Switserlan: Béda antara owahan

|capital = [[Bern]]''De jure'' "federal city"; ''de facto'' capital. Because of historical federalist sensibilities, Swiss law does not designate a formal capital, and some federalfédheral institutions such as courts are located in other cities.</ref> (de facto)

|leader_name1 = <!--Ordered by seniority:-->[[Doris Leuthard]]<br />[[Eveline Widmer-Schlumpf]] <br />[[Ueli Maurer]] <small>([[PresidenPrésidhèn Konfederasi Swiss|PresidenPrésidhèn 2013]])</small><br />[[Didier Burkhalter]]<small>([[PresidenPrésidhèn Konfederasi Swiss|Wakil PresidenPrésidhèn 2013]])</small><br />[[Simonetta Sommaruga]]<br />[[Johann Schneider-Ammann]]<br />[[Alain Berset]]

|established_event1 = [[SejarahSajarah Swiss|Tanggal Pendirian]]

'''Konfèdherasi Switserlan''' utawa jroningsajeroning basa [[Latin]] '''Confoederatio Helvetica''', ya iku [[nagara]] [[federalfédheral|fèdheral]] ing [[Éropah Tengah]] kang wewatesan karo [[Jerman]], [[Prancis]], [[Italia|Itali]], [[Liechtenstein]] lan [[Austria|Ostenrik]]. Switserlan iku nagara kang sebagéyansapérangan gedhé wewengkoné dumadi saka Pegunungan [[Alpen]]. Switserlan dikenalmisuwur minangka [[nagara netral|nagara nétral]] nanging panggah duwé tembayatan internasional kang kuwat.

Switserlan kaperangkapérang dadi 26 [[Kanton ing Swiss|kanton]], sing nem kanton dianggap minangka "separosaparo kanton" amarga kawiwitan saka pisahé telung kanton, lan dhampaké mung ana sakwakil ing Dewan Nagara. Kutha karajan nagara iki [[Bern]]. Kutha-kutha wigati liyané ya iku [[Zurich]], kutha paling gedhé ing Switserlan (kang dinobataké minangka kutha kang duwé kualitas urip paling apik ing donya nalika taun

Switserlan winatesan karo [[Jerman]], [[Perancis|Prancis]], [[Italia|Itali]], [[Austria|Ostenrik]] lan karajan cilik [[Liechtenstein]]. Warga Switserlan nururaké akèh basa lan ana papat basa resmi, ya iku [[basa Jerman]], [[basa PerancisPrancis|Prancis]], [[basa Italia|Itali]], lan [[basa Romansh]] kang kurang misuwur.

Sistem pamrintahané pancèn nuduhaké keanékaragaman wargané. Minangka nagara fèderal, dhémokrasiné asipat "langsung", nanging diwakili déning Majelis Fèdheral. ParlemenParlemèn iki milih pitung wong kanggo dadi "pamrintah". Pitu wong iku menteri, mandhegani dhepartemen, lan salah sijiné dadi prèsidhén suwéné setaun ganténan. Prèsidhén digilir saben tauné.

Warga Switserlan kang cacahé watara 7,4 yuta jiwa manggon ing papan panggonan sing ambané 41.285 [[Kilometer|km]]² saéngga kapadetan nagara mau 184 jiwa per km². Sacara umumLumrahé, nagara Switserlan kapérang dadi telung tlatah, ya iku [[Alpen|Pegunungan Alpen Switserlan]], [[Plato Swiss|Plato Switserlan]], lan [[Pegunungan Jura]].

