Gègèr Pacinan: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: kadadéyan → kadadéan (2), cedak → cedhak, bebas → bébas, tahun → taun, senajan → sanajan, plabuhan → palabuhan, pernyataan → tetélan, penjarahan → jarah rayah, Mei → Mèi, mbangun → yasa, klompok → golongan (...
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: tetanen → tetanèn, sudah → wis, Sejarah → Sajarah (4), seda → séda, sakwisé → sawisé (2), puisi → gurit (2), pidato → sesorah (2), pesisir → pasisir, penghargaan → pangaji, pasukan → prajurit, mateni → matèn...
Larik 1:
[[Gambar:Chinezenmoord van stolk (2).jpg|thumb|300px|Pambantéan tahanan Tionghoa]]
'''Gègèr Pacinan''' (uga dikenalmisuwur minangka '''Tragedi Angke'''; ana ing {{lang-nl|'''Chinezenmoord'''}}, sing tegesé "Matèni wong Cina") ya iku pogram kanggo wong katurunan Cina ing kutha palabuhan [[Batavia]], [[Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan]] (saiki [[Daerah Khusus Ibukota Jakarta|Jakarta]]). Panindhesan ing [[kutha]] saka 9 Oktober 1740 nganti 22 Oktober; manéka warna paprangan cilik-cilik nganti tekan sasi November 1740.
Kabingungan masarakat Tionghoa iku amarga réprèsi pamaréntah lan kurangé asil makarya akibat saka mudhuné rega [[gula]] rikala semana. Kanggo nanggepi kabingungan iku, ana ing patemon [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}), badan pemimpin [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC), [[DhaptarPratélan Panguwasa Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan|Gubernur-Jendral]] [[Adriaan Valckenier]] mbiwara yèn ontran-ontran apa waé bisa diwales karo kakerasan uga patèn-patènan. Pangumuman saka Valckenier iku ditindhakaké saka tanggal 7 Oktober 1740 sawisé wong-wong Tionghoa akèh sing dadi buruh pabrik gula matèni 50 prajurit Walanda. Panguwasa Walanda ngirim prajurit tambahan, sing njupuk senjata saka wong-wong Tionghoa lan nindakaké jam wengi. Ésuké sawisé diwedèni kejemé wong-wong Tionghoa, golongan ètnis Batavia mulai mbakar omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Déné prajurit Walanda nyerang wong Tionghoa nganggo [[mriem]]. Ontran-ontran iki langsung nyebar ing kutha Batavia saéngga akèh wong Tionghoa sing mati. Valckenier mbiwara yèn ana pengampunan kanggo wong Tionghoa tanggal 11 Oktober, nanging kelompok prajurit isih mburu wong Tionghoa nganti tanggal 22 Oktober, nalika Valckenier mbiwara yèn ontran-ontran wajib dibubaraké. Ing njaba kutha prajurit Walanda perang karo buruh pabrik gula. Sawisé ontran-ontran, prajurit Walanda nyerang markas Tionghoa ing manéka warna pabrik gula. Wong Tionghoa kanthi slamet ngungsi menyang [[Kutha Bekasi|Bekasi]].
Kira-kira luwih sakapunjul 10.000 wong katurunan Tionghoa dipatèni. Gunggung wong slamet kurang luwih 600 nganti 3000. Sabanjuré ontran-ontran kadadéan ing kabèh tlatah Jawa lan ana kadadéan [[Perang Jawa (1741—1743)|perang sing suwené rong taun]], kanthi wadya gabungan Tionghoa lan [[Suku Jawa|Jawa]] nglawan prajurit [[Walanda]]. Sawisé iku, Valckenier diundang menyang [[Walanda]] lan dituntut amarga katuté dhèwèké ing ontran-ontran; [[Gustaaf Willem baron van Imhoff|Gustaaf Willem van Imhoff]] nggantèkaké dadi [[Gubernur-Jendral|gubernur-jendral]]. Tekan jaman modhèren, ontran-ontran iki kerep ditemokaké ing sastra Walanda. Ontran-ontran iki uga dadi asal muasal jeneng tlatah ing [[Jakarta]].
