Kali Sindu: Béda antara owahan

'''Kali Sindu''' {[[Urdu]]: {{lang|urd|سندھ}} '''''Sindh'''''; [[Sindhi language|Sindhi]]: {{lang|snd|سنڌو}} '''''Sindhu'''''; [[Punjabi language|Punjabi]] (Shahmukhi: سندھ, Gurmukhi: ਸਿੰਧੂ) '''''{{IAST|Sindhu}}'''''; [[Hindi]] lan [[basa Sangsekerta|Sangsekerta]]: सिन्धु '''''{{IAST|Sindhu}}'''''; [[basa Pèrsin|Pèrsin]]: '''{{lang|fas|Hindhu}}'''حندو ; [[basa Pashto|Pashto]]: '''{{lang|pus|Abasin}}''' ّآباسن"''Bapaké Kali-kali''"; [[basa Tibetan|Tibetan]]: '''{{lang|tib|Sengge Chu}}''' "''Kali Singa''"; [[basa Cina|Cina]]: {{lang|zh|印度}} '''''Yìndù'''''; [[basa Yunani|Yunani]]: Ινδός '''''Indos'''''} iku kali kang paling dawa lan wigati ing [[Pakistan]]. Kali iki minangka kang paling dawa lan nomer telu paling gedhé ing babagan iliné banyu saben taun, ing anak bawana India (''[[Indian subcontinent]]''). Wong Iggris biasabiyasa njenengaké 'India' kanggo kabèh anak bawana, adhedhasar sebutan kali iki. Asal sumber kali iki ing dhataran [[Tibetan Plateau|Tibetan]] ing sacedhaké [[Tlaga Mansarovar]]. Kali Indus mili ngliwati dhistrik [[Ladakh]] ing [[Jammu & Kashmir]] lan laladan lor [[Pakistan]], mili terus sabanjuré mangidul tumuju menyang [[Segara Arabia]] cedhak kutha pelabuhan [[Karachi]]. Dawané kali watara 3,180 kilometer (1,976 mil). Laladan kang digaringaké déning kali iki jembaré luwih saka 1,165,000 km² (450,000 mil²). Ilèn banyu rata-rata watara 207 km³.

Miwiti saka panggonan kang dhuwur ing donya kanthi lèlèhan ès ([[glaciers]]), kali iki mènèhi warna tumrap ékosistem kang arupa alas kanthi hawa kang sedhengan, [[dhataran]] lan laladan kang gersang. Bebarengan karo kali [[Kali Chenab|Chenab]], [[Kali Ravi|Ravi]], [[Kali Sutlej|Sutlej]], [[Kali Jhelum|Jhelum]], [[Kali Beas|Beas]] lan kali mati [[Kali Sarasvati|Sarasvati]], kali Sindu maujud dadi delta ''[[Sapta Sindhu]]'' ("Kali Pitu") ing propinsi [[Sindh]] ing Pakistan. Kali iki nduwèniduwé 20 anak kali utama.

Kali Sindu nyadiakaké sumber wigati banyu tumrap ékonomi Pakistan - utamanémligi lumbung pangan {''breadbasket'') ya iku propinsi [[Propinsi Punjab (Pakistan)|Punjab]], kang dadi sumber wigati produk tetanèn ing Pakistan, lan [[Sindh]]. Tembung "Punjab" iku kombinasi saka tembung basa [[Basa Pèrsi|Pèrsi]] 'panj' (پنج) ''lima'', lan 'āb' (آب) ''banyu'', kang sacara harfiah dadi ''Lemah utawa tlatah limang kali''. Lima kali kang dadi jenengé Punjab mau ya iku, kali [[Kali Beas|Beas]], [[Kali Jhelum|Jhelum]], [[Kali Chenab|Chenab]], [[Kali Ravi|Ravi]] lan [[Kali Sutlej|Sutlej]]. Kali iki uga ndhukung anané indhustri-industri gedhé lan cepakan banyu ngombé (''potable water'') ing Pakistan.

