega gula ing pasar global tikel loro saka rega taun 1720 nganti taun 1740. Amarga gula dadi salah sawijining èkspor Hindhia-Walanda, nagara jajahan iku ngalami krisis finansial.{{sfn|von Wachtel|1911|p=200}}
Larik 18:
=== Pambantéan ===
[[Gambar:Chinezenmoord van stolk (3).jpg|thumb|300px|Omah-omah wong Tionghoa padha diobong]]
Sakwisé klompok buruh pabrik gula katurunan Tionghoa brontak gawa gaman sing digawé dhéwé kanggo njarah lan mbakar pabrik,{{sfn|Kumar|1997|p=32}}{{efn|Atusan wong, tuladhané, pos penjagaan cilik ing Qual, cedhak Kali Tangerang lan dijaga 15 prajurit.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=473}}}}sing jaréné kapimpin déning Kapitan Cina Ni Hoe Kong,{{efn|Miturut cathetan sejarah, Kong slamet saka serbuan lan pambantéan. Carané ora pati dingertèni, ana sing ngomong yenyèn dhèwèké umpetan ing ruwang bawah tanah kang ana ing omahé utawa nyamar dadi wadon banjur ing istana gubernur.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=302–303}} Miturut W.R. van Hoëvell, Kong ngumpulaké atusan wong sakwisé minggat saka istanana lan umpetan ana ing gréja Portugis cedhak pacinan.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=585}} Dheweké akhiré ditangkep lan dituntut kanthidakwan mimpin pasukan pembrontak. Dheweé dipeksa nanging ora ngaku.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=302–303}}}} mateni 50 pasukan Walanda ing [[Jatinagara, Jakarta Timur|Meester Cornelis]] (saiki [[Jatinagara, Jakarta Timur|Jatinagara]]) lan [[Tanah Abang, Jakarta Pusat|Tanah Abang]] tanggal 7 Oktober.{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=302}} Kanggo nanggepi serangan iki, pemimpin Walanda ngirim 1.800 pasukan sing dikancani ''schutterij'' (milisi) lan sewelas [[batalyon]] [[wajib militer]] kanggo nglèrèni pambrontakan. Pasukan mau uga ngaleksanakaké jam malam lan mbatalaké pengetan Tionghoa sing wis dijadwalaké.{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Amarga wedi marang wong Tionghoa arep gawé perkara ing wengi iku, sing manggon ana ing pinggiran ora kena nyumet lilin lan nyerahaké kabèh gaman uga péso sing paling cilik.{{sfn|Pan|1994|p=36}} Ésuké, pasukan Walanda bisa nangkis serangan saka 10.000 wong Tionghoa, sing kapimpin déning klompok saka [[Kutha Tangerang|Tangerang]] lan [[Kutha Bekasi|Bekasi]], ing tembok kutha; {{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Setiono|2008|p=114}} Raffles nyathet 1.789 wong keturunan Tionghoa mati ing serangan iki. {{sfn|Raffles|1830|p=235}} Kanggo nanggepi serangan iki, Valckenier nganakaké rembugan Dhéwan Hindhia manèh tanggal 9 Oktober.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Setiono|2008|p=114}}
Sawetara iku kabar ngenani wong Tionghoa sing arep matèni lan mrawasa wong pribumi wiwit nyebar ing ètnis liya, uga budhak saka [[Bali]] lan [[Sulawesi]] sarta pasukan [[Suku Bugis|Bugis]] lan [[Suku Bali|Bali]].{{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116}} Kanggo nyegah kadadéan iku, klompok-klompok ètnis liya wiwit ngobong omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Banjur serangan saka Walanda marang wong Tionghoa ing Batavia. Pulitikus Walanda sing anti-kolonis [[Wolter Robert van Hoëvell|W.R. van Hoëvell]] nulis yenyèn "wong wadon sing lagi ngandhut lan nyusoni, bocah cilik, lan pria gaek melu ing serangan. Tahanan dibanté kaya domba."{{efn|Asli: "... ''Zwangere vrouwen, zoogende moeders, argelooze kinderen, bevende grijsaards worden door het zwaard geveld. Den weerloozen gevangenen wordt als schapen de keel afgesneden''").{{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}}}}
 
