Fisika: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan: satunggalipun, mujudaken, désa, manungsa, replaced: Pranala jawi → Pranala njawi, setunggalipun → satunggalipun, setunggal → satunggal (2)
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: zaman → jaman, utaminipun → mliginipun, Téori → Téyori (8), téori → téyori (30), teori → téyori (6), standar → baku, sifat → sipat (8), setunggaling → satunggaling (2), Sejarah → Sajarah (2), sedinten → sadint...
Larik 2:
'''Fisika''' punika ngèlmu ingkang nyinaoni sadaya barang ingkang wonten gandhènganipun kaliyan [[fenomena|fénoména]] ngalam. Anggènipun nyinaoni nganggé pitulung ngèlmu [[matematika|matématika]].
 
TéoriTéyori fisika kathah dipunnyataaken ing notasi [[matématis]], lan [[matématika]] ingkang kagunaaken biasanipun langkung rumit tinimbang matématika ingkang kagunaaken ing bidhangbabagan ngèlmu sanèsipun. Bèntenipun fisika lan matématika inggih punika fisika wonten gandhènganipun kalih jagad matérial, menawimanawi matématika gandhèngapipun kalih pola-pola [[abstrak]] ingkang boten mesthi wonten gandhènganipun kalih jagad matérial. Nanging, bèntenipun punika boten mesthi cetha. Wonten kathah wewengkon penlitén ingkang gandhèngan antawisipun fisika lan matématika, inggih punika fisika matématis, ingkang ngembangaken struktur matématis kanggé téoritéyori-téoritéyori fisika.
 
Istilah fisika punika saking [[basa Yunani]]: φυσικός (physikos), "alamiah", lan φύσις (physis), "alam". [[Fisikawan]] punika ngèlmu ingkang nyinaoni pratingkah lan sifatsipat matéri ing bidhangbabagan ingkang kathah macemipun, saking [[partikel]] submikroskopis ingkang mbentukmujudaké sadaya matéri (fisika partikel) ngantos pratingkah matéri [[jagad raya]] ingkang dados satunggal kesatuan [[kosmos]].
 
Sapérangan sifatsipat ingkang dipunsinaoni ing fisika punika sifatsipat ingkang wonten ing sadaya sistem matéri ingkang ana, kados hukumkukum [[kekekalan energiènergi]]. Sifat kados mekatenmakaten asring kasebut [[hukumkukum fisika]]. Fisika asring kasebut “ngèlmu wigati dhasar”, amargi sadaya ngèlmu alam sanèsipun ([[biologi]], [[kimia]], [[géologi]], lan sanès-sanèsipun) nyinaoni jinis sistem matéri tartemtu ingkang manut hukumkukum fisika. Contonipun, kimia punika ngèlmu prakawis [[molekul]] lan zat kimia ingkang dipunbentuk. Sifat setunggalingsatunggaling zat kimia dipuntemtokaken déning sifatsipat molekul ingkang mbentukmujudaké, ingkang saged dipunjelasaken déning ngèlmu fisika kados [[mekanika kuantum]], [[termodinamika]], lan [[elektromagnetika]].
 
== Sekilas prakawis risèt fisika ==
=== Fisika téorètis lan fisika èkspèrimèntal ===
Budaya panlitén fisika bènten kaliyan ngèlmu sanèsipun amargi wontenipun pamisahan [[teori|téoritéyori]] lan [[eksperimen|èkspèrimèn]]. Kawit abad kalih dasa, kathah fisikawan piyambakkan ngususaken dhiri nliti ing [[fisika teoretis|fisika téorètis]] utawi [[fisika eksperimental|fisika èkspèrimèntal]] mawon, lan ing abad kalih dasa, sakedhik kémawon ingkang kasil ing kekalih bidhangbabagan punika. Sawalikipun, méh sadaya téorètis ing biologi lan kimia ugi dados èkspèrimèntalis ingkang suksès.
 