 
== Anané Gègèr Pacinan==
[[Gambar:Adriaan Valckenier (1695-1751) by T.J. Rheen.jpg|thumb|200px|Gubernur-Jendral Valckenier sing mrentah supaya wong Tionghoa dipatèni]]
Ing kalamangsa wiwitan kolonialisasi Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan, akèh wong [[Tionghoa]] didadèkaké tukang yasan nalika yasa kutha Batavia ing pinggir [[Segara Jawa]];{{sfn|Tan|2005|p=796}} uga ana sing dadi bakul, buruh pabrik gula utawa duwé toko. {{sfn|Ricklefs|2001|p=121}} Tumindak dol tinuku Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan lan [[Tiongkok]], sing punjeré ing Batavia, nguwataké ékonomi lan imigrasi wong Tionghoa menyang Tanah Jawa. Cacahé wong Tionghoa ing Batavia taun 1740 ana luwih sakapunjul 10.000 wong, èwonan manèh omah ing jaban kutha.{{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Pamaréntah kolonial Walanda majibaké wong-wong Tionghoa nduwé layang idhèntifikasi, lan wong sing ora duwé layang bakal dibalèkaké menyang Tiongkok. {{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}
 
Kawicaksanan dhéportasi diketataké ing taun 1970-an, sawisé ana wabah [[malaria]] sing ndadèkaké èwonan wong mati. [[DhaptarPratélan Panguwasa Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan|Gubernur-Jendral]] [[Dirk van Cloon]].{{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Miturut sejarawan Indonésia Benny G. Setiono, epidemik iki bebarengan karo mundhaké rasa cubriya lan duwé endhem-endheman (''dendam'') marang ètnis Tionghoa, sing cacahé saya akèh lan saya sugih. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Akibaté, Komisaris Urusan Orang Pribumi Roy Ferdinand, manut pakoné Gubernur-Jendral [[Adriaan Valckenier]], mutusaké yèn tanggal 28 Juli 1740 warga Tionghoa sing ora resmi arep di dhéportasi menyang Zeylan (saiki [[Sri Lanka]]) lan dipeksa dadi tani [[kayu manis]].{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Paasman|1999|pp=325–326}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa sing sugih diperes panguwasa Walanda lan diancem arep di dhéportasi;{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=302}} [[Stamford Raffles]], ahli sejarah saka [[Inggris]] lan ahli sejarah [[Jawa]], nyathet yèn wong Walanda diwènèhi pangertèn [[Kapitan Cina]] (pemimpin etnis Tionghoa sing ditemtokaké Walanda) kanggo Batavia, Ni Hoe Kong, supaya ndhéportasèkaké kabèh wong Tionghoa sing nganggo klambi ireng utawa biru, sebab sing nganggo klambi kaya mangkono sing wong ora nduwé. {{sfn|Raffles|1830|p=234}} Ana uga désas-desus yèn wong sng dirim menyang Zeylan ora tekan Zeylan nanging dibuwang ing [[segara]], {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}} utawa wong-wong iku mati nalika nggawé ontran-ontran ing kapal.{{sfn|Raffles|1830|p=234}} Anceman dhéportasi iki ndadèkaké wong Tionghoa bingung, lan akèh buruh sing malih ora nyambut gawé. {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}}
 
Sawetara iku wong Batavia (Betawi) asli dadi mèlu sujana marang wong Tionghoa. Sing ndadèkaké tambah sujana ya iku masalah ékonomi, wong pribumi mlarat déné wong Tionghoa sugih-sugih. {{sfn|Raffles|1830|pp=233–235}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=461–462}} Sejarwan Walanda A.N. Paasman ngandaraké manawa wong Tionghoa iku kaya wong Yahudiné Asia.,{{sfn|Paasman|1999|pp=325–326}} Sejatiné ora kabèh wong Tionghoa iku sugih, ana uga sing mlarat ya iku sing dadi buruh pabrik gula.{{sfn|Kumar|1997|p=32}} Wong Tionghoa sing sugih duwé pabrik lan dadi tambah sugih amarga dol tinuku, uga dhistribusi [[tuak|arak]], ombenan saka molase lan beras. {{sfn|Kumar|1997|p=32}}{{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}} Nanging panguwasa Walanda nemtokaké rega gula sing ndadèkaké resah.{{sfn|Mazumdar|1998|p=89}} Akibaté rega gula ing donya mudhun, disebabaké ekspor gula menyang [[Éropah]] mundhak {{sfn|Ward|2009|p=98}} industriindhustri gula ing Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan banjur rugi. Tekan taun [[1740]], rega gula ing pasar global tikel loro saka rega taun 1720 nganti taun 1740. Amarga gula dadi salah sawijining èkspor Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan, nagara jajahan iku ngalami krisis finansial.{{sfn|von Wachtel|1911|p=200}}
Awité anggota [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}) nganggep yèn wong Tionghoa ora bakal nyerang Batavia,{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}} lan kawicaksanan sing luwih tegas bab ngatur wong Tionghoa, ditentang fraksi sing kapimpin déning mantan gubernur Zeylan [[Gustaaf Willem baron van Imhoff]], sing bali menyang Batavia taun 1738.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=297–298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|p=460}}{{sfn|Encyclopædia Britannica 2011, Gustaaf Willem}} Nanging, katurunan wong Tionghoa tekan ing piggiran Batavia, lan tanggal 28 September Valckenier lan anggota dhéwan rapat darurat. Ing rapat iku, Valckenier mréntah supaya ontran-ontran sing asalé saka wong Tionghoa bisa diaké kanthi kakerasan. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Nanging kaputusan iku ditentang déning fraksi van Imhoff; Vermeulen (1938){{efn|Dalam {{cite book|title = De Chineezen te Batavia en de troebelen van 1740|trans_title = Warga Tionghoa di Batavia dan Masaalah Pada Tahun 1740|last = Vermeulen|first = Johannes Theodorus|year = 1938|language = Nèderlan|publisher = Proefschrift|location = Leiden }}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}}} sing duwé panemu kategangan rong fraksi iku duwé peranan ing pambantéan.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}
 
