Srengéngé: Béda antara owahan
Konten dihapus Konten ditambahkan
c mbusak Kategori:Srengenge; nambah Kategori:Srengéngé (HotCat) |
c busak cithakan, per Special:Diff/1146451; panggantèn kosmètik |
||
Larik 1:
{{Solar System Infobox/Sun}}<!--
[[Gambar:Srengenge.jpg|290px|right|thumb|Srengéngé]]-->
'''Srengéngé''' utawi '''surya''' punika [[bal]] raseksa ingkang kawangun saking gas [[hidrogen]] lan [[helium]].<ref name="ianbraham">
{{Citation
| first = I
Larik 17:
| publisher = Erlangga For Kids
|ISBN=9789797419233}} ({{google books with page|5mPAikDG5WYC|lihat|10| matahari bola raksasa}})
</ref> Srengéngé kalebet [[lintang]] kanthi werna pethak ingkang kagungan peran minangka pusat [[Tata Surya|tata surya]].<ref name="Cappacio">
{{Citation
| first = G
Larik 33:
| publisher = Marshall Cavendish
|ISBN=9780761442424}} ({{google books with page|N_1psGBOwtcC|lihat|13| bintang berukuran sedang}})
</ref><ref name="cain">
| url = http://www.universetoday.com/18689/color-of-the-sun/
| title = Color of The Sun
Larik 48:
| separator =
| postscript =
}}</ref><ref name="solar nasa">
| url = http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Object=Sun&Display=OverviewLong
| title = Solar System Explanation Planet Sun
Larik 67:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Sedaya komponèn tata surya kalebet 8 [[planèt]] lan satelitipun, planèt-planèt kerdhil, [[asteroid]], [[komèt]], lan lebu angkasa mubeng ngiteri srengéngé.<ref name="fcain">
| url = http://www.universetoday.com/47725/about-the-sun/
| title = About the Sun
Larik 82:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Sasanèsipun minangka punjer ubengan, srengéngé ugi arupi sumber [[energi|ènèrgi]] kanggé kagesangan ingkang teras-terasan.<ref name="Lang2">
{{Citation
| first = KR
Larik 100:
</ref> [[Panas]] srengéngé ndadosaken [[bumi]] anget lan mbentuk [[iklim]], éwadéné [[cahyanipun]] maringi pepadhang dhumateng [[bumi]] sarta dipunpigunakkaen déning tetanduran kanggé prosès [[fotosintesis]].<ref name="Lang2"/> Tanpa srengéngé, boten bakal wonten kagesangan ing bumi amargi kathah réaksi [[kimia]] ingkang boten saged dumados.<ref name="Lang2"/>
[[Nicolaus Copernicus]] punika tiyang sepisanan ingkang ngajengaken téori bilih srengéngé punika pusat parédharan tata surya ing abad 16.<ref name="cainf">
| url = http://www.universetoday.com/18383/history-of-the-sun/
| title = History of The Sun
Larik 115:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Téori punika lajeng dipunbuktèkaken déning [[Galileo Galilei]] lan pangamat angkasa sanèsipun.<ref name="cainf"/> Téori ingkang salajengipun dipuntepangi kanthi nami [[heliosentrisme]] punika nugelaken téori [[Geosentrik|geosentrisme]] (bumi minangka pusat tata surya) ingkang dipunajengaken déning [[Ptolemeus]] lan sampun tahan wiwit abad kaping kalih sadèrèngipun masèhi.<ref name="jeffrycoffey">
| url = http://www.universetoday.com/75594/heliocentric/
| title = Heliocentric
Larik 133:
== Karakteristik umum srengéngé ==
Srengéngé awangun bal pijar kanthi senyawa panyusun utami arupi gas hidrogen (74%) lan helium (25%) kaionisasi.<ref name="solar nasa"/><ref name="fcain"/><ref name="Marshall">
| url = http://solarscience.msfc.nasa.gov/
| title = Sun Facts
Larik 152:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Senyawa panyusun sanèsipun kapérang saking [[wesi]], [[nikel]], [[silikon]], [[sulfur]], [[magnesium]], [[karbon]], [[neon]], [[kalsium]], lan [[kromium]].<ref name="fcain2">
| url = http://www.universetoday.com/18088/what-is-the-sun-made-of/
| title = What is the Sun Made Of?