Sumber utama banyu Kali Sindu ya iku dumunung ing [[Tibet]]; miwiti saka patemon antarané Kali Sengge lan Kali Gar kang mili saka pagunungan Nganglong Kangri lan Gangdise Shan. Sabanjuré Kali Sindu mili tumuju lor-kulon ngliwati [[Ladakh]]-[[Baltistan]] menyang [[Kali Gilgit|Gilgit]], ing kidulé pagunungan [[Karakoram]]. Jeram-jeram Shyok, Shigar lan Gilgit nggawa lèlèhan banyu ès menyang kali utama. Kali iki mbaka sethithik ménggok mangidul, metu saka pebukitan antarané [[Peshawar]] lan [[Rawalpindi]]. Kali Sindu ngliwati jurang-jurang kang gedhé banget, watara 4,500-5,200 metermèter (15,000-17,000 feet) jeroné, cedhak pagunungan [[Nanga Parbat]]. Sabanjuré mili alon-alon ngliwati Hazara, lan digawé bendungan ing Wadhuk Tarbela. [[Kali Kabul]] nggabung marang kali iki ing cedhak [[Attock]]. Sisa rute kali iki menyang segara ya iku ngliwati dhataran ing tlatah [[Punjab]] lan [[Sind]], lan iliné dadi alon-alon lan ménggak-mènggok. Kali iki nggabung karo [[Kali Panjnad]] ing [[Mithankot]]. Sawisé titik patemon iku, kali iki, sawijining wektu diarani '''Kali Satnad''' (''sat'' = pitu, ''nadi'' = kali), awit kali mau saiki nggawa banyu saka Kali Kabul, Kali Sindu lan lima kali ing Punjab. Ngliwati [[Jamshoro, Pakistan|Jamshoro]], kali iki mungkasi ilèné ing sawijining delta gedhé ing sisih wétané [[Thatta]].

Kutha utama ing [[Peradaban Lembah Indus]], kaya [[Harappa]] lan [[Mohenjo-daro]], wis ana wiwit 3300 SM, lan makili tlatah kang dipanggoni akèh manungsa ing jaman kuna. Tlatah Peradaban Lembah Indus gumelar saka [[Balochistan (region)|Balochistan]] tekan[[Gujarat]], kanthi mandhuwur tekan darcon(?) saka wétané [[Kali Jhelum]] nganti [[Rupar]] ing laladan [[Sutlej]] bagéan ndhuwur. Papan padunungan ing pinggir pasisir gumelar wiwit saka [[Sutkagan Dor]] ing tapel wates karo [[nagara]] [[Iran]] nganti tekan [[Lothal]] ing Gujarat. Ana sawijining panggonan Indus sapinggiring [[Kali Oxus]] ing Shortughai ( [[Afghanistan]] lor) (Kenoyer 1998:96), lan panggonan Indus Alamgirpur ing Kali Hindon dumunung mung 28 km saka [[kutha]] [[Delhi]] (S.P. Gupta 1995:183). Nganti dina iki, luwih saka 1,052 kutha lan papan padunungan wis ditemokaké, utamanémligi ing laladan [[Kali Ghaggar-Hakra]] lan anak-anak kaliné. Ing antara papan padunungan mau klebu kutha-kutha [[Harappa]] lan [[Mohenjo-daro]], uga [[Lothal]], [[Dholavira]], [[Ganeriwala]], lan [[Rakhigarhi]]. Amung 90-96 saka 800-an luwih panggonan Lembah Indus kang dimangertèni sing kasil ditemokaké ing sadawaning Kali Sindu lan anak-anak kaliné. [[Kali Sutlej]], kang saiki minangka anak kali saka Kali Sindu, ing jaman "Harappan" mili menyang [[Kali Ghaggar-Hakra]], ing laladan ilèn kang luwih akèh panggonan Harappan tinimbang kang ana ing sadawané Kali Sindu (S.P. Gupta 1995: 183).

{{CommonscatCommons category|Indus river}}