Tanggal 1 Oktober wengi wong-wong Tionghoa wis padha kumpul ing ngarep gedhong Batavia, wong-wong Tionghoa ngamuk amarga omongané Valckenier limang dina kapungkur.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=465–466}} Nanging sawisé matenimatèni sersan keturunan Bali ing wates kutha, dhéwan mutusaké kanggo nambah prajurit sing njaga kutha.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=466–467}} Rong golongan saka wong Éropah lan kuli pribumi dikirim menyang pos penjagaan sisih kidul lan wétan Batavia {{sfn|van Hoëvell|1840|p=468}} banjur rencana perang digawé.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=466–467}}
 
== Prastawa ==
=== Pambantéan ===
[[Gambar:Chinezenmoord van stolk (3).jpg|thumb|300px|Omah-omah wong Tionghoa padha diobong]]
Sawisé golongan buruh pabrik gula katurunan Tionghoa brontak gawa gaman sing digawé dhéwé kanggo njarah lan mbakar pabrik,{{sfn|Kumar|1997|p=32}}{{efn|Atusan wong, tuladhané, pos penjagaan cilik ing Qual, cedhak Kali Tangerang lan dijaga 15 prajurit.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=473}}}}sing jaréné kapimpin déning Kapitan Cina Ni Hoe Kong,{{efn|Miturut cathetan sejarah, Kong slamet saka serbuan lan pambantéan. Carané ora pati dingertèni, ana sing ngomong yèn dhèwèké umpetan ing ruwang bawah tanah kang ana ing omahé utawa nyamar dadi wadon banjur ing istanapura gubernur.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=302–303}} Miturut W.R. van Hoëvell, Kong ngumpulaké atusan wong sakwisésawisé minggat saka istanana lan umpetan ana ing gréja Portugis cedhak pacinan.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=585}} Dheweké akhiré ditangkep lan dituntut kanthidakwan mimpin pasukanprajurit pembrontak. Dheweé dipeksa nanging ora ngaku.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=302–303}}}} matenimatèni 50 prajurit Walanda ing [[Jatinegara, Jakarta Timur|Meester Cornelis]] (saiki [[Jatinegara, Jakarta Timur|Jatinegara]]) lan [[Tanah Abang, Jakarta Pusat|Tanah Abang]] tanggal 7 Oktober.{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=302}} Kanggo nanggepi serangan iki, pemimpin Walanda ngirim 1.800 prajurit sing dikancani ''schutterij'' (milisi) lan sewelas [[batalyon]] [[wajib militèr]] kanggo nglèrèni pambrontakan. Pasukan mau uga nindakaké jam malam lan mbatalaké pengetan Tionghoa sing wis dijadwalaké.{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Amarga wedi marang wong Tionghoa arep gawé perkara ing wengi iku, sing manggon ana ing pinggiran ora kena nyumet lilin lan nyerahaké kabèh gaman uga péso sing paling cilik.{{sfn|Pan|1994|p=36}} Ésuké, prajurit Walanda bisa nangkis serangan saka 10.000 wong Tionghoa, sing kapimpin déning golongan saka [[Kutha Tangerang|Tangerang]] lan [[Kutha Bekasi|Bekasi]], ing tembok kutha; {{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Setiono|2008|p=114}} Raffles nyathet 1.789 wong keturunan Tionghoa mati ing serangan iki. {{sfn|Raffles|1830|p=235}} Kanggo nanggepi serangan iki, Valckenier nganakaké rembugan Dhéwan Hindhia manèh tanggal 9 Oktober.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Setiono|2008|p=114}}
Sawetara iku kabar ngenani wong Tionghoa sing arep matèni lan mrawasa wong pribumi wiwit nyebar ing ètnis liya, uga batur tukon saka [[Bali]] lan [[Sulawesi]] sarta prajurit [[Suku Bugis|Bugis]] lan [[Suku Bali|Bali]].{{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116}} Kanggo nyegah kadadéan iku, golongan-golongan ètnis liya wiwit ngobong omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Banjur serangan saka Walanda marang wong Tionghoa ing Batavia. Pulitikus Walanda sing anti-kolonis [[Wolter Robert van Hoëvell|W.R. van Hoëvell]] nulis yèn "wong wadon sing lagi ngandhut lan nyusoni, bocah cilik, lan pria gaek mèlu ing serangan. Tahanan dibanté kaya domba."{{efn|Asli: "... ''Zwangere vrouwen, zoogende moeders, argelooze kinderen, bevende grijsaards worden door het zwaard geveld. Den weerloozen gevangenen wordt als schapen de keel afgesneden''").{{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}}}}
 