Larik 167:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Cahya srengéngé asalipun saking asil réaksi fusi hidrogen dados helium.<ref name="jcoffey">
| url = http://www.universetoday.com/16338/the-sun/
| title = The Sun
Larik 184:
}}</ref>
Adhedhasar pangétangan migunakaken [[Hukum Newton]] kanthi nglibataken pangaji kacepetan [[orbit bumi]], let srengéngé, lan [[gravitasi|gaya gravitasi]], dipunpikantuk massa srengéngé inggih punika 1,989x10<sup>30</sup> [[kilogram]].<ref name="Marshall"/><ref name="Boyd">
| url = http://imagine.gsfc.nasa.gov/docs/ask_astro/answers/970609f.html
| title = Measuring the Weight of Stars
Larik 203:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Angka kasebat sami kaliyan kaping 333.000 massa bumi.<ref name="Marshall"/> Sauntawisipun punika, dhiameter srengéngé inggih punika 1.392.000 kilometer utawi 865.000 mil, sami kaliyan kaping 109 dhiameter bumi.<ref name="fcain"/> Minangka pabandhingan, 1,3 yuta planèt saukuran bumi saged mlebet dhumateng srengéngé.<ref name="fcain"/> Mila, srengéngé dados objèk paling ageng ing tata surya kanthi massa dumugi 99,85% saking total massa tata surya.<ref name="JetPro">
| url = http://www2.jpl.nasa.gov/basics/bsf1-1.php
| title = Basic of Space Flight Section 1 Chapter 1. The Solar System
Larik 224:
}}</ref>
Srengéngé arupi lintang ingkang paling caket kaliyan bumi, inggih punika letipun rata-rata 149.600.000 [[kilometer]] (92,96 yuta mil).<ref name="solar nasa"/><ref name="Green">
{{Citation
| first = SF
Larik 240:
|ISBN=9780521546225}} ({{google books with page|LqlW1RestpYC|pirsani|15| lintang paling caket kaliyan bumi}})</ref> Let srengéngé dhumateng bumi punika dipuntepangi minangka [[satuan astronomi]] lan biasa dipunbulataken (kanggé panyedherhanan étangan) dados 150 yuta km.<ref name="solar nasa" /><ref name="JetPro" />
Adhedhasar pangétangan kanthi métodhe analisis [[radhioaktif]], dipunmangertosi bilih batuan [[rembulan]], [[meteorit]] lan batuan bumi paling sepuh ingkang naté dipunpanggihaken yuswanipun watawis 4,6 yuta taun.<ref name="Lang">
{{Citation
| first = KR
Larik 256:
| publisher = Cambridge University Press
|ISBN=9780521813068}} ({{google books with page|RdCUsMy3l7EC|pirsani|183| 4,6 yuta taun}})
</ref> Sauntawisipun punika, conto batuan srengéngé dèrèng naté dipunpikantuk saéngga pangétangan dipunlampahaken sacara [[matématika]] migunakaken modhèl interior srengéngé.<ref name="Seeds">
{{Citation
| first = MA
Larik 274:
</ref> Adhedhasar asil pangétangan matématika inggih punika srengéngé dipunkintenaken yuswanipun 5 ± 1,5 yuta taun.<ref name="Seeds"/> Nanging, amargi tata surya dipunkawruhi kawangun minangka satunggil kasatuwan salebetipun wekdal ingkang cecaketan mila sapunika sacara umum srengéngé dipunanggep yuswanipun 4,6 yuta taun.<ref name="Lang"/><ref name="Seeds"/> Srengéngé kagolong lintang tipe G V, kanthi ciri gadhah suhu lumahipun watawsis 6.000 K lan umumipun tahan salaminipun 10 yuta taun.<ref name="jcoffey"/> Srengéngé dipunkintenaken yuswanipun watawis 7 yuta taun malih, sadèrèngipun hidrogen ing intinipun telas.<ref name="fcain"/> Menawi perkawis kasebat dumados, srengéngé bakal èkspansi dados lintang raseksa warna abrit ingkang asrep lan mangan planèt-planèt alit ing sakupengipun (menawi kalebet bumi) sadèrèngipun pungkasanipun wangsul dados lintang kerdhil warna pethak malih.<ref name="fcain"/>
Gaya gravitasi ing srengéngé sabandhing kaliyan kaping 28 gravitasi ing bumi.<ref name="fcain3">
| url = http://www.universetoday.com/18373/gravity-of-the-sun//
| title = Gravity of The Sun
Larik 291:
}}</ref> Sacara téori perkawis kasebat ateges bilih satunggiling tiyang gadhah bobot 100 kg ing bumi mila menawi lelampahan ing lumahipun srengéngé bobotipun bakal karaos kados 2.800 kg.<ref name="fcain3"/> Gravitasi srengéngé mungkinaken narik sadaya komponèn-komponèn panyusunipun mbentuk satunggil wangun bal sampurna.<ref name="fcain3"/> Gravitasi srengéngé ugi ingkang nahan planèt-planèt ingkang ngupengi tetep wonten ing orbitipun piyambak-piyambak.<ref name="fcain3"/> Prabawa saking gravitasi srengéngé tasih saged karaos dumugi let 2 [[taun cahya]].<ref name="fcain3"/>
[[Radhiasi]] srengéngé, langkung dipuntepangi minangka cahya srengéngé, inggih punika campuran gelombang èlèktromagnètik ingkang kapérang saking [[infraabang|gelombang infraabrit]], [[cahya katingal]], [[sinar ultraviolèt]].<ref name="jcvillanueva">
| url = http://www.universetoday.com/60065/radiation-from-the-sun/
| title = Color of The Sun
Larik 314:
=== Inti srengéngé ===