Suku pisanan kang ana ing Switserlan ya iku anggota [[budaya Hallstatt]] lan [[La Tène]]. Budaya La Tene ana lan ngrembaka suwenesuwéné [[Abad Wesi]] kang pungkasan saka kira-kira taun [[450 SM]], kaya-kaya éntuk prabawa saka peradaban [[Yunani]] lan [[Etruska]]. Salah siji klompokgolongan suku paling wigati ing Switserlan ya iku [[Helvetii]]. Ing taun [[15 SM]], [[Tiberius I]], kang arep nyalon dadi Kaisar Romawi kaping pindho, lan seduluré Drusus, bisa kasil naklukake [[Alpen|Pegunungan Alpen]], nggabungake kelorone marang Kekaisaran Romawi. Laladan kang dipanggoni suku Helvetii – banjur dijenengi Confoederatio Helvetica. Confoederatio Helvetica ing pisanan dadi pérangan PropinsiProvinsi Gallia Belgica Romawi banjur dipindhah [[Germania Superior]]. DeneDéné pérangan wétan Switserlan modhèren digabungake menyang PropinsiProvinsi Raetia.

Ing [[Abad Pertengahan Awal]], saka [[abad kaping 4]], panambahan dawa arah kulon Switserlan modhèren dadi laladan [[Raja Burgundia]]. Suku Alemani mapan ing dataran dhuwur Switserlan ing [[abad kaping 5]] lan [[lembah]] [[Alpen]] nalika [[abad kaping 8]], mbéntuk Alemania. Switserlan modhèren banjur kaperangkapérang dadi Kerajaan Alemannia lan Burgundia. Sakabehing laladan iku dadi pérangan [[Kekaisaran Frankia]] ing [[abad kaping-6]], nyusul kamenangan Chlodwig I saka Alemanni ing Tolbiac nalika taun [[504]], banjur bangsa Frankia ndominasi Burgundia.

Saka taun [[561]], Raja Guntram saka [[Merovingia]], putune Chlodwig I, marisi Kerajan Burgundia Frankia, kang ambane saka kulon adohe meh tekan [[Kali Rhein]]. Ing sisih wetane, suku Alamanni diprintah sangisore kadipaten nominal ing Frankia, amarga bangsa Frankia ngisi kalodhangan akibat mudhune pencapaian Bizantium Romawi menyang kulon. Saka masamangsa iki, bangsa Frankia lagi miwiti mbéntuk watak tritunggal kang bakal nyirikake sisa sajarahe. Laladan iki banjur kaperangkapérang dadi Neustria ing sisih kulon (mung diarani minangka Frankia nalika semana; jeneng Neustria ora tinulis ing tulisan nganti 80 taun sabanjure), Austrasia di sisih wétan segara lan Burgundia.

Sasuwene abad kaping-6 lan wiwitan [[abad kaping-7]], kawasan Switserlan ana ing sangisore hegemoni Frankia, karo bangsa Frankia kang asring ana perselisihan perkara suksesi ing sub-kraton Frankia (kang rajaratu-rajane isih duwé gegayutan saseduluran). Nalika taun [[632]], Chlothar II mati, sakabehing wewengkon Frankia didadekakedidadèkaké siji nanging mung sedhelasadhéla ing ngisore [[Dagobert I]], kang dianggep rajaratu kang pungkasanepungkasané Merovingia kang bisa nglakoni tugas krajaan. Nalika dipandhegani Dagobert I, [[Austrasia]] ngagitasi pamaréntahane dhéwé kanggo piranti ngadhepi prabawa [[Neustria]], kang ndominasi mahkamah krajaan. Dagobert dipeksa déning aristokrat Austrasia kang kuwat kanggo ngangkat anake kang isih bayi, Sigibert III, supaya dadi rajaratu ngisorane Austrasia nalika taun [[633]]. Kakurangan pamaréntahan anyar iku dadi nyata, lan mandhegani nagara-nagara kang ditundukake déning bangsa Frankia kang wis mikirake untung-rugi pemberontakan. Sawisé Sigibert III dikalahake militere déning Radulf, Raja [[Thüringen]] ing taun [[640]], suku Alemani uga mberontak marang kakuasaan Frankia. Masa kamardhikan Allemani sabanjure nganti tekan pertengahan abad kaping 8.