Wadyabala pimpinané Letnan Hermanus van Suchtelen lan Kaptèn Jan van Oosten, serdhadhu Walanda sing slamet saka serangan ing serangan di Tanah Abang, mara menyang pacinan: Suchtelen lan widyabalané mara menyang pasar manuk, denedéné widyabalané van Oosten ing pos cedhak kanal.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=486}} Jam lima sore, serdadu Walanda mulai nembak meriem ing omah-omahé wong Tionghoa, saéngga omah-omah padha kobong.{{sfn|Setiono|2008|p=117}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa padha mati nalika metu saka ngomah la nana uga sing bunuh diri. Sing bisa tekan kanal dipateni widyabala Walanda sing ngenteni ing prau cilik. {{sfn|Setiono|2008|p=117}} sawetara prajurit Walanda sing liya mondar-mandir ing omah-omah sing kobong, nggoleki lan matenimatèni wong Tionghoa sing isih urip. {{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}} Kadadean iku banjur nyebar ing kabèh wewengkon Batavia. {{sfn|Setiono|2008|p=117}}
 
Ésuké kakerasan mau nyebar, lan pasièn Tionghoa ing salah sawijining Rumah Sakit digawa metu lan dipateni.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Usaha kanggo nglereni kobongan ing Kali Besar during kasil, kobongan iku malah tambah ndadra, lan lagi mati tanggal 12 Oktober. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=489–491}} Sawetara iku, kelompok sing jumlahe 800 widyabala Walanda lan 2.000 wong pribumi nyerbu Kampung Gading Melati, ana ing kana ana wong Tionghoa sing umpetan, pimpinané ya iku Khe Pandjang.{{efn|Jenengé dieja béda-béda ing manéka warna sumber, ya iku Khe Pandjang, Que Pandjang, Si Pandjang, atau Sie Pan Djiang.{{sfn|Raffles|1830|p=235}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}}{{sfn|Setiono|2008|p=135}} Setiono nyebutaké jeneng asliné Oie Panko.{{sfn|Setiono|2008|p=135}}}} Nanging sanajan warga Tionghoa ngungsi ing wewengkon [[Paninggaran, Pekalongan|Paninggaran]], warag Tionghoa uga diusir déning widyabala Walanda. Sekitar 450 wong Walanda lan 800 wong Tionghoa sing dadi kurban ing ontran-ontran iku.{{sfn|Raffles|1830|p=235}}
Larik 27:
=== Prastawa manèh ===
[[Gambar:Chinezenmoord Van Stolk.jpg|thumb|left|200px|Tahanan Tionghoa dipateni wadyabala Walanda tanggal 10 Oktober 1740.]]
Tanggal 11Oktober, Valckenier ngakon opsir-opsir Walanda kanggo nglèrènaké jarah rayah, nanging ora kasil. {{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Ngesuké Dhéwan Hindhia nemtokaké yèn saben wong sing nggawa ndas wong Tionghoa arep diregani rong [[dukat]]; iku mau gawé mancing wong suku liya supaya mèlu mbantai wong Tionghoa.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Akibaté, wong Tionghoa sing slamet saka serangan kapisan mulai digoleki “bandit” sing kepengen marang hadiahé.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Panguwasa Walanda lan golongan pribumi bareng-bareng ing Batavia; [[grenadir]] Bugis lan Bali sing dikirim kanggo nguwataké prajurit Walanda tanggal 14 Oktober.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Tanggal 22 Oktober, Valckenier mrentahke supaya pambantéan dilereni. {{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Ing surat sing isiné kesalahan kabèh saka wong Tionghoa nalika ontran-ontran ing Batavia, dhèwèké ngajak wong Tionghoa damai, kajaba pamimpin pamberontakan, dhèwèke ngajokaké penghargaanpangaji 500 [[rijksdaalder]] kanggo saben pemimpin sing dipatèni.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=493–496}} Ing pinggiran kutha ontran-ontran cilik isih ana antarané wong Tiongha lan widyabala Walanda. Tanggal 28 Oktober, sawisé rong minggu, ontran-ontran cilik mau kadadeankadadéan, 500 wong Tionghoa mangkat ing Cadouwang (saiki [[Angke, Tambora, Jakarta Barat|Angke]]), nanging diusir déning [[kavaleri]] sing pimpinané ''Ridmeester'' Christoffel Moll sarta Kornet Daniel Chits lan Pieter Donker. Ngesuké kavaleri iku, sing anggotané 1.594 widyabala Walanda lan pribumi iku nyedhaki markasé wong Tionghoa ing Pabrik Gula Salapadjang. Ana ing kana widyabala Walnda iku ngumpul ing alas, banjur ngobong Pabrik sing isiné wong Tionghoa; salah sawijiné pabrik liya ing Boedjong Renje diobong déning widyabala Walanda liyané. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=503–506}} Amarga wedi karo widyabala Walanda wong-wong Tionghoa ngungsi ing pabrik gula ing Kampung Melayu, sing kira-kira patang jam saka Salapadjang; nanging markas iki banjur diobong Walanda kanthi pimpinan Kapten Jan George Crummel. Sawisé ngalahaké wong Tionghoa, wadyabala Walanda bali menyang Batavia.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–507}}Sauntara iku, wong Tionghoa dikurung, 3.000 prajurit saka [[Kasultanan Banten]], mlayu ngétan nuruti pesisirpasisir lor tanah Jawa;{{sfn|Ricklefs|1983|p=270}} 30 Oktober ana laporanlapuran manawa wong Tionghoa wis ngliwati Tangerang. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–507}}
 
Préntah kanggo gencatan senjata tekan marang Crummel tanggal 2 November. Dheweké lan widyabalané bali menyang Batavia sawisé 50 wong sing njaga ing Cadouwang. Nalika Crummel teka ing Batavia, wis ora ana manèèh pamberontak Tionghoa sing ana ing njaba tembok.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–508}} Penjarahan banjur kadadeankadadéan tekan tangga; 28 November lan widyabala pribumi bébas tugas akhirakir November{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}}
 
== Asil ==
[[Gambar:Trapping of three councilmen of Dutch East Indies.jpg|thumb|200px|Van Imhoff lan anggota Dhéwan Hindhia liya ditangkap sakwisésawisé nentang Valckenier.]]