Gampangipun, téoris ngupados ngembangaken téoritéyori ingkang saged njelasaken hasil èkspèrimèn ingkang sampun dipuncobi lan saged nginten-inten hasil èkspèrimèn ingkang badhé dhateng. Ing wekdal ingkang sami, èkspèrimèntalis nyusun lan ngleksanani èkspèrimèn kagem nguji prakiraan téoretis. TéoriTéyori lan èkspèrimèn saged dipunkembangaken piyambak-piyambak, nanging kekalihipun sesambetan. Kemajengan ing fisika biasanipun medal ing wekdal èkspèrimèntalis ndamel panemuan ingkang boten saged dipunjelasaken téoritéyori ingkang sampun wonten, saéngga kedah dipunrumusaken téoritéyori-téoritéyori énggal. Tanpa èkspèrimèn, panlitén téorètis asring lumaku ing arah ingkang lepat; salah setunggalingsatunggaling conto inggih punika [[teori-M|téoritéyori-M]], téoritéyori populér ing fisika ènèrgi-tinggi, amargi èkspèrimèn kanggé nguji dèrèng naté dipunsusun.
 
=== TéoriTéyori fisika utama ===
Fisika punika mbahas macemwerna-macemwerna sistem, nanging wonten sapérangan sistem ingkang dipungunaaken sacara keseluruhan ing fisika, boten namung ing satunggal bidhangbabagan mawon. Saben téoritéyori punika dipupitados leres wontenipun, ing wewengkon kesahihan tartemtu. Cotonipun, téoritéyori [[mekanika klasik]] saged njelasaken perobahanowahan [[bendabandha]] kanthi tepat, nanging bendabandha punika kedah langkung ageng tinimbang [[atom]] lan lumaku kanthi kecepatan ingkang langkung alon tinimbang [[kecepatan cahayacahya]]. TéoriTéyori-téoritéyori punika tasih terus dipuntliti; contonipun, aspèk ngeramaken saking mekanika klasik ingkang dipunkenalkaloka kanthi sebutan [[teori chaos|téoritéyori chaos]] dipunpanggihi ing abad kalih dasa, tigang abad sasampunipun dipunrumusaken déning [[Issac Newton]]. Nanging, namung sakedhik fisikawan ingkang nganggep téoritéyori-téoritéyori dhasar punika nyimpang. Pramila, téoritéyori-téoritéyori punika dipungunaaken kagem dhasar panlitén tumuju topik ingkang langkung khususmirunggan, lan sadaya pelaku fisika, punapa kémawon spèsialisasinipun, dipunajeng-ajeng mahami téoritéyori-téoritéyori kasebat.
 
{| {{tabel bagus}}
|'''TéoriTéyori'''
|'''Subtopik utama'''
|'''Konsép'''
|-
| [[Mekanika klasik]]
| [[Hukum gerakobah Newton]], [[Mekanika Lagrangian]], [[Mekanika Hamiltonian]], [[Teori chaos]], [[Dinamika fluida]], [[Mekanika kontinuum]]
| [[Dimensi]], [[Ruang]], [[Waktu]], [[Gerak]], [[Panjang]], [[Kecepatan]], [[Massa]], [[Momentum]], [[Gaya (fisika)|Gaya]], [[Energi]], [[Momentum sudut]], [[Torsi]], [[Hukum kekekalan]], [[Oscilator harmonis]], [[Gelombang]], [[Usaha mekanikmékanik|Usaha]], [[Daya (fisika)|Daya]]
|-
| [[Elektromagnetik]]
| [[Elektrostatik]], [[Listrik]], [[Magnetisitas]], [[Persamaan Maxwell]]
| [[Muatan listrik]], [[Arus (listrik)|Arus]], [[Medan listrik]], [[Medan magnet]], [[Medan elektromagnetikèlèktromagnètik]], [[Radiasi elektromagnetis]], [[Monopol magnetik]]
|-
| [[Termodinamika]] lan [[Mekanika statistik]]
| [[Mesin panas]], [[Teori kinetis]]
| [[Konstanta Boltzmann]], [[Entropi]], [[Energi bebasbébas]], [[Panas]], [[Fungsi partisi (Mekanika statistik)|Fungsi partisi]], [[Suhu]]
|-
| [[Mekanika kuantum]]
Larik 39:
|-
| [[Teori relativitas]]
| [[Relativitas khususmirunggan]], [[Teori relativitas umum|Relativitas umum]]
| [[Prinsip ekuivalensi]], [[Empat-momentummomèntum]], [[Kerangka referensi]], [[Waktu-ruangruwang]], [[Kecepatan cahayacahya]]
|}
 
