Switserlan: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
c yen -> yèn using AWB
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
c kabeh -> kabèh using AWB
Larik 128:
 
===Nagara federal===
Restorasi kekuasaan menyang patrisiat mung sawetara. Sawise huru-hara kang bola-bali kedaden kayadene Züriputsch nalika taun [[1839]], ndadekake perang sedulur ing antarane kanton Katolik lan kanton-kanton liyane ing taun [[1847]] (''Sonderbundskrieg''). Perang iku kelakon suwene sesasi, lan korbane kurang saka 100 wong. Sonderbundskrieg ora ana apa-apane yèn dibandhingake karo perang lan kerusuhan ing Éropah liyane ing [[abad kaping-19]]. Sonderbundskrieg marakake dampak psikologi kang gedhe marang masyarakat Swiss. Perang iku ndadekake kabehkabèh warga Swiss gerti perlune persatuan lan kekuatan marang tangga-tangga nagarane ing Éropah. Warga Swiss sakabehing tingkatan masyarakat, embuh Katolik, Protestan, aliran liberal utawa konservatif, sadhar yèn kanton-kanton iku bakal akeh nguntungake yèn kepentingan [[ékonomi]] lan keagamaane digabungake dadi siji. Saka warga kang ndukung kekuatan kanton (Sonderbund Kantone), majelis nasional diperang dadi majelis dhuwur (Dewan Nagara Swiss) lan majelis ngisor (Dewan Nasional Swiss). Kamangka, kepentingan federasionalis uga dipritungake. Swiss ngadopsi konstitusi federal lan ''penggunaan'' [[referendum]] (kuwajiban saben amandemen konstitusi) ing taun [[1848]]. Konstitusi iku nyawisi kekuasaan pusat kanggo pamaréntahane dhewe nalika ucul saka kanton. Nalika taun [[1850]], franc Swiss dadi [[mata uang]] tunggal Swiss. Konstitusi iku diamandemen ing taun [[1874]] kanggo ngadhepi sansaya tambahe [[penduduk]] lan [[Révolusi Industri]]. Konstitusi iku nepungake referendum fakultatif kanggo [[hukum]] ing tingkat federal. Konstitusi iku uga nemtokake tanggung jawab federal kanggo pertahanan, dol tinuku, lan perkara hukum.
 
Ing taun [[1891]], konstitusi iku direvisi kanthi unsur kuat marang dhémokrasi langsung, kang isih unik nganti tekan saiki. Wiwit iku, perbaikan [[pulitik]], ékonomi, lan sosial kang isih kelakon wis menehi pratandha ing sajarah Swiss.
Larik 137:
Sasuwene [[Perang Donya II]], rencana serangan disiapake déning Jerman,<ref>{{en}}''Let's Swallow Switzerland'' déning Klaus Urner (Lexington Books, 2002).</ref> nanging Swiss ora tau diserang. Swiss bisa tetem mardhika liwat gabungan pencegahan militer, konsesi ékonomi menyang Jerman, lan nasib apik amarga prastawa kang luwih gedhe sasuwene perang ngenteni misi iku. Percobaan déning Parté Nazi Swiss sing cilik kareben ana [[Anschluss]] déning Jerman, gagal total. Pers Swiss ngkritik yèn Reich Kaping Telu, asring gawé mangkel pimpinane. Nalika dipandhegani Jenderal Henri Guisan, mobilisasi massal angkatan militan ditumindakake. Strategi militer Swiss owah saka salah siji pertahanan statis ing winatesan kanggo nglindhungi jantung ékonomi dadi strategi pergeseran jangka dawa kaorganisasi lan panarikan marang kedudukan kang kuwat lan terbekali kanthi apik ing dhuwur Pegunungan Alpen kang dikenal kanthi sesebutan Réduit. Swiss dadi markas penting kanggo mata-mata pihak kekarone sasuwene konflik lan asring dadi penengah komunikasi antarane Blok Poros lan [[Sekutu]].
 
Dol tinuku Swiss diblokir déning Sekutu lan Blok Poros. Kerja sama ékonomi lan tambahan utangan marang Reich Kaping Telu akeh maceme miturut invasi kang dirasakake, lan anane mitra dagang liyane. Konsesi puncake seminggu sawise jaringan KA penting ngliwati Perancis Vichy diperparah ing taun [[1942]], marakake Swiss dikupengi déning Sekutu. Sadawane dalan perang, Swiss nahan luwih saka 300.000 pengungsi, 104.000 pasukan asing, diinternir miturut Hak lan Kuwajiban Blok Netral kang digarisi ngisore ing Konvensi den Haag. 60.000 pengungsi iku penduduk sipil kang slamet saka penyiksaan [[Nazi]]. Saka kabehkabèh iku, 26.000-27.000 iku wong [[Yahudi]]. Nanging, kebijakan imigrasi lan suaka kang ketat kayadene hubungan keuangan karo Jerman Nazi malah ndadekake kontroversi.<ref>{{en}}[http://www.uek.ch/en/ The Bergier Commission Final Report], halaman 117.</ref> Nalika perang, Angkatan Udara Swiss nggunakake montor mabur ing rong pihak, nembaki 11 montor mabur [[Luftwaffe]] kang ngganggu nganti tiba ing wulan [[Mei]] lan [[Juni]] [[1940]], uga pengganggu liyane sawise owahe kebijakan disusul ancaman saka Jerman; luwih saka 100 montor mabur pengebom Sekutu lan awake diinternir nalika perang. Antarane taun [[1944]]-[[1945]], pengebom Sekutu ngebom ngawur ing kutha Schaffhausen (mateni 40 jiwa), Stein am Rhein, Vals, Rafz (18 jiwa mati), lan kang paling ora misuwur, ing tanggal [[4 Maret]] [[1945]] [[Basilea]] lan [[Zürich]] dibom.
 
== Kanton ==