Wadyabala pimpinané Letnan Hermanus van Suchtelen lan Kaptèn Jan van Oosten, serdhadhu Walanda sing slamet saka serangan ing serangan di Tanah Abang, mara menyang pacinan: Suchtelen lan widyabalané mara menyang pasar manuk, dene widyabalané van Oosten ing pos cedak kanal.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=486}} Jam lima sore, serdadu Walanda mulai nembak meriem ing omah-omahé wong Tionghoa, saengga omah-omah padha kobong.{{sfn|Setiono|2008|p=117}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa padha mati nalika metu saka ngomah la nana uga sing bunuh diri. Sing bisa tekan kanal dipateni widyabala Walanda sing ngenteni ing prau cilik. {{sfn|Setiono|2008|p=117}} sawetara pasukan Walanda sing liya mondar-mandir ing omah-omah sing kobong, nggoleki lan mateni wong Tionghoa sing isih urip. {{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}} Kadadean iku banjur nyebar ing kabeh wewengkon Batavia. {{sfn|Setiono|2008|p=117}}
Larik 27:
=== Prastawa manèh ===
[[Gambar:Chinezenmoord Van Stolk.jpg|thumb|left|200px|Tahanan Tionghoa dipateni wadyabala Walanda tanggal 10 Oktober 1740.]]
Tanggal 11Oktober, Valckenier ngakon opsir-opsir Walanda kanggo nglèrènaké penjarahan, nanging ora kasil. {{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Ngesuké Dhéwan Hindhia nemtokaké yenyèn saben wong sing nggawa ndas wong Tionghoa arep diregani rong [[dukat]]; iku mau gawé mancing wong suku liya supaya melu mbantai wong Tionghoa.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Akibaté, wong Tionghoa sing slamet saka serangan kapisan mulai digoleki “bandit” sing kepengen marang hadiahé.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Panguwasa Walanda lan klompok pribumi bareng-bareng ing Batavia; [[grenadir]] Bugis lan Bali sing dikirim kanggo nguwataké pasukan Walanda tanggal 14 Oktober.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Tanggal 22 Oktober, Valckenier mrentahke supaya pambantéan dilereni. {{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Ing surat sing isiné kesalahan kabeh saka wong Tionghoa nalika ontran-ontran ing Batavia, dhèwèké ngajak wong Tionghoa damai, kajaba pamimpin pamberontakan, dhèwèke ngajokaké penghargaan 500 [[rijksdaalder]] kanggo saben pemimpin sing dipatèni.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=493–496}} Ing pinggiran kutha ontran-ontran cilik isih ana antarane wong Tiongha lan widyabala Walanda. Tanggal 28 Oktober, sakwisé rong minggu, ontran-ontran cilik mau kadadean, 500 wong Tionghoa mangkat ing Cadouwang (saiki [[Angke, Tambora, Jakarta Barat|Angke]]), nanging diusir déning [[kavaleri]] sing pimpinané ''Ridmeester'' Christoffel Moll sarta Kornet Daniel Chits lan Pieter Donker. Ngesuké kavaleri iku, sing anggotané 1.594 widyabala Walanda lan pribumi iku nyedhaki markasé wong Tionghoa ing Pabrik Gula Salapadjang. Ana ing kana widyabala Walnda iku ngumpul ing alas, banjur ngobong Pabrik sing isiné wong Tionghoa; salah sawijiné pabrik liya ing Boedjong Renje diobong déning widyabala Walanda liyané. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=503–506}} Amarga wedi karo widyabala Walanda wong-wong Tionghoa ngungsi ing pabrik gula ing Kampung Melayu, sing kira-kira patang jam saka Salapadjang; nanging markas iki banjur diobong Walanda kanthi pimpinan Kapten Jan George Crummel. Sakwise ngalahaké wong Tionghoa, wadyabala Walanda bali menyang Batavia.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–507}}Sauntara iku, wong Tionghoa dikurung, 3.000 prajurit saka [[Kasultanan Banten]], mlayu ngétan nuruti pesisir lor tanah Jawa;{{sfn|Ricklefs|1983|p=270}} 30 Oktober ana laporan manawa wong Tionghoa wis ngliwati Tangerang. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–507}}
 
Préntah kanggo gencatan senjata tekan marang Crummel tanggal 2 November. Dheweké lan widyabalané bali menyang Batavia sakwisé 50 wong sing njaga ing Cadouwang. Nalika Crummel teka ing Batavia, wis ora ana manèèh pamberontak Tionghoa sing ana ing njaba tembok.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–508}} Penjarahan banjur kadadean tekan tangga; 28 November lan widyabala pribumi bebas tugas akhir November{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}}
Larik 33:
== Asil ==
[[Gambar:Trapping of three councilmen of Dutch East Indies.jpg|thumb|200px|Van Imhoff lan anggota Dhéwan Hindhia liya ditangkap sakwisé nentang Valckenier.]]