=== Bidhang utama ing fisika ===
Risèt utama ing fisika dipunbagi dados sapérangan bidhangbabagan ingkang nyinaoni aspèk ingkang bènten saking donya matéri. [[Fisika bendabandha kondensi]], dipunprakiraaken dados bidhangbabagan fisika paling ageng, nyinaoni properti bendabandha ageng, kados [[bendabandha padhet]] lan [[cuwéran]] ingkang kita panggihi saben dinten, ingkang asalipun saking properti lan interaksi mutual saking [[atom]]. Bidhang [[fisika atomik, molekul, lan optik]] adhep-adhepan kaliyan individual atom lan molekul, lan cara ''mereka'' nyerep lan medalaken [[cahya]]. Bidhang [[fisika partikel]], ugi kasebat “Fisika energiènergi-tinggi”, nyinaoni properti partikel super alit ingkang langkung alit tinimbang atom, kalebet ugi [[partikel dhasar]] ingkang mbentukmujudaké bendabandha sanèsipun. Pungkasanipun, bidhangbabagan [[Astrofisika]] nerapaken hukumkukum fisika kanggé njelasaken [[fenomena|fénoména]] [[astronomi]], kisaranipun saking [[Srengenge|Srengéngé]] lan obyèk sanèsipun ing [[tata surya]] dugi jagad raya sacara kaseluruhan.
 
{| {{tabel bagus}}
!Bidhang ||Sub-bidhangbabagan || TéoriTéyori utama || Konsép
|-
| [[Astrofisika]]
| [[Kosmologi]], [[Èlmu planetplanit]], [[Fisika plasma]]
| [[Big Bang]], [[Inflasi kosmik]], [[Relativitas umum]], [[Hukum gravitasi universal]]
| [[Bolongan ireng]], [[Latar belakang radiasi kosmik]], [[Galaksi]], [[Gravitasi]], [[Radiasi Gravitasi]], [[PlanetPlanit]], [[Tata surya]], [[Bintang]]
|-
| [[Fisika atomik, molekul, lan optik]]
| [[Fisika atom]], [[Fisika molekul]], [[Optik]], [[Photonik]]
| [[Optik quantum]]
| [[Difraksi]], [[Radiasi elektromagnetikèlèktromagnètik]], [[Laser]], [[Polarisasi]], [[Garis spectral]]
|-
| [[Fisika partikel]]
| [[Fisika akselerator]], [[Fisika nuklir]]
| [[ModelModhèl standarbaku]], [[Teori pamanunggalan ageng]], [[teoritéyori-M]]
| [[Gaya Fundamental]] ([[gravitasi]], [[elektromagnetisme|elektromagnetikèlèktromagnètik]], [[interaksi lemah|lemah]], [[interaksi kuatkuwat|kuatkuwat]]), [[Partikel elemenunsur]], [[Antimatter]], [[putar (fisika)|Putar]], [[Pangereman simetri spontan]], [[Teori keseluruhan]] [[Energi vakum]]
|-
| [[Fisika bendabandha kondensi]]
| [[Fisika bendabandha padhet]], [[Fisika material]], [[Fisika polimer]], [[Material butiran]]
| [[Teori BCS]], [[Gelombang Bloch]], [[Gas Fermi]], [[Cuwèran Fermi]], [[Teori banyak-tubuh]]
| [[Fase (bendabandha)|Fase]] ([[gas]], [[cuwèr]], [[padhet]], [[Kondensat Bose-Einstein]], [[superkonduktivitas|superkonduktor]], [[superfluid]]), [[Konduksi listrik]], [[Magnetism]], [[Pengorganisasian sendiri]], [[Putar (fisika)|Putar]], [[Pengereman simetri spontan]]
|}
 
=== Bidhang ingkang wonten gandhènganipun ===
Wonten kathah aréa risèt ingkang nyampuraken fisika kaliyan bidhangbabagan sanèsipun. Contonipun, bidhangbabagan [[biofisika]] ingkang ngususaken ing perananipun prinsip fisika ing sistem biologi, lan bidhangbabagan [[kimia kuantum]] ingkang nyinaoni pripun téoritéyori kuantum mékanik mènèhi paningkatan dhateng sifatsipat kimia saking atom lan molekul. Sapérangan dipun ''data'' ing ngisor mriki:
 
[[Akustik]] – [[Astronomi]] – [[Biofisika]] – [[Fisika penghitungan]] – [[Elektronik]] – [[Teknik]] – [[Geofisika]] – [[Ilmu material]] – [[Fisika matematika]] – [[Fisika medis]] – [[Kimia Fisika]] – [[Dinamika kendaraan]]
 
=== TéoriTéyori palsu ===
[[Fusi dingin]] – [[Teori gravitasi dinamik]] – [[Luminiferous aether]] – [[Energi orgone]] – [[Teori wujud tetap]]
 
== SejarahSajarah ==
''Artikel utama: [[SejarahSajarah fisika]]. ManggaUgi ugi mirsanipirsani [[Fisikawan terkenal]] lan [[PenghargaanPangaji-aji NobelNobèl ing Fisika]]''.
 