Wali IstanaPura diangkat déning Raja Frankia minangka pejabatpunggawa pengadilanpangadilan wiwit awal [[abad kaping 7]] supaya dadi penengah antarané rajaratu lan rakyat. Nanging, sedane Dagobert I ing taun [[639]], kanthi pewaris mahkota kang isih balita ing Neustria (Chlodwig II—yuswane 2 taun) lan Austrasia (Sigibert III—yuswane watara 4 taun), para pejabatpunggawa iku éntuk kekuasaan kang luwih gedhegedhé. Ing pungsakasane, mungkasi kekuasaan penguasa Merovingia, lan ngebut tahtasinggasana Frankia. Langkah pisanan kang dilakoni Wali IstanaPura Austrasia, Grimoald I, ngeyakinake Sigibert III kang ora duwé anak supaya ngadopsi puterane dhéwé Childebert si Anak Pungut minangka pewaris tahtasinggasana.

Nalika iku ing istanapura Neustria, Wali IstanaPura Erchinoald, lan penggantine, Ebroin, uga nambah kekuasaannya ing sakmburine Chlodwig II, lan penggantine Chlothar III. Ebroin nggabungake dadi siji manèh Kerajan Frankia kanthi ngalahake lan ngusir Childebert (lan Grimoald) saka [[Austrasia]] ing taun [[661]].

Konfèdherasi Switserlan Kuno iku persekuthuan antarané komunitas-komunitas lembah Alpen tengah. Konfèdherasi iku masilitasi pengelolaan kepentingan umum (perdagangan bebasbébas) lan lnjamin keamanan jalur perdagangan gunung kang wigati. [[Piagam Federal]] [[1291]] kang disetujui déning [[komune abad Pertengahan|komune pedésaan]] [[Kanton Uri|Uri]], [[Kanton Schwytz|Schwyz]], lan [[Unterwalden]] dianggap minangka dhokumen nalika ngedegakengadegaké konfederasi; sanajan persekuthuan kang meh padha kayane wis ana ing pirang-pirang dasawarsa sadurungé.<ref name="schwabe">Schwabe & Co.: ''Geschichte der Schweiz und der Schweizer'', Schwabe & Co 1986/2004. ISBN 3-7965-2067-7</ref>

Saka taun [[1353]], telung [[kanton]] kang asli wisdigabungake karo [[Kanton Glaris|Glarus]] lan [[Kanton Zug|Zug]] lan nagara-nagara kutha [[Kanton Luzern|Luzern]], [[Zurigo]] lan [[Kanton Bern|Bern]] kanggo nggawé "Konfèdherasi Kuno" saka 8 nagara kang ana nganti tekan pungkasanepungkasané [[abad kaping 15]]. Ekspansi iku ndadekakendadèkaké peningkatan kekuasaan lan kemakmuran federasifédherasi iku. Saka taun [[1460]], konfederasi iku ngatur sabageyansapérangan akèh wewengkon kidul lan kulone [[Rhein]] nganti tekan [[Alpen|Pegunungan Alpen]] lan [[Pegunungan Jura|Jura]], khususe sawisé menang saka Wangsa Habsburg ([[Pertempuran Sempach]] lan Näfels), déning Charles ''sang Pemberani'' saka Burgundia sasuwene taun [[1470-an]], lan kasilan serdadu sewaan Switserlan. Menange Switserlan ing [[Perang Swabia]] marang [[Liga Swabia]] [[Kaisar Romawi Suci|Kaisar]] [[Maximilian I, Kaisar Romawi Suci|Maximilian I]] ing taun [[1499]] nganti tekan kamardhikan ''de facto'' saka [[Kekaisaran Romawi Suci]].

Konfèdherasi Switserlan Kuno wiséntuk reputasiréputasi minangka pilih tandhing marang perang-perang kang pisanan mau, nanging ekspansi federasifédherasi ngalami kamunduran ing taun [[1515]] amarga kalahe Switserlan ing Pertempuran Marignano, kang mungkasi jaman "heroik" ing sajarah Switserlan. Kasile Reformasi Zwingli ing pirang-pirang kanton ndadekakendadèkaké perang antar-kanton ing taun [[1529]] lan [[1531]] (Kappeler Kriege). Durung ana 100 taun sabanjure, ing taun [[1648]], ing [[PrejanjènPrajanjian Westfalen]], nagara [[Éropah]] ngakoni kamardhikane Switserlan saka Kekaisaran Romawi Suci lan [[nagara netral|kanétralane]] (ancien régime).

