Tèh: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
→‎Jeneng ing basa liya: Skotlandia -> Sekotlan, replaced: Skotlandia → Sekotlan (2)
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: temperatur → témperatur, suwe → suwé, sajroning → sajeroning (4), penyakit → lelara, nduwèni → duwé (11), Mei → Mèi, luwih saka → punjul, klompok → golongan, kayata → kaya ta (2), kaperang → kapérang, kaluwar...
Larik 5:
|bgcolor = Sienna
|image = [[Gambar:Tea leaves steeping in a zhong čaj 05.jpg|225px]]
|caption = Tèh ijo ing [[ChinaCina|Chinese]] [[gaiwan]]
|origin = [[ChinaCina]]
|introduced = watara abad kaping-10 sadurungé Masèhi.<ref name="encarta">[http://web.archive.org/web/20080308234307/encarta.msn.com/encyclopedia_761563182/Tea.html Teh] diaksès tanggal 30 April 2011</ref>
|color =
Larik 12:
[[Gambar:Tea soothingr.jpg|right|thumb|Tanduran Tèh (''Camellia sinensis'') saka ''[[Köhler's Medicinal Plants]]'']]
'''Tèh''' ([[basa Cina]]: 茶, ''Chá''), iku ombénan [[tein]]. Yoiku salah siji [[infusi]] kang kagawé saka [[godhong]] garing semak ''Camellia sinensis'' kanthi banyu panas. Ing basa [[Cina]] Amoy diarani ''Te'' kang tegesé tèh. Basa nasional Cina tembung tèh ya iku ''Cha''. Yèn ing basa [[Inggris]] tèh diarani ''tea''. Akèh wong kang seneng ngombé tèh anget utawa panas. Kadhangkala diwènèhi [[gula]].
Teh sing kagawé saka tanduran tèh dipérang dadi 4 (patang) klompokgolongan: [[tèh ireng]], [[tèh oolong]], [[tèh ijo]], lan [[tèh putih]].
 
Istilah "tèh" uga dipigunakaké tumrap ombènan sing kagawé saka woh-wohan, rempah-rempah utawa [[Tanduran obat kaluwargakulawarga|tanduran obat]] liya sing diseduh, kayatakaya ta, tèh [[rosehip]], [[camomile]], [[seruni|krisan]] lan [[Jiaogulan]]. Tèh sing ora ngandhut godhong tèh disebutingaran [[tèh hèrbal]].
 
Tèh minangka sumber alami kafein, [[teofilin]] lan [[antioksidan]] kanthi kadar lemak, [[karbohidrat]] utawa [[protein]] amèh ngancik nol persèn. Tèh yèn diombé krasa rada pait malah dadi ciri sedhepe ngombé tèh.
 
Tèh kembang kanthi campuran kuncup kembang [[mlathi]] sing kasebut [[tèh mlathi]] utawa tèh wangi mlathi dadi tèh sing populèr ing Indonésia<ref>{{cite web |url=http://www.depkes.go.id/index.php?option=articles&task=viewarticle&artid=99&Itemid=3 |title=Minum Teh Juga Memiliki Manfaat Keséhatan |accessdate=29 November 2008 |work= |publisher= |date= }}</ref>. Konsumsi tèh ing Indonésia watara 0,8 kilogram per kapita per taun isih adoh ing sangisoré nagara-nagara liya ing donya, senadyan Indonésia kagolong nagara sing ngasilaké tèh paling akèh nomer lima ing donya.<ref>{{cite web |url=http://www.fao.org/DOCREP/006/Y4343E/y4343e05.htm |title=4. Sugar and beverages |accessdate=29 November 2008 |work= |publisher=FAO |quote=Major producers are: India, which accounts for about 29 percent of global production; ChinaCina, 23 percent; Sri Lanka, 9 percent; Kenya, 8 percent; and IndonesiaIndonésia, 6 percent. }}</ref>
 
== Sajarah ==
[[Gambar:Teestrauch Detail.jpg|thumb|left|Tanduran tèh]]
Miturut carita, tèh ditemokaké ing [[Cina]]. Tèh ing pisanan ditemokaké déning [[Kaisar Shen Nun]] ing taun [[2737]] sadurungé Masehi. Kaisar Shen Nung dikenalmisuwur ora mung dadi kaisar thok, ananing uga dikenalmisuwur kanthi sesebutan ''The Divine Healer'' (''Sang Penyembuh dari Ilahi'').<ref name="Inter1">[http://www.sosro.com/sejarah-teh-dunia.php Sejarah tèh dunia] diakses tanggal 30 April 2011</ref> Crita nemu tèh déning Kaisar, ora sinengaja nalika [[godhong]] tèh kang ana ing kebon Kaisar Shen Nung tiba ing [[banyu]] kang lagi digodhog déning Kaisar. Nalika godhong tèh iku kena banyu panas, mambu énakè langsung nggawé Kaisar kepingin nyoba ngicipi. Ora mung mambunè, ananging rasa sepet lan pait saka godhong tèh iku disenengi déning Kaisar amarga dipercaya bisa agawé segering awak. Saliyané iku, miturut panelitèné Kaisar Shen Nung, ngombé tèh bisa marèkaké saka penyakitlelara.<ref name="Inter1"/>
 
