|
[[Gambar:Periodic table.svg|450px|jmpl|ka| [[Tabel periodik]] unsur kimia]]
'''Unsur kimia''', utawa mung disebutingaran '''unsur''', ya iku [[zat kimia]] kang ora bisa dipérang manèh dadi zat kang luwih cilik, utawa ora bisa diowahi dadi zat kimia liya kanthi migunakaké métode kimia biasabiyasa.<ref name="internet1">[http://id.shvoong.com/exact-sciences/chemistry/2314694-pengertian-unsur-kimia/ Pengertian Unsur Kimia](diundhuh 16 Januari 2013)</ref> Partikel paling cilik saka unsur ya iku [[atom]].<ref name="internet1"/> Sawijining atom dumadi saka [[inti atom]] (''nukleus'') lan dikubengi déning [[elektronèlèktron]].<ref name="internet1"/> Inti atom dumadi saka sawetara [[proton]] lan [[neutron]].<ref name="internet1"/> Nganti saiki diweruhi ana 116 unsur ing donya.<ref name="internet1"/>
== Gambaran umum ==
Bab kang mbédakaké unsur siji lan sijiné ya iku '''cacahing proton''' jroningsajeroning inti atom kasebut. Upamané, kabèh atom [[karbon]] duwé proton akèhé 6 iji, déné atom [[oksigen]] nduwèniduwé proton akèhé 8 iji. Cacahing proton ing sawijining atom dikenalmisuwur kanthi istilah [[nomer atom]] (dilambangaké ''Z'').
SenadyanSanajan mangkono, atom-atom ing unsur kang padha kasebut bisa duwé neutron kang béda; bab iki dikenalmisuwur kanthi sebutan [[isotop]]. [[Massa atom]] sawijining unsur (dilambangaké "A") iku massa rata-rata atom sawijining unsur ing alam. Amarga massa elektronèlèktron iku cilik banget, lan massa neutron mèh padha karo massa proton, banjur massa atom biasanébiyasané dinyatakaké kanthi cacahing proton lan neutron ing inti atom, ing isotop kang duwèni kelimpahan paling akèh ing alam. Ukuran massa atom ya iku ''[[satuan massa atom]]'' (smu). Sawetara isotop duwé sipat [[radioaktif]], lan ngalami penguraian (peluruhan) marang radhiasi partikel alfa utawa beta.
Unsur kang paling èntheng ya iku [[hidrogen]] lan [[heliumhélium]]. Hidrogen dipracaya minangka unsur kang ana sepisanan ing jagad raya sawisé kadadéyankadadéan [[Big Bang]]. Kabèh unsur-unsur abot kanthi alami kawentuk lumantar manéka werna cara ([[nukleosintesis]]). Nganti taun [[2005]], dimangertènidingertèni ana 116 unsur, 93 ing antarané ana ing alam lan 23 unsur minangka unsur gawéan. Unsur gawéan kang sepisanan diprakirakaké ya iku [[teknetium]] ing taun [[1973]]. Kabèh unsur gawéan minangka [[radioaktif]] kanthi wektu paruh kang sedhéla, saéngga atom-atom kasebut kang kawentuk kanthi cara alami kayané wis ngumbar. DhaftarPratélan unsur bisa diandharaké miturut jeneng, simbolsimbul, nomer atom, utawa miturut unsur kang nduwé sipat-sipat kimia kang padha.