Sasuwene jaman modhèren ing sajarah Switserlan, otoritarianisme kang lagi ngrembaka ing kulawarga patrisiat lan krisis keuangan nalika Perang Tiga Puluh Tahun, marakake perang petanitani Switserlan taun [[1653]]. Kanthi latar wuri perjuangan iki, konflik antarané kanton [[KatolikKatulik]] lan [[ProtestanProtèstan]] sansaya ndadi, ndadekakendadèkaké kekerasansikara ing Pertempuran Villmergen nalika taun [[1656]] lan [[1712]].

Nalika taun [[1798]], pasukanprajurit [[Revolusi Prancis]] bisa naklukake Switserlan lan ngedegakengadegaké konstitusi anyar kang seragam, kang munjeri pamaréntahan nagari lan mbusak kanton. [[Rezim]] anyar iku dijenengi Républik Helvetia, ora kondhang banget. Negeri iki diatur déning pasukanprajurit penyerang asing lan ngurusak tradhisi kang wis ana pirang-pirang abad kepungkurkapungkur, ndadekakendadèkaké Switserlan ora luwih nagara satelite Prancis. Penindasan Prancis nalika Pemberontakan Nidwalden ing sasi [[September]] [[1798]] iku tuladha anané penindasan déning [[Angkatan Dharat Perancis|Angkatan Dharat Prancis]] lan perlawanan penduduk marang mapane Angkatan Dharat Prancis iku.

Nalika perang antarané Prancis lan saingane, angkatan RusiaRuslan lan [[Monarki Habsburg|Habsburg]] nyerang Switserlan. Nalika taun [[1803]], Napoleon ngatur pertemuan pulitikus Switserlan saka rong pihak ing [[Paris]]. Asile ya iku UU Mediasi kang akèh mbenerake otonomi Switserlan lan nepungake konfederasi 19 kanton. Sawisé iku, akèh pulitik Switserlan kang bakal nyeimbangake tradhisi kanton marang pamrintahane dhéwé kanthi keperluan pamrintahan pusatpunjer.

Ing taun [[1815]], [[Kongres Wina]] tenanan mulihake kamardhikane Switserlan lan nagara Éropah sarujuk ngakoni kenétralan Switserlan sacara panggah. Perjanjian iku nandhakake nalika Switserlan perang kang pungkasan ing konflik internasional. Perjanjian iku uga bisa ndadekakendadèkaké Switserlan menambah wewengkone, kanthi mlebune [[Kanton Valais]], [[Kanton Neuchâtel|Neuchâtel]], lan [[Kanton Jenéwa|Jenéwa]] – iki kang pungkasanepungkasané nagara Switserlan nambah wewengkon.