Inti inggih punika aréa paling lebet saking srengéngé ingkang gadhah suhu watawis 15 yuta drajat [[Celcius]] (27 yuta drajat [[Fahrenheit]]).<ref name="solar nasa"/><ref name="yohkoh">
| url = http://solar.physics.montana.edu/ypop/Spotlight/SunInfo/Core.html
| title = The Sun's Energy Source
Larik 326:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Adhedhasar pabandhingan radhius/dhiameter, bagéyan inti kanthi ukuran saprasekawan let saking pusat dhumateng lumahipun lan 1/64 total volume srengéngé.<ref name="Pugh">
{{Citation
| first = P
Larik 342:
| publisher = シュプリンガー・ジャパン株式会社
|ISBN= 9780387681269}} ({{google books with page|tuv4z1dHey8C|pirsani|284| let inti, fusi helium dados hidrogen}})
</ref> Kapadhetanipun inggih punika watawis 150 g/cm<sup>3</sup>. Suhu lan tekanan ingkang kados mekaten inggilipun mungkinaken wontenipun pamecahan [[atom|atom-atom]] dados [[èlèktron]], [[proton]], lan [[neutron]].<ref name="yohkoh"/><ref name="Pugh"/> Neutron ingkang boten gadhah muatan bakal nilar inti nuju bagéyan srengéngé ingkang langkung njawi.<ref name="yohkoh"/> Sauntawis punika, ènèrgi panas ing lebet inti nyebabaken paobahan èlèktron lan proton cepet sanget lan silih tabrakan satunggal kaliyan sanèsipun nyebabaken réaksi fusi nuklir (asring ugi dipunsebat termonuklir).<ref name="solar nasa"/><ref name="yohkoh"/> Inti srengéngé inggih punika papan dumadosipun réaksi fusi nuklir helium dados hidrogen.<ref name="Pugh"/> Ènèrgi asil réaksi termonuklir ing inti arupi
| url = http://fusedweb.pppl.gov/cpep/chart_pages/5.plasmas/sunlayers.html
| title = From Core to Corona Layers of the Sun
Larik 357:
=== Zona radhiatif ===
Zona radhiatif inggih punika laladan ingkang nylubungi inti srengéngé.<ref name="yohkoh2">
| url = http://solar.physics.montana.edu/ypop/Spotlight/SunInfo/Radzone.html
| title = A Slow Means of Energy Transport
Larik 369:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Ènèrgi saking inti salebetipun wangun radhiasi kempal ing laladan punika sadèrèngipun dipunterasaken dhumateng bagéyan srengéngé ingkang langkung njawi.<ref name="yohkoh2"/> Kapadhetan zona radhiatif inggih punika watawis 20 g/cm<sup>3</sup> kanthi suhu saking bagéyan lebet dhumateng njawi antawisipun 7 yuta dumugi 2 yuta drajat Celcius.<ref name="Pugh2">
{{Citation
| first = P
Larik 388:
=== Zona konvèktif ===
Zona konvèktif inggih punika lapisan ing pundi suhu wiwit mandhap.<ref name="solar nasa"/> Suhu zona konvèktif inggih punika watawis 2 yuta drajat Celcius (3.5 yuta drajat Fahrenheit).<ref name="solar nasa"/> Sasampunipun medal saking zona radhiatif, atom-atom kanthi ènèrgi saking inti srengéngé bakal obah nuju lapisan langkung njawi ingkang gadhah suhu langkung asor.<ref name="yohkoh3">
| url = http://solar.physics.montana.edu/ypop/Spotlight/SunInfo/Conzone.html
| title = The Boiling Zone
Larik 400:
| separator =
| postscript =
}}</ref>
=== Fotosfèr ===
Larik 414:
[[Gambar:Sun turn.gif|thumb|290px|Ilustrasi rotasi srengéngé. Wonten éwah-éwahan posisi bintik srengéngé salaminipun dumados paobahan]]
Srengéngé gadhah kalih jinis paobahan, inggih punika:
* Srengéngé [[Rotasi|nglampahi rotasi]] ing sumbunipun laminipun watawis 27 dinten kanggé pikantuk satunggil puteran.<ref name="hathaway">
| url = http://solarscience.msfc.nasa.gov/sunturn.shtml
| title = Solar Rotation
Larik 429:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Gerakan rotasi punika sepindhaipun dipunkawruhi liwat pangamatan dhumateng éwah-éwahan posisi bintik srengéngé.<ref name="hathaway"/> Sumbu rotasi srengéngé miring tebihipun 7,25° saking sumbu orbit bumi saéngga kutub lèr srengéngé bakal langkung katèingal ing wulan [[September]] sauntawis kutub kidul srengéngé langkung katingal ing wulan [[Maret]].<ref name="hathaway"/> Srengéngé sans bal padhet, ananging bal gas, saéngga srengéngé boten rotasi kanthi kacepetan ingang sragam.<ref name="hathaway"/> Ahli astronomi nélakaken bilih rotasi bagéyan interior srengéngé boten sami kalian bagéyan lumahanipun.<ref name="cain2">
| url = http://www.universetoday.com/18565/rotation-of-the-sun/
| title = Rotation of the Sun
Larik 444:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Bagéyan inti lan zona radhiatif rotasi sesarengan, éwadéné zona konvèktif lan fotosfèr ugi rotasi sesarengan nanging kanthi kacepetan ingkang bènten.<ref name="cain2"/> Bagéyan ékuatorial (tengah) mbetahaken wekdal rotasi watawis 24 dinten éwadéné bagéyan kutubipun rotasi laminipun watawis 31 dinten.<ref name="hathaway"/><ref name="coffey">
| url = http://www.universetoday.com/60192/does-the-sun-rotate/
| title = Does The Sun Rotate?