Kawit zamanjaman purba, tiyang sampun nyobi supados mangertos sifatsipat saking [[bendabandha]]: kenapa obyek ingkang boten dipuntopang tiba tumuju [[lemah]], kenapa [[material]] ingkang bènten nggadhahi properti ingkang bènten, lan salajengipun. Sanèsipun inggih punika sifatsipat saking [[jagad raya]], kados wujud [[Bumi]] lan sifatsipat saking obyek celestial kados [[Srengenge|Srengéngé]] lan [[Mbulan]].
 
Sapérangan téoritéyori dipunusulaken lan kathah ingkang lepat. TéoriTéyori punika kathah gandhènganipun saking istilah [[filosofi]], lan boten naté dipunpesthèkaken kanthi èkspèrimèn sistematik kados ingkag populér sapunika. Wonten pangecualian lan [[anakronisme]]: contonipun, pamikir [[Yunani]] [[Archimedes]] nurunaken kathah dhèskrispi kuantitatif ingkang leres saking [[mekanikmékanik]] lan [[hidrostatik]].
 
[[Gambar:Galileo by Passignano.jpg|thumb|left|[[Galileo Galilei]]]]
Ing awal [[abad kaping 17]], [[Galileo Galilei|Galileo]] mbikak panggunaan èkspèrimèn kanggé mesthèkaken kaleresan téoritéyori fisika, ingkang dados kunci saking [[metodemétodhe sains]]. Galileo ndamel formulasi lan kasil ngetés sapérangan hasil saking [[dinamika mekanikmékanik]], utaminipunmliginipun [[Hukum Inert]]. Ing taun [[1687]], [[Isaac Newton]] nerbitaken [[Filosofi Natural Prinsip Matematika]], mènèhi panjelasan ingkang cetha lan téoritéyori fisika ingkang suksès: [[Hukum Gerak Newton]], ingkang arupi sumber saking [[mekanika klasik]]; lan [[Hukum Gravitasi Newton]], ingkang njelasaken [[gaya dhasar]] [[gravitasi]]. Kekalih téoritéyori punika cocog ing èkspèrimèn. Prisipipun uji nglebetaken sapérangan téoritéyori ing dinamika fluid. Mékanika klasik dipunkembangaken ageng-agengan déning [[Joseph-Louis de Lagrange]], [[William Rowan Hamilton]], lan sanèsipun, ingkang nyiptaaken formula, prinsip, lan hasil énggal. [[Hukum Gravitasi]] miwiti bidhangbabagan [[astrofisika]], ingkang nggambaraken [[fenomena|fénoména]] [[astronomi]] nggunaaken téoritéyori fisika.
 
Kawit [[abad kaping 18]] lan salajengipun, [[termodinamika]] dipunkembangaken déning [[Robert Boyle]], [[Thomas Young]], lan kathah sanèsipun. Ing taun [[1733]], [[Daniel Bernoulli]] nggunaaken argumen [[statistika]] wonten ing mékanika klasik kanggé nurunaken hasil termodinamika, miwiti bidhangbabagan [[mekanika statistik]]. Ing taun [[1798]], [[Benjamin Thompson]] nunjukaken konversi kerjamakarya [[mekanika]] tumuju ing [[panas]], lan ing taun [[1847]] [[James Joule]] nyataaken hukumkukum konservasi [[energiènergi]], wonten ing wujud panas ugi ing energiènergi mekanika.
 
Sifat [[listrik]] lan [[magnetisme]] dipunsinaoni déning [[Michael Faraday]], [[George Ohm]], lan sanèsipun. Ing taun [[1855]], [[James Clerk Maxwell]] nunggalaken kalih fénoména punika dados téoritéyori [[elektromagnetisme]], dipunjelasaken kanthi [[persamaan Maxwell]]. Perkiraan saking téoritéyori kasebat: [[cahayacahya]] inggih punika [[gelombang elektromagnetikèlèktromagnètik]].
 