Restorasi kekuasaan menyang patrisiat mung sawetara. Sawisé huru-hara kang bola-bali kedaden kaya déné Züriputsch nalika taun [[1839]], ndadekakendadèkaké perang sedulursadulur ing antarané kanton KatolikKatulik lan kanton-kanton liyané ing taun [[1847]] (''Sonderbundskrieg''). Perang iku kelakon suwenesuwéné sesasi, lan korbane kurang saka 100 wong. Sonderbundskrieg ora ana apa-apane yèn dibandhingake karo perang lan kerusuhandahuru ing Éropah liyané ing [[abad kaping-19]]. Sonderbundskrieg marakake dampak psikologi kang gedhé marang masarakat Switserlan. Perang iku ndadekakendadèkaké kabèh warga Switserlan gerti perlune persatuan lan kekuatan marang tangga-tangga nagaranenagarané ing Éropah. Warga Switserlan sakabehing tingkatantataran masarakat, embuh KatolikKatulik, ProtestanProtèstan, aliranilèn liberal utawa konservatif, sadhar yèn kanton-kanton iku bakal akèh nguntungake yèn kepentingan [[ékonomi]] lan keagamaane digabungake dadi siji. Saka warga kang njurung kekuatan kanton (Sonderbund Kantone), majelis nasional diperang dadi majelis dhuwur (Dewan Nagara Switserlan) lan majelis ngisor (Dewan Nasional Switserlan). Kamangka, kepentingan federasionalis uga dipritungake. Switserlan ngadopsi konstitusi fèdheral lan ''penggunaan'' [[referendum]] (kuwajiban saben amandemen konstitusi) ing taun [[1848]]. Konstitusi iku nyawisi kekuasaan pusatpunjer kanggo pamaréntahane dhéwé nalika ucul saka kanton. Nalika taun [[1850]], franc Switserlan dadi [[mata uang]] tunggal Switserlan. Konstitusi iku diamandemen ing taun [[1874]] kanggo ngadhepi sansaya tambahe [[penduduk]] lan [[Révolusi Industri]]. Konstitusi iku nepungake referendum fakultatif kanggo [[hukumkukum]] ing tingkat fèdheral. Konstitusi iku uga nemtokake tanggung jawab fèdheral kanggo pertahanan, dol tinuku, lan perkara hukumkukum.

=== SejarahSajarah modhèren ===

Switserlan ora diserang sasuwene keloron Perang Dunia. Sasuwene [[Perang Donya I]], Switserlan dadi panggonan uripé Vladimir Illych Ulyanov ([[Lenin]]) lan isih manggon ing kana nganti tekan taun [[1917]].<ref>Deleng [[Vladimir Lenin]]</ref> Kenétralan Switserlan asring ditakonake saka anané [[prastawa Grimm-Hoffmann]] ing taun [[1917]], nanging mung sedhelasadhéla. Ing taun [[1920]], Switserlan gabung karo [[Liga bangsa-bangsa|LBB]], lan [[Dewan Éropah]] ing taun [[1963]].

Sasuwene [[Perang Donya II]], rencana serangan disiapake déning Jerman,<ref>''Let's Swallow Switzerland'' déning Klaus Urner (Lexington Books, 2002).</ref> nanging Switserlan ora tau diserang. Switserlan bisa tetem mardhika liwat gabungan pencegahan militèr, konsesi ékonomi menyang Jerman, lan nasib apik amarga prastawa kang luwih gedhé sasuwene perang ngenteni misi iku. Percobaan déning Parté Nazi Switserlan sing cilik kareben ana [[Anschluss]] déning Jerman, gagal total. Pers Switserlan ngkritik yèn Reich Kaping Telu, asring gawé mangkel pimpinane. Nalika dipandhegani Jenderal Henri Guisan, mobilisasi massal angkatan militan ditumindakake. Strategi militèr Switserlan owah saka salah siji pertahanan statis ing winatesan kanggo nglindhungi jantung ékonomi dadi strategi pergeseran jangka dawa kaorganisasi lan panarikan marang kedudukankalungguhan kang kuwat lan terbekali kanthi apik ing dhuwur Pegunungan Alpen kang dikenalmisuwur kanthi sesebutan Réduit. Switserlan dadi markas wigati kanggo mata-mata pihak kekarone sasuwene konflik lan asring dadi penengah komunikasi antarané Blok Poros lan [[Sekutu]].