Larik 465:
== Let srengéngé dhumateng lintang paling caket ==
[[Gambar:Solar system scale-2.jpg|thumb|290px|Ilustrasi pambandhing wujud srengéngé lan ukuran déning planèt-planèt salebetipun sistèm tata surya. Garis tengah srengéngé kaping 11 garis tengah Jupiter, planèt ingkang paling ageng.]]
Sistem lintang ingkang paling caket kaliyan srengéngé inggih punika [[Alpha Centauri]].<ref name="Tam">
| url = http://hypertextbook.com/facts/KathrynTam.shtml
| title = Distance to The Nearest Star
Larik 480:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Lintang ing salebetipun komplèks kasebat ingkang gadhah posisi paling caket kaliyan srengéngé inggih punika [[Proxima Centauri]], satunggiling lintang kanthi warna [[abang|abrit]] redhup ingkang wonten salebetipun konstélasi [[Centaurus]].<ref name="Tam"/> Let srengéngé dhumateng Proxima Centauri inggih punika 4,3 taun cahya (39.900 yuta km utawi 270 éwu unit astronomi), kirang langkung kaping 270 éwu let srengéngé dhumateng bumi.<ref name="Tam"/> Para ahli astronomi mangertosi bilih bendha-bendha angkasa mesthi obah salebetipun orbitipun piyambak-piyambak.<ref name="heasarc">
| url = http://heasarc.nasa.gov/docs/cosmic/nearest_star_info.html
| title = The Nearest Star
Larik 501:
Ing ngandhap punika sapérangan ciri khas ingkang dipungadhahi srengéngé:
=== Prominènsa (lathi latu srengéngé) ===
Prominènsa inggih punika salah satunggil ciri khas srengéngé, arupi bagéyan srengéngé mèmper lathi latu ingkang ageng sanget lan padhang ingkang nyiprat medal saking bagéyan lumahanipun srengéngé sarta asring ugi awangun ''loop'' (puteran).<ref name="prominence">
| url = http://www.universetoday.com/55646/solar-prominence/
| title = Solar Prominence
Larik 516:
| separator =
| postscript =
}}</ref><ref name="braham">
{{Citation
| first = I
Larik 535:
</ref> Prominènsa dipunsebat ugi minangka filamèn srengéngé amargi senadyan juluranipun padhang sanget menawi dipuntingali ing angkasa ingkang peteng, nanging boten langkung padhang tinimbang sadaya srengéngé punika piyambak.<ref name="prominence"/> Prominènsa namung saged dipuntingali saking bumi kanthi bantuan [[teleskop]] lan filter.<ref name="prominence"/> Prominènsa paling ageng ingkang naté dipuntangkep déning SOHO (Solar and Heliospheric Observatory) dipunèstimasi ukuran panjangipun 350 éwu km.<ref name="prominence"/>
Sami kados korona, prominènsa kawangun saking [[plasma]] nanging gadhah suhu ingkang langkung asrep.<ref name="prominence"/> Prominènsa isinipun matèri kanthi massa dumugi 100 milyar kg.<ref name="prominence"/> Prominènsa dumados ing lapisan fotosfèr srengéngé lan obah medal nuju korona srengéngé.<ref name="prominence"/> Plasma prominènsa obah ing sadawanipun [[médhan magnèt]] srengéngé.<ref name="nasa prominence">
| url = http://www.nasa.gov/mission_pages/sunearth/news/News022411-monsterprom.html
| title = Monster Prominence Erupts from the Sun
Larik 555:
=== Bintik srengéngé ===
Bintik srengéngé inggih punika granula-granula cembung alit ingkang dipunpanggihi ing bagéyan fotosfèr srengéngé kanthi gunggung ingkang boten kaétang.<ref name="nasa sunspot">
| url = http://sunearthday.nasa.gov/2007/locations/ttt_atob.php
| title = Issue #52: Sunspots From A To B - Solar Magnetism
Larik 570:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Bintik srengéngé karipta nalika garis médhan magnèt srengéngé nembus bagéyan fotosfèr.<ref name="sunspot">
| url = http://www.universetoday.com/47728/what-are-sunspots/
| title = What Are Sunspots?