Akèh Sejarawan sing nyathet yèn 10.000 wong Cina sing ana ing kutha Batavia dipatèni. Watara 600 nganti 700 omah diobong lan dijarah. {{sfn|Setiono|2008|p=119}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=491–492}} Vermeulen nyatet yèn 600 wong Tionghoa slamet,{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} déné sejarawan Indonésia A.R.T. Kemasang nyathet 3.000 jiwa sing slamet.{{sfn|Kemasang|1982|p=68}} DeneDéné Sejarawan Tionghoa-Indonésia Benny G. Setiono nyathet yèn 500 tahanan lan pasin rumah sakit dipatèni,{{sfn|Setiono|2008|p=119}} denedéné jumlah wong sing slamet 3.431. {{sfn|Setiono|2008|p=121}} Sawisé ontran-ontran iki banjur ana kalamangsa sing rawan ana ing pulo Jawa, ya iku pambantéan marang warga Cina. Ing [[Semarang]] taun 1741, ing [[Surabaya]] lan [[Gresik]].{{sfn|Kemasang|1981|p=137}}Minangka dadi salah sawijining syarat kanggo nglereni ontran-ontran, kabèh wong Batavia keturunan Tionghoa dipindhahaké menyang ''[[pacinan]]'' ing cedhak wates kutha Batavia, sing saiki dadi [[Glodok]]. Iki maraaké wong Walanda gampang ngawasi wong Tionghoa. {{sfn|Setiono|2008|pp=120–121}} Kanggo lunga saka ''pacinan'', wong Cina mbutuhake tikèt khususmirunggan. {{sfn|Setiono|2008|p=130}} Nanging taun 1743, wis ana atusan bakul Tionghoa sing bakulan ana ing Batavia. {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Wong Tionghoa liya dipimpindipanggedhèni déning Khe Pandjang{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}} ngungsi menyang [[Jawa Tengah]], wong-wong Tionghoa nggabung mèlu widyabala sing dipimpindipanggedhèni déning Sultan [[Kesultanan Mataram|Mataram]], [[Pakubuwana II]]. Sanajan perang wis rampung taun 1743, {{sfn|Setiono|2008|pp=135–137}} nanging sasuwéné 17 taun isih ana konflik ing Jawa. {{sfn|Ricklefs|2001|p=121}}Tanggal 6 DesemberDhésèmber 1740 van Imhoff lan 2 anggota Dhéwan Hindhia ditangkep amarga dituduh mbangkang karo Valckenier lan tanggal 13 Januari 1741, wong-wong mau dikirim menyang Walanda nganggo kapal sing béda;{{sfn|Geyl|1962|p=339}}{{sfn|van Eck|1899|p=160}} tekan Walanda tanggal 19 September 1741. Ing Walanda, van Imhoff ngyakinaké Heeren XVII, sing nyekel saham utama [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]], yèn Valckenier sing marakaké ana ontran-ontran ing Batavia, uga [[pidatosesorah]] sing judulé "Consideratiën over den tegenwoordigen staat van de Ned. O.I. Comp." ("Pertimbangan amarga Kaanan Mutakhir ing Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan") tanggal 24 November.{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=632–633}}{{sfn|Raat|2010|p=81}} Akibat saka pidatosesorah mau, van Imhoff lan anggota dhéwan liya dibebasakédibébasaké ska tuntutan.{{sfn|van Eck|1899|p=161}} Tanggal 27 Oktober 1742, van Imhoff dikirim manèh menyang Batavia nganggo kapal ''Hersteller'' dadi Gubernur Jenderal Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan sing anyar. Dheweké tekan Batavia tanggal 26 Mèi 1743.{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=632–633}}{{sfn|Setiono|2008|pp=125–126}}{{sfn|Geyl|1962|p=341}}
 
Valckenier olèh layang yèèn dhèwèké arep digantèkaké déning van Imhoff dadi gubernur Jendral taun 1741;{{sfn|Vanvugt|1985|p=106}} versi liya ya iku Heeren XVII ngganti Valckenier minangka ukuman akibat kakean ngekspor gula ora kopi taun 1739, sing ndadèkaké VOC rugi.{{sfn|Ricklefs|2001|p=124}}{{sfn|Raat|2010|p=82}} Nalika Valckenier olèh surat iku, van Imhoff isih ing ndalan arep menyang Wakanda. Valckenier lunga saka Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan tanggal 6 November 1741, sawisé milih [[Johannes Thedens]] dadi gantiné tekan van Imhoff bali menyang Batavia. Tanggal 25 Januari 1742 dheweké tekan [[Cape Town]] nanging ditangkep lan diselidiki déning Gubernur Hendrik Swellengrebel saka prentahé Heeren XVII. Valckenier dikirim manèh menyang Batavia Agustus 1742, dheweké ditahan ing Benteng Batavia, telung sasi banjur digugat marang pirang-pirang tuntutan kalebu tuntutan Gègèr Pacinan. {{sfn|Stellwagen|1895|p=227}} Maret 1744, dheweké disalahké lan dituntut ukuman mati lan bandhané disita. {{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=1220–1221}} DesemberDhésèmber 1744, Valckenier gawé tetélan kanggo mbela awake dhéwé. {{sfn|Geyl|1962|p=341}}{{sfn|Vanvugt|1985|pp=92–95, 106–107}}{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1220}} Valckenier njaluk luwih akèh bukti marang Walanda, nanging sedaséda ing Tahanan tanggal 20 Juni 1751, sakdurungé penyelidikané rampung. Ukuman mati dibatalaké taun 1755.