== Nomenklatur ==
Cara njenengi unsur wis suwé ana sadurungé ana téoritéyori atom sawijining zat. Sanadyan ing wektu iku durung dimangertènidingertèni sing endi kang jenengé unsur lan endi sing jenengé senyawa. Nalika téoritéyori atom ngrembaka, jeneng-jeneng unsur sing wis digunakaké ing jaman biyèn tetep digunakaké. Tuladhané, unsur '''Cuprum''' ing basa [[Inggris]] dimangertènidingertèni kanthi jeneng ''copper'', lan ing basa [[Indonésia]] dimangertènidingertèni kanthi aran ''tembaga''. Tuladha liyané, ing basa [[Jerman]] ''Wassertoff'' tegesé '''Hidrogen''', lan ''Sauertoff'' tegesé '''oksigen'''
Jeneng resmi saka unsur kimia ditemtokaké dèning [[organisasi]] [[IUPAC]]. Miturut IUPAC, jeneng unsur ora diwiwiti kanthi hurufkapital, kajaba ana ing wiwitan [[ukara]]. Ing separosaparo [[abad]] kaping 20, akèh [[laboratorium]] kang bisa nyiptakaké unsur anyar kang nduwèniduwé tingkat peluruhan kang cukup dhuwur kanggo didol utawa disimpen. Jeneng-jeneng unsur anyar iki uga ditetepaké dèning IUPAC lan padatan njupuk jenengkang dipilih dèning panemu unsur kasebut. Babagan iki bisa nuwuhaké ''kontroversi'' grup risèt kang asli nemokaké unsur kasebut lan njenengi unsur kang ditunda ing wektu kang suwé.
<!-- Precursors of such controversies involved the nationalistic namings of elements in the late nineteenth century (''e.g.,'' as "lutetium" refers to Paris, France, the Germans were reticent about relinquishing naming rights to the French, often calling it "cassiopeium"). And notably, the British discoverer of "niobium" originally named it "columbium," after the [[New World]], though this did not catch on in Europe. The Americans had to accept the international name just when it was becoming an economically important material late in the twentieth century. -->
== Lambang kimia ==
Sadurungé kimia dadi bidhangbabagan èlmu, ahli alkemi wis nemtokaké simbolsimbul-simbolsimbul kanggo [[logam]] utawa senyawa umu liyané, ya iku nggunakaké singkatan ing diagram utawa ''prosedhur'' lan tanpa ''konsep'' babagan sawijiné atom kang nyawiji kanggo mbentukmujudaké molekul. Kanthi perkembangan teoritéyori zat, [[John dalton]] nepungaké simbolsimbul-simbool kang luwih prasaja miturut bunderan kang digunakaké kanggo nggambar molekul.
Sistem kang saiki digunakaké ditepungaké dèning [[Jöns Jakob Berzelius|Berzelius]]. Ing sitem tipografi kasebut, simbolsimbul kimia kang digunakaké ya iku singkatan saka jeneng [[Latin]] amarga wektu iku Basa latin minangka basa ''sains''. Tuladhané '''Fe''' ya iku simbolsimbul saka unsur ''ferrum (wesi)'', '''Cu''' ya iku simbolsimbul saka unsur ''Cuprum (tembaga0'', '''Hg''' ya iku simbolsimbul kanggo unsur ''hydrargyrum (raksa)'', lsp. SimbolSimbul kimia digunakaké kanthi [[internasional]], sanadyan jeneng-jeneng unsur diterjemahaké antarbasa. Huruf sepisan simbolsimbul kimia ditulis nganggo huruf gedhé (kapital), déné huruf saterusé (yen ana) ditulis nganggo huruf cilik.
=== SimbolSimbul non-unsur ===
Non unsur, khususé jroningsajeroning kimia organik lan organometalik, asring migunakaké simbolsimbul kang kainspirasi déning simbolsimbul-simbolsimbul unsur kimia. Ing ngisor iki contoné:
Cy - [[Sikloheksana|sikloheksil]]; Ph - [[fenil]]; Bz - [[Asil|benzoil]]; Bn - [[benzil]]; Cp - [[Siklopentadiena]]; Pr - [[propil]]; Me - [[metil]]; Et - [[etil]]; Tf - [[triflat]]; Ts - [[tosil]]; Hb - [[hemoglobin]].
== Uga delengen ==
{{portalkimia}}
* [[DaftarPratélan unsur kimia]]
* [[Unsur kimia sintetik]]
* [[Kimia]]
| 