Larik 588:
=== Angin srengéngé ===
Angin srengéngé kawangun saking aliran konstan saking partikel-partikel ingkang dipunwedalaken déning bagéyan inggil atomosfèr srengéngé, ingkang obah dhumateng sadaya tata surya.<ref name="frasercain">
| url = http://www.universetoday.com/18269/solar-wind/
| title = Solar Wind
Larik 603:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Partikel-partikel kasebat gadhah ènèrgi ingkang inggil, nanging prosès paobahanipun medal médhan gravitasi srengéngé ing kacepetan ingkang inggil sanget dèreng dipunmangertos sacara sampurna.<ref name="frasercain"/> Kacepetan angin srengéngé kapérang dados kalih, inggih punika angin cepet ingkang nggayuh 400 km/s lan angin cepet ingkang nggayuh langkung saking 500 km/s.<ref name="radiman">
Sapérangan bukti wontenipun angin srengéngé ingkang saged dipunraosaken utawi dipuntingali saking bumi inggih punika badhai géomagnetik kanthi ènèrgi inggil ingkang nrisak satelit lan sistem listrik, [[aurora]] ing [[Kutub Lèr]] utawi [[Kutub Kidul]], lan partikel mèmper buntut panjang ing komèt ingkang mesthi ngedohi srengéngé amargi siliran angin srengéngé.<ref name="frasercain"/> Angin srengéngé saged mbebayani kanggé kagesangan ing Bumi menawi boten wonten médhan magnèt bumi ingkang ngreksa saking radhiasi.<ref name="frasercain"/> Ing sanyatanipun, ukuran lan wangun médhan magnèt bumi ugi dipuntemtokaken déning kakiyatan lan kacepetan angin srengéngé ingkang liwat.<ref name="frasercain"/>
=== Badai srengéngé ===
Badai srengéngé dumados nalika wonten panguwalan sanalika ènèrgi magnètik ingkang kawangun ing atmosfèr srengéngé.<ref name="gholman">
| url = http://hesperia.gsfc.nasa.gov/sftheory/flare.htm
| title = Solar Flares
Larik 623:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Plasma srengéngé ingkang ningkat suhunipun dumugi mayuta-yuta Kelvin sesarengan kaliyan partikel-partikel sanèsipun nglampahi akselerasi nyaketi kacepetan cahya.<ref name="frascain">
| url = http://www.universetoday.com/18273/solar-flares/
| title = Solar Flares
Larik 638:
| separator =
| postscript =
}}</ref>
| url = http://edukasi.kompasiana.com/2011/04/21/mengenal-badai-matahari/
| title = Mengenal Badai Matahari
Larik 657:
== Èksplorasi srengéngé ==
[[Gambar:Smm.jpg|thumb|290px|Solar Maximum Mission, salah satunggil satelit ingkang dipunluncuraken Amérika Sarékat kanggé nyinaoni srengéngé.]]
[[Montor mabur ulang-alik]] ingkang kaping sepindhah kasil mlebet dhumateng orbit srengéngé inggih punika Pioneer 4.<ref name="space">
| url = http://www.space-exploration.org/?page_id=8
| title = The Space Exploration Timeline That Reflects The History Of Space Exploration
Larik 672:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Pioneer 4, ingkang dipunluncuraken tanggal 3 Maret 1959 déning [[Amérika Sarékat]], dados pionir salebetipun sajarah èksplorasi srengéngé.<ref name="space"/><ref name="hamiltoncj">
| url = http://www.solarviews.com/span/craft2.htm#sun
| title = Chronology of Space Exploration
Larik 689:
}}</ref> Kasilipun Pioneer 4 dipunterasaken déning paluncuran Pioneer 5 - Pioneer 9 salaminipun 1959-1968 ingkang panci gadhah tujuan kanggé nyinaoni perkawis srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/> Nalika tanggal 26 Mei 1973, [[stasiun njawi angkasa]] Amérika Sarékat kanthi nami Skylab dipunluncuraken kanthi mbeta 3 awak.<ref name="hamiltoncj"/> Skylab mbeta Apollo Telescope Mount (ATM) ingkang dipungunakaken kanggé mundhut langkung saking 150.000 gambar srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/>
Montor mabur ulang-alik sanèsipun, Helios I kasil ngorbit dumugi nggayuh let 47 yuta km saking srengéngé (nglabeti orbit Merkuri).<ref name="hamiltoncj"/><ref name="bob">
| url = http://www.bobthealien.co.uk/spacevisitsdest.htm
| title = Timeline of Space Exploration
Larik 710:
Montor mabur ulang alik Ulysses inggih punika asil proyèk internasional kanggé nyinaoni kutub-kutub srengéngé, dipunluncuraken tanggal 6 Oktober 1990.<ref name="hamiltoncj"/> Éwadéné Yohkoh inggih punika montor mabur ulang alik ingkang dipunluncuraken kanggé nyinaoni radhiasi ènèrgi inggil saking srengéngé.<ref name="hamiltoncj"/> Yohkoh arupi asil karya sesarengan Jepang, Amérika Sarékat, lan Inggris ingkang dipunluncuraken tanggal 31 Agustus 1991.<ref name="hamiltoncj"/>
Misi èksplorasi srengéngé ingkang paling misuwur inggih punika Solar and Heliospheric Observatory (SOHO) ingkang dipunkembangaken déning Badan Antariksa Amérika Sarékat (NASA) nyambut damel sesarengan kalian Agènsi Njawi Angkasa Éropah (ESA) lan dipunluncuraken tanggal 12 Desember 1995.<ref name="cain4">
| url = http://www.universetoday.com/18114/nasa-and-the-sun/
| title = NASA and The Sun
Larik 730:
== Srengéngé minangka simbol kapitadosan lan kabudayan ==
Srengéngé sampun dados simbol wigatos ing kathah kabudayan salamipipun peradhaban manungsa.<ref name="deepak">
| url = http://www.kalpana.it/eng/writer/sunil_deepak/sun_myths.htm