{{sfn|Setiono|2008|pp=125–126}}{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1220}} Vermeulen ngomong yèn ukuman Valckenier ora adil amarga mung saka amarahé wong Walanda. {{sfn|Terpstra|1939|p=246}} Kuwi mau banjur diakoni kanthi resmi, sebab taun 1760, anaké Valckenier, Adriaan Isaäk Valckenier, olèh ganti rugi 725.000 [[Gulden Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan|gulden]].{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1221}}
 
Produksi gula ing Batavia mudhun akèh sawisé ontran-ontran, amarga wong Tionghoa sing biyèn ngurusi wis padha mati utawa ilang. Industri iku mulai turun secara drastis setelah pambantéan, sebab banyak orang Tionghoa yang dulu mengurus industriindhustri tersebut sudahwis terbunuh atau hilang. Industri tersebut mulai maju manèh sawisé Gubernur Jenderal van Imhoff "mengkolonisasi" Tangerang. Awalé dheweké nduwé maksud supaya wong sing asalé saka Walanda tetanentetanèn ana kana; dheweké duwé panemu yèn wong Walanda sing ana ing Batavia iku males-males. Nanging dheweké ora bisa narik wong anyar amarga pajeg Hindhia-WalandaIndhiya Nèderlan dhuwur banget, banjur dheweké kapeksa adol lemah karo wong Walanda sing ana ing Batavia. Sing duwé lemah mau ora olèh ngerjakaké lemahé, banjur lemahé disewakaké marang wong Tionghoa. {{sfn|Ota|2006|p=133}} Produksi gula mundhak manèh sakwisv iku, nanging lagi taun 1760-an produksi gula padha karo taun 1740-an, sakwisv iku produksinv mulai kurang manèh. {{sfn|Ota|2006|p=133}}{{sfn|Bulbeck|Reid|Tan|Wu|1998|p=113}} Jumlah pabrik gula uga saya sithik. Taun 1710 ana 131 pabrik, nanging taun 1750 mung 66 pabrik. {{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}}
 
== Prabawa ==
Vermeulen kandha yèn ontran-ontran iki salah sawijining prastawa sing misuwur ing kolonialisme [[Walanda]] abad 18. {{efn|Asli: "''... markante feiten uit onze 18e-eeuwse koloniale geschiedenis tot onderwerp genomen''".}}{{sfn|Terpstra|1939|p=245}} Ing disertasiné, W. W. Dharmowijono ngadhakaké yèn pogrom iki duwé peran sing gedhé ing sastra Walanda. Dharmowijono nyathet ana puisigurit déning [[Willem van Haren]] sing ngritik ontran-ontran iki (saka taun 1742) lan puisigurit anonim, saka périodhe sing padha, sing ngritik wong Tionghoané.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=304}} Raffles nulis taun 1830 yèn cathetan historis Walanda luwih pepak lan mirunggan.{{efn|Asli: "''... far from complete or satisfactory.''"}}{{sfn|Raffles|1830|p=231}}
 
Sejarawan asal Walanda [[Leonard Blussé]] nulis yèn Gègèr Pacinan ndadèkaké kutha Batavia tuwuh ngrembaka, nanging agawé dikotomi antarané [[ètnik|ètnis]] Tionghoa lan pribumi isih krasa nganti tekan pungkasan [[abad ka-20]].{{sfn|Blussé|1981|p=96}} Ontran-ontran iki uga ndadèkaké asal jeneng-jeneng sawetara laladan ing Jakarta. Kayata [[Tanah Abang, Jakarta Pusat|Tanah Abang]]m ya iku amarga akèh wong Tionghoa sing dipatèni ana ing kana; van Hoëvell duwé panemu yèn jeneng iku dianggo supaya wong Tionghoa slamet saka pogrom lan luwih rikat nrima [[amnèsti]].{{sfn|Setiono|2008|p=115}}{{sfn|van Hoëvell|1840|p=510}} Jeneng [[Rawa Bunga, Jatinegara, Jakarta Wétan|Rawa Bangke]] dijupuk saka tembung ''bangkai'' utaea jisim, amarga wong Tionghoa akèh sing dipatèni ana ing panggonan iku. {{sfn|Setiono|2008|p=115}}
Larik 53:
;Bibliografi
{{refbegin|colwidth=30em}}
* {{cite book|title = Chinese Populations in Contemporary Southeast Asian Societies: Identities, Interdependence, and International Influence|trans_title=Warga Tionghoa dalam MasyarakatMasarakat Asia Tenggara Kontemporer: Identitas, Kesalingtergantungan, dan Prabawa Internasional|language=Inggris|url = http://books.google.com/books?id=Th2LQXthyrsC&pg=PA32|first = M. Jocelyn|last = Armstrong|first2 = R. Warwick|last2 = Armstrong|first3 = K.|last3 = Mulliner|publisher = Curzon|location = Richmond|year = 2001|isbn = 978-0-7007-1398-1|ref = harv }}