Akèh kang ngandharaké panemonan tèh ing [[Jepang]] kang ana gegayutané karo [[Daruma]]. Daruma ya iku wong kang nyebaraké agama [[Zen Buda]] utawa kang dikenalmisuwur kanthi sesebutan ''Father of Zen Buda'' ing [[Jepang]] taun [[600 Masehi]]. Kacarita, Daruma lagi nyinauni agama [[Buda]] kanthi tapa lan ora turu utawa merem sasuwéné 7 taun (ana kang ngandharakè 9 taun). Ana carita liya kang nyritakaké Daruma tapa kanthi lungguh nganti ing pungkasané sikilé Daruma lumpuh. Ana carita kang luwih sangar nyritakaké yèn Daruma sengaja nyuwèk kelopak mripaté bènkarebèn ora turu nalika tapa. Klopak mripaté iku tiba ing [[lemah]]. Lan miturut lègenda, ''keajaiban'' kadadéyankadadéan nalika klopak mripat iku tiba, thukul tanduran tèh kang kaping pisanan ing Jepang. Wiwit iku, Daruma dikenalmisuwur kanthi mripaté kang gedhé minangka ''icon'' utawa pratandha lan didadèkaké golèkan kang misuwur ing Jepang.<ref name="Inter1"/>
 
Ing taun 780 Masehi, kang pisanan cendekiawan kang jenengé Lu Yu ngumpulaké lan nulis [[buku]] kang ngrembug babagan temuan tèh lan mumpangate ing sajroningsajeroning ''literatur'' tèh, ya iku ''Ch’a Cing'' utawa ''The Classic of Tea''. Buku iku nyritakaké yèn tèh mujudakè ombèn-ombèn kang bisa nggawé wong luwih ''semangat'', bisa nglerem ati, mbuka pikiran lan nggawé ora ngantuk, nggawé ènthènging awak lan nyegeraké awak, sarta bisa ngunggahaké kamampuan pikiré wong.<ref name="Inter1"/>
 
== Panyebaran ==
Ing jaman [[Wangsa Han]], [[Wangsa Tang|Tang]], [[Wangsa Soon|Soon]] lan [[Wangsa Yuan|Yuan]], komodhitas tèh wiwit dikenalakédiwanuhaké ing njaba Cina liwat ijolan kabudayan ing Asia Tengah liwat [[bawana]] [[Éropah]] sinambi adol kain sutra (sinebut [[Jalur sutra|Jalur Sutra]]). ''[[East India Company]]'' utawa ''Perusahaan Hindia Timur BritaniaKarajan Manunggal'' kang dianakaké déning [[Ratu Elizabeth I]] tanggal [[31 DesemberDhésèmber]] [[1600]] kang nduwèniduwé ancas ya iku monopoli padagangan ing Hindia Wétan. Ing taun [[1669]], ''East India Company'' ngéntukaké lisènsi kanthi nekakaké tèh saka [[Cina]] menyang [[Inggris]] nganggo kapal Elizabeth I. Monopoli padagangan tèh dikuwasani nganti taun [[1833]]. Ing taun [[1773]] ''East India Company'' éntuk dodolan tèh langsung saka [[Cina]] menyang [[Amérika]] kanthi ngliwati jalur padagangan lan ''perpajakan'' kang ngrugikaké èksportir Éropah lan importir Amérika. Kamangka anggawé ngamuk warga [[Boston]], kanthi ngguwang sakabèhing pethi kang isiné tèh ing laut. KadadéyanKadadéan iku dikenalmisuwur kanthi sesebutan ''Boston Tea Party'' kang ngakibataké révolusi Amérika marang panjajahan bangsa Inggris.<ref name="Inter1"/>
 