| title = Ra, Surya, Rangi, Atea Myths of Sun God
Larik 748:
=== Peran srengéngé ing manéka kabudayan lan kapitadosan ===
* Ra (utawi Re) punika dipunsembah minangka Déwa Srengéngé ugi pangripta ing [[Mesir Kuna|kabudayan Mesir Kuna]].<ref name="deepak"/><ref name="nesta">
| url = http://www.windows2universe.org/mythology/ra_sun.html
| title = Re
Larik 763:
| separator =
| postscript =
}}</ref> Ing [[hieroglif Mesir|hieroglif]], srengéngé dipungambaraken minangka satunggiling cakram.<ref name="deepak"/> Ra nyimbulaken paningalan langit saéngga asring dipungambaraken minangka cakram ingkang wonten ing sirah [[manuk falkon]] utawi cakram mawi swiwi.<ref name="deepak"/> Déwa Ra dipunpitados nitih kréta perang nglintasi langit ing wektu siang.<ref name="touregypt">
| url = http://www.touregypt.net/godsofegypt/ra.htm
| title = The Goddess of Ancient Egypt
Larik 780:
}}</ref> Déwa Ra ugi dipungambaraken minangka panjagi ''pharaoh'' utawi Raja Mesir.<ref name="touregypt"/> Sasanèsipun punika, Ra dipungambaraken minangka déwa ingkang sampun sepuh lan manggèn ing langit kanggé ngawasi donya.<ref name="touregypt"/>
* Salebetipun mitologi India, srengéngé dipunsebat kanthi nami Surya.<ref name="deepak"/> Sasanèsipun minangka srengéngé punika piyambak, Surya ugi dipuntepangi minangka déwa srengéngé.<ref name="Prophet">
{{Citation
| first = ML
Larik 800:
</ref> Tembung ''surya'' asalipun saking basa Sansekerta ''sur'' utawi ''svar'' ingkang gadhah akir kagungan sinar.<ref name="Prophet"/> Surya dipungambaraken minangka déwa ingkang nyipeng kaseimbangan ing lumahing bumi.<ref name="Prophet"/> Panyembahan srengéngé sampun dipunlampahaken déning panganut kapitadosan Hindhu salaminipun éwonan taun.<ref name="deepak"/> Sapunika pèngetan riyaya srengéngé mlethèk tasih dipunlangsungaken ing pinggiran [[Kali Gangga]] ingkang wonten ing kitha paling suci ing [[India]], kitha [[Benares]].<ref name="Lang"/> Surya Namaskar utawi pangurmatan dhuateng srengéngé inggih punika satunggiling obahan wigatos salebetipun [[yoga]].<ref name="deepak"/>
* [[Helios]] inggih punika déwa srengéngé salebetipun mitologi [[Yunani]].<ref name="deepak"/> Helios dipunsebat ugi minangka [[Sol Invictus]] ing [[Romawi Kuna|kabudayan Romawi]].<ref name="Littleton">
{{Citation
| first = CS
Larik 816:
| publisher = Marshall Cavendish
|ISBN= 9780761475590}} ({{google books with page|QfXP_teqPrgC|lihat|641| Helios}})
</ref> Sasanèsipun punika, Helios ugi arupi sisih sanès saking [[Apollo]].<ref name="deepak"/> Dipuncariyosaken Helios inggih punika déwa ingkang nganggé makutha halo srengéngé lan nitih kréta perang nuju dhumateng angkasa.<ref name="Finzi">
{{Citation
| first = C
Larik 834:
</ref> Helios inggih punika déwa ingkang kanggungan tanggel waler maringi cahya dhumateng swarga lan bumi kanthi cara nyandhet srengéngé ing kréta ingkang dipuntitih.<ref name="Littleton"/>
* Bangsa [[Inca]] nyembah déwa srengéngé ingkang naminipun [[Inti]], minangka déwa paling inggil.<ref name="Roza">
{{Citation
| first = G
Larik 852:
</ref> Déwa Inti dipunpitados nganugerahaken peradhaban Inca dhumateng putranipun, [[Manco Capac]], ingkang ugi arupi raja bangsa Inca ingkang sepindhah.<ref name="Roza"/> Bangsa Inca nyebat dhirinipun minangka putra-putri srengéngé.<ref name="Roza"/> Saben taun bangsa Inca maringaken pasembahan asil panèn kanthi gunggung ingkang ageng kanggé upacara-upacara ingkang sesambetan kaliyan panyembahan srengéngé.<ref name="Roza"/>
* Déwa srengéngé ingkang dipunsembah déning bangsa [[Maya]] inggih punika Kinich-ahau.<ref name="James">
{{Citation
| first =
Larik 870:
</ref> Kinich-ahau inggih punika pamimpin bagéyan lèr.<ref name="James"/>
* Suku [[Aztec]] nyembah [[Huitzilopochtli]], ingkang arupi déwa perang lan simbul srengéngé.<ref name="history">Histrory World. http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?gtrack=pthc&ParagraphID=ezq#ezq dipunaksès tanggal 24 Juni 2011</ref> Saben dinten Huitzilopochtli dipuncariyosaken migunakaken sinar srengéngé kanggé ngusir pepeteng saking langit, nanging saben ndalu déwa punika pejah lan pepeteng dhateng malih.<ref name="history"/> Kanggé maringi kakiyatan dhumateng déwaipun, bangsa Aztec nyaosaken pasembahan [[jantung]] manungsa saben dinten.<ref name="Lang"/>
* [[Shintoisme]] arupi agami ingkang gadhah inti dhumateng panyembahan srengéngé ingkang tasih wonten ing [[Jepang]].<ref name="Lang"/> Jepang gadhah julukan "Nagara Srengéngé Mlethèk".<ref name="Lang"/>
=== Bangunan lan bendha ingkang sesambetan kaliyan srengéngé ===
* [[Jam srengéngé]] ingging punika saprangkat alat ingkang dipunpigunakaken minangka panedah wekdal adhedhasar ayang-ayang gnomon (batang utawi lèmpèngan panenger) ingkang éwah teras panggènanipun selaras kaliyan paobahan bumi dhumateng srengéngé.<ref name="puspaiptek">{{id}} {{cite web
| url = http://www.thebiggestsundial.com/php/thebiggestsundial/main_exhibits.php?id=13
| title = Apa Jam Matahari itu?