Akèh Sejarawan sing nyathet yèn 10.000 wong Cina sing ana ing kutha Batavia dipatèni. Watara 600 nganti 700 omah diobong lan dijarah. {{sfn|Setiono|2008|p=119}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=491–492}} Vermeulen nyatet yenyèn 600 wong Tionghoa slamet,{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} déné sejarawan Indonésia A.R.T. Kemasang nyathet 3.000 jiwa sing slamet.{{sfn|Kemasang|1982|p=68}} Dene Sejarawan Tionghoa-Indonésia Benny G. Setiono nyathet yèn 500 tahanan lan pasin rumah sakit dipatèni,{{sfn|Setiono|2008|p=119}} dene jumlah wong sing slamet 3.431. {{sfn|Setiono|2008|p=121}} Sawisé ontran-ontran iki banjur ana periode sing rawan ana ing pulo Jawa, ya iku pambantéan marang warga Cina. Ing [[Semarang]] taun 1741, ing [[Surabaya]] lan [[Gresik]].{{sfn|Kemasang|1981|p=137}}Minangka dadi salah sawijining syarat kanggo nglereni ontran-ontran, kabèh wong Batavia keturunan Tionghoa dipindhahaké menyang ''[[pacinan]]'' ing cedhak wates kutha Batavia, sing saiki dadi [[Glodok]]. Iki maraaké wong Walanda gampang ngawasi wong Tionghoa. {{sfn|Setiono|2008|pp=120–121}} Kanggo lunga saka ''pacinan'', wong Cina mbutuhake tikèt khusus. {{sfn|Setiono|2008|p=130}} Nanging taun 1743, wis ana atusan bakul Tionghoa sing bakulan ana ing Batavia. {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Wong Tionghoa liya dipimpin déning Khe Pandjang{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}} ngungsi menyang [[Jawa Tengah]], wong-wong Tionghoa nggabung melu widyabala sing dipimpin déning Sultan [[Kesultanan Mataram|Mataram]], [[Pakubuwana II]]. Sanajan perang wis rampung taun 1743, {{sfn|Setiono|2008|pp=135–137}} nanging sasuwéné 17 taun isih ana konflik ing Jawa. {{sfn|Ricklefs|2001|p=121}}Tanggal 6 Desember 1740 van Imhoff lan 2 anggota Dhéwan Hindhia ditangkep amarga dituduh mbangkang karo Valckenier lan tanggal 13 Januari 1741, wong-wong mau dikirim menyang Walanda nganggo kapal sing béda;{{sfn|Geyl|1962|p=339}}{{sfn|van Eck|1899|p=160}} tekan Walanda tanggal 19 September 1741. Ing Walanda, van Imhoff ngyakinaké Heeren XVII, sing nyekel saham utama [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]], yenyèn Valckenier sing marakaké ana ontran-ontran ing Batavia, uga [[pidato]] sing judulé "Consideratiën over den tegenwoordigen staat van de Ned. O.I. Comp." ("Pertimbangan amarga Kaanan Mutakhir ing Hindhia-Walanda") tanggal 24 November.{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=632–633}}{{sfn|Raat|2010|p=81}} Akibat saka pidato mau, van Imhoff lan anggota dhéwan liya dibebasaké ska tuntutan.{{sfn|van Eck|1899|p=161}} Tanggal 27 Oktober 1742, van Imhoff dikirim manèh menyang Batavia nganggo kapal ''Hersteller'' dadi Gubernur Jenderal Hindhia-Walanda sing anyar. Dheweké tekan Batavia tanggal 26 Mei 1743.{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=632–633}}{{sfn|Setiono|2008|pp=125–126}}{{sfn|Geyl|1962|p=341}}
 