* {{cite book|title = Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek|editor1-first = Petrus Johannes|editor1-last = Blok|editor2-first = Philip Christiaan|editor2-last = Molhuysen|year = 1927|publisher = A. W. Sijthoff|location = Leiden|language = Nèderlan|trans_title = Kamus Biografis Nèderlan Baru|edition = ke-7|url = http://www.dbnl.org/tekst/molh003nieu07_01/molh003nieu07_01_2011.php|accessdate =|ref = harv }}
* {{cite journal|last = Blussé|first = Leonard|title = Batavia, 1619–1740: The Rise and Fall of a Chinese Colonial Town|trans_title=Batavia, 1619–1740: Muncul dan Runtuhnya Kota Kolonial Tionghoa|language=Inggris|journal = Journal of Southeast Asian Studies|location = Singapore|volume = 12|issue = 1|year = 1981|pages = 159–178|publisher = Cambridge University Press|issn = 0022-4634|doi = 10.1017/S0022463400005051|ref = harv }}
Larik 59:
* {{cite thesis|location = Amsterdam|last = Dharmowijono|first = W. W.|url = http://dare.uva.nl/document/147345|year = 2009|language = Nèderlan|accessdate = 1 December 2011|publisher = Universiteit van Amsterdaam|title = Van koelies, klontongs en kapiteins: het beeld van de Chinezen in Indisch-Nederlands literair proza 1880–1950|degree = Dhokter Humanitas|trans_title = Mengenai Kuli, Klontong, dan Kapitan: Citra Orang Tionghoa dalam Sastra Indonésia-Nèderlan 1880–1950|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = Dobbin|first1 = Christine|year = 1996|title = Asian Entrepreneurial Minorities : Conjoint Communities in the Making of the World-Economy 1570–1940|trans_title=Minoritas Pengusaha Asia: Komunitas Bergabung dalam Pembentukan Ekonomi Dunia 1570–1940|language=Inggris|location = Richmond|publisher = Curzon|isbn = 978-0-7007-0404-0|url = http://books.google.co.id/books?id=kFS0Y54oi_gC|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = van Eck|first1 = Rutger|year = 1899|title = "Luctor et emergo", of, de Geschiedenis der Nederlanders in den Oost-Indischen Archipel|trans_title="Luctor et emergo", atau, SejarahSajarah Orang Nèderlan di Hindia Nèderlan|publisher = Tjeenk Willink|language=Nèderlan|url = http://books.google.com/?id=Q78JAAAAMAAJ|location = Zwolle|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = Geyl|first1 = P.|year = 1962|title = Geschiedenis van de Nederlandse Stam|trans_title=SejarahSajarah Tuan Nèderlan|url = http://books.google.co.id/books?id=0q_r9aYSF_MC|language=Nèderlan|publisher = Wereldbibliotheek|volume=4|location = Amsterdam|ref = harv|isbn = 978-981-3055-67-4 }}
* {{cite book|url=http://books.google.com/?id=FrFGAAAAMAAJ|edition=ke-4, dengan gambar|year=1981|location=London|isbn=978-0-333-24163-9|title=A History of South-East Asia|trans_title=SejarahSajarah Asia Tenggara|language=Inggris|last=Hall|first=Daniel George Edward|publisher=Macmillan|ref=harv}}
* {{cite journal|last = van Hoëvell|first = Wolter Robert|title = Batavia in 1740|trans_title=Batavia pada Tahun 1740|language = Nèderlan|location = Batavia|journal = Tijdschrift voor Neerlands Indie|volume = 3|issue = 1|year = 1840|pages = 447–557|ref = harv }}
* {{cite journal|last = Kemasang|first = A. R. T.|title = Overseas Chinese in Java and Their Liquidation in 1740|trans_title=Etnis Tionghoa di Jawa dan Pembubaran Mereka Pada Tahun 1740|language=Inggris|journal = Journal of Southeast Asian Studies|volume = 19|year = 1981|pages = 123–146|location = Singapore|publisher = Committee of Concerned Asian Scholars|issn = 0007-4810|ref = harv }}
Larik 68:
* {{cite journal |location = Utrecht|language = Nèderlan|title = Een klein aardrijkje op zichzelf, de multiculturele samenleving en de etnische literatuur|trans_title = Pembasan Kecil Mengenai Masyarkaat Multikultural dan Sastra Etnis|last1 = Paasman|first1 = A. N.|year = 1999|publisher =|journal = Literatuur|volume = 16 |pages = 324–334|ref = harv }}
* {{cite book|first = Lynn|last = Pan |year = 1994|title = Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora|trans_title=Anak Kaisar Kuning: Sejara Diaspora Etnis Tionghoa|language=Inggris|location = New York|publisher = Kodansha Globe|isbn = 978-1-56836-032-4|ref = harv }}
* {{cite book|title = Sugar and Society in ChinaCina : Peasants, Technology, and the World Market|trans_title=Gula dan MasyarakatMasarakat di Tiongkok: Orang Désa, Teknologi, dan Pasar Global|language=Inggris|last1 = Mazumdar|first1 = Sucheta|year = 1998|publisher = Harvard University Asia Center|location = Cambridge|isbn = 978-0-674-85408-6|url = http://books.google.co.id/books?id=qa7a68bIfPkC|accessdate =|ref = harv }}