Larik 890:
| postscript =
}}</ref> Jam srengéngé ngrembaka ing antawisipun kabudayan kuna [[Babylonia]], [[Yunan]], [[Mesir]], [[Romawi]], [[Cina]], lan [[Jepang]]. Jam srengéngé paling sepuh ingkang naté dipunpanggihi déning Chaldean Berosis, ingkang gesang watawis 340 SM. Sapérangan artèfak jam srengéngé sanèn dipunpanggihaken ing Tivoli, [[Italia]] taun 1746, ing Castel Nuovo taun 1751, ing Rigano taun 1751, lan ing [[Pompeii]] taun 1762.
* [[Stonehenge]] ingkang wonten ing [[Wiltshire]], [[Inggris]], gadhah pilar watu paling ageng ingkang dipunsebat Heelstone nengeri posisi mlethèkipun srengéngé tanggal 21 Juni (posisi srengéngé tepat ing lèr bumi).<ref name="phillips">
{{Citation
| first = KJH
Larik 907:
|ISBN=9780521397889}} ({{google books with page|N_1psGBOwtcC|pirsani|1| lintang mawi ukuran sedheng}})
</ref>
* Observatorium kuna ingkang dipunbangun kanggé Déwa Ra tasih saged dipunpanggihi ing [[Luxor]], satunggiling kitha caket [[Kali Nil]] ing [[Mesir]].<ref name="Lang"/> Éwadéné [[El Karmak]] inggih punika kuil ingkang ugi dipunbangun kanggé Déwa Ra lan mapan ing lèr-wétan Luxor.<ref name="Cline2">
| url = http://sunearthday.nasa.gov/2005/locations/elkarnak.htm
| title = El Karmak
Larik 923:
| postscript =
}}</ref> Atusan obelisk Mesir ingkang gadhah fungsi minangka jam srengéngé ing jamanipun ugi saged dipunpanggihaken ing Luxor lan Heliopolis (kitha srengéngé).<ref name="Lang"/>
* Salah satunggil bangunan misuwur ingkang dipundhèdhikasikaken kanggé Surya dipunbangun nalika abad kaping 13 kanthi nami Surya Deula (Candhi Srengéngé) ingkang wonten ing Konarak, India.<ref name="Prophet"/>
* [[Pilar Intihuatana]] ingkang wonten ing kawasan [[Machu Picchu]] inggih punika bangunan ingkang dipundegaken déning bangsa Inca.<ref name="Roza"/> Nalika tengah dinten saben tanggal 21 Maret lan 21 September, posisi srengéngé bakal wonten mèh tepat ing sainggiling pilar saéngga boten badhé wonten ayang-ayang pilar sekedhik kémawon.<ref name="Roza"/><ref name="macchu pichu">Sacred Place. 2010. Macchu Pichu [terhubung berkala]. http://www.sacredsites.com/americas/peru/machu_picchu.html [dipunaksès tanggal 22 Juni 2011]</ref> Ing wekdal punika, masarakat Inca bakal ngawontenaken upacara ing papan kasebat amargi masarakat kasebat pitados bilih srengéngé nembé dipuniket ing langit.<ref name="Roza"/><ref name="macchu pichu"/> Intihuatana dipunpigunakaken kanggé nemtokaken dinten ing pundi dumados ''equinox'' (laminipun siang sami kaliyan ndalu) lan périodhe-périodhe astronomis sanèsipun<ref name="macchu pichu"/>
* Bangsa [[Maya]] misuwur kanthi kalèndher isi 365 dinten lan 260 dinten ingkang dipundamel adhedhasar pangamatan astronomis, kalebet dhumateng srengéngé.<ref name="Clow">
{{Citation
| first = BH
Larik 942:
|ISBN=9781591430704}} ({{google books with page|wziziNT_0vEC|pirsani|6| Haab}})
</ref> Kalèndher 365 dinten punika dipunsebat [[Haab]], éwadéné kalèndher 260 dinten dipunsebat [[Tzolkin]].<ref name="Clow"/>
* Kalèndher Aztec dipunpahat ing sainggilipun satunggiling watu wangun bunderan. Isinipun inggih punika 365 siklus kalèndher adhedhasar srengéngé lan 260 siklus ritual.<ref name="crystalllink">
* Srengéngé ugi sampun dados objèk ingkang nengsemaken kanggé pelukis lan panulis misuwur donya.<ref name="Lang"/> [[Claude Monet]], [[Joan Miro]], [[Caspar David Friedrich]] (irah-irahan lukisan: ''Woman in Morning Sun'' - Wanita salebetipun Srengéngé Éjang , lan [[Vincent van Gogh]] (irah-irahan lukisan: ''Another Light, A Stronger Sun'' - Cahya Sanès, Srengéngé ingkang Langkung Kiyat) inggih punika sapérangan pelukis ingkang naté ndadosaken srengéngé minangka objèk lukisanipun.<ref name="Lang"/> Éwadéné [[Ralph Waldo Emerson]] lan [[Friedrich Nietzsche]] inggih punika panulis lan filsuf ingkang naté damel cariyos, puisi, ugi tembung-tembung mutiara kanthi subjèk srengéngé.<ref name="Lang"/>