Valckenier olèh layang yèèn dhèwèké arep digantèkaké déning van Imhoff dadi gubernur Jendral tahun 1741;{{sfn|Vanvugt|1985|p=106}} versi liya ya iku Heeren XVII ngganti Valckenier minangka ukuman akibat kakean ngekspor gula ora kopi taun 1739, sing ndadèkaké VOC rugi.{{sfn|Ricklefs|2001|p=124}}{{sfn|Raat|2010|p=82}} Nalika Valckenier oleh surat iku, van Imhoff isih ing ndalan arep menyang Wakanda. Valckenier lunga saka Hindhia-Walanda tanggal 6 November 1741, sakwisé milih [[Johannes Thedens]] dadi gantiné tekan van Imhoff bali menyang Batavia. Tanggal 25 Januari 1742 dheweké tekan [[Cape Town]] nanging ditangkep lan diselidiki déning Gubernur Hendrik Swellengrebel saka prentahé Heeren XVII. Valckenier dikirim manèh menyang Batavia Agustus 1742, dheweké ditahan ing Benteng Batavia, telung sasi banjur digugat marang pirang-pirang tuntutan kalebu tuntutan Gègèr Pacinan. {{sfn|Stellwagen|1895|p=227}} Maret 1744, dheweké disalahké lan dituntut ukuman mati lan bandhané disita. {{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=1220–1221}} Desember 1744, Valckenier gawé pernyataan kanggo mbela awake dhewé. {{sfn|Geyl|1962|p=341}}{{sfn|Vanvugt|1985|pp=92–95, 106–107}}{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1220}} Valckenier njaluk luwih akeh bukti marang Walanda, nanging seda ing Tahanan tanggal 20 Juni 1751, sakdurungé penyelidikané rampung. Ukuman mati dibatalaké taun 1755.{{sfn|Setiono|2008|pp=125–126}}{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1220}} Vermeulen ngomong yenyèn ukuman Valckenier ora adil amarga mung saka amarahé wong Walanda. {{sfn|Terpstra|1939|p=246}} Kuwi mau banjur diakoni kanthi resmi, sebab taun 1760, anaké Valckenier, Adriaan Isaäk Valckenier, oleh ganti rugi 725.000 [[Gulden Hindhia-Walanda|gulden]].{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1221}}
 
Produksi gula ing Batavia mudhun akeh sakwisé ontran-ontran, amarga wong Tionghoa sing biyen ngurusi wis padha mati utawa ilang. Industri iku mulai turun secara drastis setelah pambantéan, sebab banyak orang Tionghoa yang dulu mengurus industri tersebut sudah terbunuh atau hilang. Industri tersebut mulai maju manèh sakwisé Gubernur Jenderal van Imhoff "mengkolonisasi" Tangerang. Awalé dheweké nduwé maksud supaya wong sing asalé saka Walanda tetanen ana kana; dheweké nduwèni panemu yenyèn wong Walanda sing ana ing Batavia iku males-males. Nanging dheweké ora bisa narik wong anyar amarga pajak Hindhia-Walanda dhuwur banget, banjur dheweké kapeksa adol lemah karo wong Walanda sing ana ing Batavia. Sing nduwèni lemah mau ora oleh ngerjakaké lemahé, banjur lemahé disewakaké marang wong Tionghoa. {{sfn|Ota|2006|p=133}} Produksi gula mundhak manèh sakwisv iku, nanging lagi taun 1760-an produksi gula padha karo taun 1740-an, sakwisv iku produksinv mulai kurang manèh. {{sfn|Ota|2006|p=133}}{{sfn|Bulbeck|Reid|Tan|Wu|1998|p=113}} Jumlah pabrik gula uga saya sithik. Taun 1710 ana 131 pabrik, nanging taun 1750 mung 66 pabrik. {{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}}
 
== Pengaruh ==