* {{cite book|last = Ota|first = Atsushi|year = 2006|title = Changes of Regime and Social Dynamics in West Java : Society, State, and the outer world of Banten, 1750–1830|trans_title=Perubahan Rezim dan Dinamika Sosial di Jawa Barat: Masyarkat, Nagara, dan Dunia Luar Banten, 1750–1830|language=Inggris|url = http://books.google.co.id/books?id=0gOMTC8I7s4C|location = Leiden|publisher = Brill|isbn = 978-90-04-15091-1|ref = harv }}
* {{cite book|title = The Life of Governor Joan Gideon Loten (1710–1789) : A Personal History of a Dutch Virtuoso|trans_title=Kehidupan Gubernur Joan Gideon Loten (1710–1789): Sejarah Personal Seorang Virtuoso Nèderlan|last1 = Raat|first1 = Alexander|year = 2010|publisher = Verloren|location = Hilversum|isbn = 978-90-8704-151-9|url = http://books.google.nl/books?id=a2ymsrpA-iMC|accessdate =|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = Raffles|first1 = Thomas Stamford|authorlink1 = Stamford Raffles|title = The History of Java|trans_title=SejarahSajarah Pulau Jawa|language=Inggris|url = http://books.google.com/books/about/The_history_of_Java.html?id=gJEC2q7DzpQC|volume = 2|year = 1830|origyear = 1817|publisher = Black|location = London|ref = harv }}
* {{cite journal|last = Ricklefs|first = Merle Calvin|authorlink = M. C. Ricklefs|title = The Crisis of 1740–1 in Java: the Javanese, Chinese, Madurese and Dutch, and the Fall of the Court of Kartasura|trans_title=Krisis 1740–1 di Jawa: Orang Jawa, Tionghoa, Madura, dan Nèderlan, dan Runtuhnya Kerajaan di Kartasura|language=Inggris|work = Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde|location = The Hague|volume = 139|issue = 2/3|year = 1983|pages = 268–290|url = http://www.kitlv-journals.nl/index.php/btlv/article/viewFile/2010/2771|ref = harv }}
* {{cite book|last = Ricklefs|first = Merle Calvin|authorlink = M. C. Ricklefs|title = A History of Modern IndonésiaIndonesia since c. 1200|trans_title=Sejarah Indonésia Modern sejak Sekitar Tahun 1200|language=Inggris url = http://books.google.co.id/books?id=0GrWCmZoEBMC|year = 2001|edition = 3rd|publisher = Stanford University Press|location = Stanford|isbn = 978-0-8047-4479-9|ref = harv }}
* {{cite book|title = Tionghoa dalam Pusaran Pulitik|last1 = Setiono|first1 = Benny G.|year = 2008|publisher = TransMedia Pustaka|location = Jakarta|isbn = 978-979-96887-4-3|url = http://books.google.com/books?id=CH0p3zHladEC|accessdate =|ref = harv }}
*{{cite journal|last=Stellwagen|first=A. W.|year=1895|title=Valckenier en Van Imhoff|trans_title=Valckenier dan Van Imhoff|language=Nèderlan|journal=Elsevier's Geïllustreerd Maandschrift|location=Amsterdam|volume=5|issue=1|pages=209–233|ref = harv }}.
* {{cite journal|last = Tan|first = Mely G.|authorlink = Mely G. Tan|contribution = Ethnic Chinese in Indonésia|transchapter=Etnis Tionghoa di Indonésia|editor1-last = Ember|editor1-first = Melvin|editor2-last= Ember|editor2-first = Carol R.|editor3-last = Skoggard|editor3-first = Ian|title = Encyclopedia of Diasporas: Immigrant and Refugee Cultures Around the World|language=Inggris|pages = 795–807|publisher = Springer Science+Business Media|location = New York|year = 2005|isbn = 978-0-387-29904-4|lastauthoramp = yes|ref = harv }}
* {{cite journal|last = Terpstra|first = H.|editorjuru besut = M. G. De Boer|work = Tijdschrift Voor Geschiedenis|title = Rev. of Th. Vermeulen, ''De Chinezenmoord van 1740''|language = Nèderlan|year = 1939|publisher = P. Noordhoff|location = Groningen|isbn =|doi =|pages = 245–247|quote =|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = Vanvugt|first1 = Ewald|title = Wettig opium : 350 jaar Nederlandse opiumhandel in de Indische archipel|year = 1985|publisher = In de Knipscheer|language = Nèderlan|trans_title = Candu Legal: 350 Tahun Perdagangan Candu Nèderlan di Nusantara Indonésia|location = Haarlem|isbn = 978-90-6265-197-9|ref = harv }}
* {{cite journal|url = http://books.google.ca/books?id=AhUgAQAAMAAJ|last = von Wachtel|first = August|contribution = Development of the Sugar Industry|transchapter=Perkembangan Industri Gula|language=Inggris|month = May|volume = 13|title = The American Sugar Industry and Beet Sugar Gazette|pages = 200–203|publisher = Beet Sugar Gazette Co|location= Chicago|year = 1911|ref = harv }}