== Mupangat lan peran srengéngé ==
Srengéngé punika sumber ènèrgi kanggé kagesangan.<ref name="Lang"/> Srengéngé gadhah kathah mupangat lan peran ingkang wigatèos sanget kanggé kagesangan kadosta:
* Panas srengéngé maringi suhu ingkang pas kanggé kalangsungan gesang [[organisme]] ing bumi.<ref name="Lang"/> Bumi ugi nampi ènèrgi srengéngé kanthi cacah ingkang samadya kanggé damel [[banyu|toya]] tetep wangun cuwèr, ing pundi arupi salah satunggil panyokong kagesangan.<ref name="Lang"/> Sasanèsipun punika panas srengéngé mungkinaken wontenipun angin, siklus [[udan|jawah]], cuaca, lan iklim.<ref name="Lang"/>
* Cahya srengéngé dipunmupangataken sacara langsung déning tetanduran mawi [[klorofil]] kanggé nglangsungaken fotosintesis, saéngga tetanduran saged tuwuh sarta ngasilaken oksigen lan gadhah peran minangka sumber pangan kanggé kéwan lan manungsa.<ref name="Lang"/> Makluk gesang ingkang sampun mati bakal dados fosil ingkang ngasilaken [[lenga bumi]] lan [[batu bara]] minangka sumber ènèrgi.<ref name="Lang"/> Perkawis punika arupi peran saking ènèrgi srengéngé sacara boten langsung <ref name="Lang"/>
* [[Pambangkit listrik tenaga srengéngé]] inggih punika modhèl énggal pambangkit listrik kanthi sumber ènèrgi kaénggalaken.<ref name="greenpeace">{{id}} Greenpeace. 2011. Energi matahari [terhubung berkala]. http://www.greenpeace.org/seasia/id/campaigns/perubahan-iklim-global/Energi-Bersih/Energi_matahari/ [diakses 23 Juni 2011]</ref> Pambangkit listrik punika kapérang saking kaca-kaca ageng utawi panèl ingkang bakal nangkep cahya srengéngé lan ngonsèntrasikaken dhumateng satunggal titik.<ref name="greenpeace"/> Panas ingkang dipuntangkap salajengipun dipunginakaken kanggé ngasilaken uwap panas mawi tekanan, ingkang bakal dipunpigunakaken kanggé nglampahaken turbin saéngga ènèrgi listrik saged dipunasilaken.<ref name="greenpeace"/> Prinsip panèl surya inggih punika panggunaan [[sèl surya]] utawi sèl ''photovoltaic'' ingkang kadamel saking [[silikon]] kanggé nangkep sinar srengéngé.<ref name="greenpeace"/> Sèl surya sampun kathah dipungunakaken kanggé [[kalkulator]] tenaga surya. Panèl surya sampun kathah dipunpasang ing atep bangunan lan griya ing laladan pakuthan kanggé pikantuk listrik kanthi gratis.<ref name="greenpeace"/>
* Paobahan rotasi bumi nyebabaken wonten bagéyan ingkang nampi sinar srengéngé lan wonten ingkang boten.<ref name="wilson">
| url = http://science.howstuffworks.com/environmental/earth/geophysics/earth2.htm
| title = How the Earth Works
Larik 966:
| postscript =
}}</ref> Perkawis punika ingkang ngripta wontenipun diten siang lan ndalu ing bumi.<ref name="wilson"/> Lajeng paobahan bumi ngupengi srengéngé nyebabaken dumadosipun mungsa.<ref name="wilson"/>
* Srengéngé dados pamanunggal planèt-planèt lan bendha angkasa sanès ing sistem tata surya ingkang obah utawi gadhah rotasi ngupengi srengéngé.<ref name="ianbraham"/> Sedaya sistem saged mubeng ing njawi angkasa amargi dipuntahan déning gaya gravitasi srengéngé ingkang ageng sanget.<ref name="ianbraham"/>
== Dasanama ==
Larik 996:
{{Commons|Sun|Srengéngé}}
{{Wikiquote}}
*
* {{id}} [http://www.greenpeace.org/seasia/id/campaigns/perubahan-iklim-global/Energi-Bersih/Energi_matahari/ Situs web [[Greenpeace]] perkawis Ènèrgi Srengéngé]
* {{id}} [http://edukasi.kompasiana.com/2011/04/21/mengenal-badai-matahari/ Situs web Kompasiana perkawis ''badai'' srengéngé]
| |||