== Arah mangsa ngajeng ==
:''Artikel utama: [[Prakawis boten kapecahaken ing fisika]]''.
 
Risèt fisika ngalami kemajengan konstan/tetep ing kathah bidhangbabagan, lan tasih badhé tetep mekatenmakaten tebih ing mangsa ngajeng.
 
Ing [[fisika bendabandha kondensasi]], prakawis téorètis boten kapecahaken paling ageng inggih punika panjelasan [[superkonduktivitas suhu-tinggi]]. Kathah upados dipuntindaaken kanggé ndamel [[spintronik]] lan [[komputer kuantum]] saged kagunaaken.
 
Ing [[fisika partikel]], potongan kapisan saking bukti èkspèrimèn kanggé fisika ing njawi [[ModelModhèl Standar]] sampun wiwit ngasilaken. Ingkang paling terkenal inggih punika panunjukkan menawimanawi [[neutrino]] nggadhahi [[massa]] boten-nol. Hasil èkspèrimèn punika kadosipun sampun ngrampungaken [[prakawis solar neutrino]] ingkang sampun dangu wonten ing fisika matahari. Fisika neutrino ageng dados arena risèt èkspèrimèn lan téoritéyori ingkang aktif. Ing sapérangan taun ngajeng, [[pamercepet partikel]] badhé wiwit nliti skala energiènergi ing jangkauan [[TeV]]. Wonten mriku, para èkspèrimèntalis gadhah pengajeng-ajeng saged manggihi bukti kanggé [[Higgs boson]] lan [[partikel supersimetri]].
 
Para téoris ugi nyobi nunggalaken [[mekanika kuantum]] lan [[relativitas umum]] dados téoritéyori [[gravitasi kuantum]], punika program ingkang sampun lumaku laminipun setengah abad, lan tasih dèrèng ngasilaken woh. Kandhidhat inggil salajengipun inggih punika [[Teori-M]], [[teoritéyori superstring]], lan [[gravitasi kuantum loop]].
 
Kathah fénoména [[astronomikal]] lan [[kosmologikal]] dèrèng njelasaken sacara muasaken, kalebet kawontenan [[sinar kosmik energiènergi ultratinggi]], [[asimetri baryon]], [[pemercepetan alam semesta]] lan [[percepatan putaranubengan anomali galaksi]].
 
Éwadéné kathah kemajengan sampun dipundamel ing energiènergi-tinggi, kuantum, lan fisika astronimikal, kathah fénoména sedintensadinten-dinten sanèsipun, nyangkut [[sistem kompleks]], [[chaos]], utawi [[turbulens]] tasih dipunmangertos sakedhik kéwamon. Prakawis rumit ingkang kadosipun saged dipunpecahaken déning aplikasi pandai saking dinamika lan mekanika, kados pambentukan tumpukan pasir, “node” ing [[banyu|toya]] “trickling”, [[teoritéyori katastrof]], utawi pangurutan-piyambak ing kolèksi heterogen ingkang bergetar tasih boten kapecahaken. Fénoména rumit punika sampun nampi kawigatosan ingkang nambah kathah wiwit taun [[1970]]-an kanggé sapérangan alasan, boten sanès amargi kirangipun metodemétodhe [[matematika|matématika]] modhèrn lan [[komputer]] ingkang saged ngetang [[sistem kompleks]] supados saged dipundamelaken modhél kanthi cara énggal. Gandhèngan antar disiplin saking fisika komplèks ugi sampun ningkat, kados ing pelajaranwulangan [[turbulens]] ing [[aerodinamika]] utawi pangamatan [[pola]] pambentukan ing sistem [[biologi]]. Ing taun [[1932]], [[Horrace Lamb]] ngramalaken:
:''Kula sampun sepuh sapunika, lan menawimanawi kula pejah lan lumampah dumugi ing swarga wonten kalih prakawis ingkang kula ajeng-ajeng saged dipunterangaken. Salah satunggalipun inggih punika elektrodinamika kuantum, lan satunggal malih inggih punika obahan turbulens saking fluida. Lan kula langkung optimis tumrap ingkang kapisan''.
 
== ManggaUgi ugi mirsanipirsani ==
* [[Cahaya]]
* [[Elektron]]
Larik 122:
 
{{Artikel Dhasar}}
{{cabang ilmungèlmu alam}}
 
[[Kategori:Fisika| ]]