== Jinising tèh ==
Larik 41:
| 01.
| Tèh Ireng utawa ''Black Tea''
| Tèh iki diolah kanthi prosès fèrmèntasi penuh. Tèh iki uga dikenalmisuwur kanthi sesebutan tèh abang.
|-
| 02.
Larik 49:
| 03.
| Tèh Ijo utawa ''Green Tea''
| Tèh iki diolah ora kanthi prosès fèrmèntasi. Sawisé [[godhong]] tèh dipethik, langsung diolah. Tèh iki nduwèniduwé mupangat kang paling apik. Miturut asil panalitèn, tèh ijo bisa ngurangi risiko kena kangker. Tèh iki wiwit populèr ing [[Asia]] ya iku ing Cina lan Jepang.
|-
| 04.
Larik 57:
| 05.
| Tèh ''Pu-erh''
| Tèh pu-erh kaperangkapérang dadi loro, ya iku mentah lan mateng. Tèh pu-erh kang isih mentah bisa langsung digunakaké kanggo nggawé tèh utawa disimpen sawetara nganti mateng. Nalika disimpen, tèh pu-erh ngalami prosès oksidasi mikrobiologi tahap loro. Tèh pu-erh mateng digawé saka godhong tèh kang kena prosès oksidasi kanthi artifisial supaya bisa kaya rasa tèh pu-erh mentah kang wis suwé sinimpen lan kena prosès panuwan alami. Tèh pu-erh mateng digawé kanthi ngontrol kalembaban lan temperaturtémperatur godhong tèh kang mirip prosès pangomposan.
|-
| 06.
| Tèh Kuning
| Sebutan kanggo tèh kang nduwèniduwé kualitas apik kang disajikaké ing kedhaton kaisar. Tèh iki asalé saka godhong tèh ijo kanthi prosès panggaringan kang luwih suwesuwé.
|-
| 07.
| Tèh ''Kukicha''
| Tèh iki nduwèniduwé kualitas kang ora patiya apik. Tèh iki kagawé saka campuran gagang lan godhong tèh kang wis tuwa ing pamethikan kang kaping pindho, lan diosèng ing wajan.
|-
| 08.
| Tèh ''Genmaicha''
| Tèh ijo kang dicampur karo brondong saka beras kang durung disosoh. Tèh iki nduwèniduwé ganda kang wangi. Tèh jinis iki populèr banget ing nagara Jepang.
|-
| 09.
Larik 79:
== Kandhungan ==
[[Gambar:Tea factory, Pinglin.jpg|thumb|Pabrik tèh ing [[Taiwan]]]]
Tèh kanthi cara umum ngandhut dat kang akèh, ya iku [[pelifenol]] kang nduwèniduwé mupangat minangka antioksidan lan bisa nyegah radhikal bébas sajroningsajeroning awak kang diakibataké saka lingkungan lan [[panganan]] kang didhahar. Tèh uga ngandhut [[vitamin B]] kang akèhé kaping sepuluhé yèn dibandhingaké janganan ijo. [[Vitamin C]] nduwèniduwé mupangat minangka kakebalan awak utawa ''imunitas''. Vitamin C kang ana ing sajroningsajeroning tèh bisa luwih akèh tinimbang vitamin C kang ana ing woh [[jeruk]]. [[Vitamin A]] nduwèniduwé mupangat kanggo kasarasan [[mripat]]. [[Vitamin E]] nduwèniduwé mupangat bisa nggawé jantung dadi séhat lan nggawé [[kulit]] dadi alus, ya iku akèhé kira-kira 100-200 UI. Kang pungkasan, tèh nduwèniduwé kandhutan [[cathecin]] ya iku dat asipat multifungsi. Dat iki nduwèniduwé mupangat minangka antiradhang, anti panggandhaan sèl, lan ngedhunaké kadhar [[kolesterol]].<ref name="Inter3">[http://clubbing.kapanlagi.com/showthread.php?t=32297 Cara Menyiasati Dampak Kafein Dalam Kandungan Teh] kaakses tanggal 30 April 2011</ref><ref name="Inter4">[http://www.facechan.com/2010/01/manfaat-dan-kandungan-teh/ Manfaat dan Kandungan teh] kaaksès tanggal 30 April 2011</ref> Miturut Noni Soraya, godhong tèh ireng unggulan ngandhut senyawa ''bioaktif polyfenol'' kang ing njeroné ngandhut flavonoid, [[tannin]], [[kafein]] lan asam fenalat. Tèh ireng uga ngandhut vitamin B1, B2, C, E lan K sarta mineral [[fluor]], [[mangan]], [[kalsium]], [[potassium]] lan [[kalium]]. Senyawa katekin kang ana ing sajroningsajeroning senyawa flavonoid ngandhut: ''Epikatekin'' (EC), ''Epikatekin Galat'' (ECG), ''Epigalo Katekin'' (EGC), ''Epigalo Katekin Galat'' (EGCG) lan ''Quercetin''.<ref name="Inter5">[http://duniapustaka.com/kandungan-teh-hitam/ Buku Gratis Kandungan Teh Hitam] kaaksès tanggal 30 April 2011</ref>
 
== Ékonomi ==
[[Gambar:Tea Production 2007.png|thumb|Présentasi total prodhuksi donya ing taun [[2007]]]]
Tèh dadi ombèn-ombèn kang disenengi wong akèh ing donya kanggo dikonsumsi. Tèh bisa dikonsumsi ing kabèh jinis ombèn-ombèn ing donya-kayatakaya ta dicampur karo [[kopi]], [[coklat]], ''soft drink'', lan [[alkohol]]. Para konsumèn tèh paling akèh saka nagara [[Asia]] kulon ya iku nagara [[India]] lan [[Sri Lanka]]. Saking akèhé kang seneng ngonsumsi tèh, nganti ana budaya ngombé tèh kaya ing ''Gongfu tea ceremony'' kang ana ing nagara [[Cina]]. Ing nagara [[Jepang]] ana budaya ngombé tèh kanthi cara kang unik, ya iku sadurungé [[cangkir]] diisi tèh, cangkir iku direndhem ing banyu panas supaya nalika tèh dijog ing cangkir, angeté bisa awèt. Ing [[Amérika]] 80% wong seneng ngombé tèh kanthi cara diwènèhi ès.<ref name="As1">["Tea". Modern Marvels television (program). The History Channel. Disiarna tanggal 15 Oktober 2010]</ref>
 
Taun [[2003]], prodhuksi tèh donya ya iku 3.21 milyar ton. Ing taun [[2008]], prodhuksi tèh donya luwih sakapunjul 4.73 milyar ton. Nagara kang paling akèh mrodhuksi tèh ya iku [[Cina]], [[India]], [[Kenya]], [[Sri Lanka]], lan [[Turki]]. Miturut tabèl prodhuksi tèh (ing ton), kabèh nagara kang ngasilaké tèh mundhak terus. Data iku éntuk saka [[FAO]] nalika [[Januari]] [[2010]].<ref name="Inter6">[http://faostat.fao.org/site/342/default.aspx FAOSTAT] kadeleng tanggal 2 MeiMèi 2011</ref>
{| class="wikitable sortable"
|-
!Nagara!!2006!!2007!!2008
|-
| style="text-align:left;"|{{flag|ChinaCina}}||align="right"|{{formatnum:1047345}}||align="right"|{{formatnum:1183002}}||align="right"|{{formatnum:1275384}}
|-
| style="text-align:left;"|{{flag|India}}||align="right"|{{formatnum:928000}}||align="right"|{{formatnum:949220}}||align="right"|{{formatnum:805180}}
Larik 102:
| style="text-align:left;"|{{flag|Vietnam}}||align="right"|{{formatnum:151000}}||align="right"|{{formatnum:164000}}||align="right"|{{formatnum:174900}}
|-
| style="text-align:left;"|{{flag|IndonesiaIndonésia}}||align="right"|{{formatnum:146858}}||align="right"|{{formatnum:150224}}||align="right"|{{formatnum:150851}}
|-
| style="text-align:left;"|{{flag|Japan}}||align="right"|{{formatnum:91800}}||align="right"|{{formatnum:94100}}||align="right"|{{formatnum:94100}}
Larik 110:
| style="text-align:left;"|{{flag|Iran}}||align="right"|{{formatnum:59180}}||align="right"|{{formatnum:60000}}||align="right"|{{formatnum:60000}}
|-
| style="text-align:left;"|{{flag|BangladeshBanggaladésa}}||align="right"|{{formatnum:58000}}||align="right"|{{formatnum:58500}}||align="right"|{{formatnum:59000}}
|-
| style="text-align:left;"|{{flag|Malawi}}||align="right"|{{formatnum:45009}}||align="right"|{{formatnum:46000}}||align="right"|{{formatnum:46000}}
Larik 140:
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa Ceko|Ceko]]
|''té'' or ''thé'' <sub>(1)</sub>
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa DenmarkDhénemarken|DenmarkDhénemarken]]
|''te''
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa Walanda|Walanda]]
Larik 153:
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa Faroese|Faroese]]
|''te''
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa FinlandiaFinlan|FinlandiaFinlan]]
|''tee''
|-
Larik 171:
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa Islandia|Islandiia]]
|''te''
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa IndonesiaIndonésia|IndonesiaIndonésia]]
|''teh''
| bgcolor="eeeeee" | [[Basa Irlandia|Irlandia]]