Dol tinuku Switserlan diblokir déning Sekutu lan Blok Poros. Kerja sama ékonomi lan tambahan utangan marang Reich Kaping Telu akèh maceme miturut invasi kang dirasakakedirasakaké, lan anané mitra dagang liyané. Konsesi puncake seminggu sawisé jaringan KA wigati ngliwati Prancis Vichy diperparah ing taun [[1942]], marakake Switserlan dikupengi déning Sekutu. Sadawane dalan perang, Switserlan nahan luwih sakapunjul 300.000 pengungsi, 104.000 pasukanprajurit asing, diinternir miturut Hak lan Kuwajiban Blok Netral kang digarisi ngisore ing Konvensi den Haag. 60.000 pengungsi iku penduduk sipil kang slamet saka penyiksaan [[Nazi]]. Saka kabèh iku, 26.000-27.000 iku wong [[Yahudi]]. Nanging, kebijakan imigrasi lan suaka kang ketat kaya déné gayutan keuangan karo Jerman Nazi malah ndadekakendadèkaké kontroversi.<ref>[http://www.uek.ch/en/ The Bergier Commission Final Report], halaman 117.</ref> Nalika perang, Angkatan Udara Switserlan migunakaké montor mabur ing rong pihak, nembaki 11 montor mabur [[Luftwaffe]] kang ngganggu nganti tiba ing wulan [[MeiMèi]] lan [[Juni]] [[1940]], uga pengganggu liyané sawisé owahe kebijakan disusul ancaman saka Jerman; luwih sakapunjul 100 montor mabur pengebom Sekutu lan awake diinternir nalika perang. Antarane taun [[1944]]-[[1945]], pengebom Sekutu ngebom ngawur ing kutha Schaffhausen (matenimatèni 40 jiwa), Stein am Rhein, Vals, Rafz (18 jiwa mati), lan kang paling ora misuwur, ing tanggal [[4 Maret]] [[1945]] [[Basilea]] lan [[Zürich]] dibom.

Konfèdherasi Switserlan kabagi jroningsajeroning 26 kanton, ya iku:

[[Gambar:Swiss languages.png|300px|thumb|left|Basa ing Switserlan: {{br}}<font color=orange>[[Basa Jerman Standar Swiss|Jerman Standar Switserlan]] lan [[basa Jerman Swiss|Jerman Switserlan]]</font> (63,7%), {{br}}<font color=purple>[[basa PerancisPrancis|Prancis]], [[basa Franche-Comte|Franche-Comte]] lan [[basa Arpitan|Arpitan]]</font> (19,2%), {{br}}<font color=green>[[basa Italia|Itali]] lan [[basa Lombardia|Lombardia]]</font> (7,6%), {{br}}<font color=red>[[basa Romansh|Romansh]]</font> (0,6%)]]

* [[Basa Perancis|Basa Prancis]]

Switserlan dumunung ing antarané werna-werna [[Budaya|kabudayan]] [[Éropah]] kang sabanjuré mengaruhi nagara iki. Ana telu [[basa resmi]] nasional ya iku [[basa Jerman]], [[Basa Prancis|Prancis]], lan [[Basa Italia|Itali]]; sarta siji basa resmi lokal, [[basa Romansh]]. Pamaréntah fèdheral wajib migunakaké katelu basa resmi mau lan ing parlemenparlemèn disediaké penterjemah. Saben pelajar Switserlan kudu nyinaoni salah siji basa resmi liyané, saéngga akèh padunungé kang bisa wicara rong basa ([[bilingual]]). Amarga akèhé padunung lan pekerja manca (watara 20%), [[basa Inggris]] uga akèh dipigunakaké.

[[Agama]] kang paling akèh dianut ing Switserlan ya iku [[Katulik Roma]] kang dianut déning 43% populasi. Ana uga penganut agama [[ProtestanProtèstan]] watara 35% lan [[imigrasi]] nggawa mlebu agama [[Islam]] (4%) lan [[Ortodoks Timur]] 2%.

Switserlan dadi nagara fèdheral wiwit taun [[1948]]. Switserlan nganut sistem dhémokrasi langsung, lan pamaréntahane kaperangkapérang dadi 7 anggota kang dipilih déning Federal Assembly. Pitu wong kasebut uga mandhegani departemen utama. Statuse bisa uga diarani menteri. Pitu wong kasebut gantian dadi présidhèn. Jabatan minangka presidhène, saben wong suwenesuwéné setaun.

Nagara Switserlan ambane 41.400 Km2 dipimpindipanggedhèni kanthi kolektif déning presidium kang kaperangkapérang saka pitu wong. Ketua presidium kang digilir iku mangku jabatankalungguhan presidhèn. Kanthi sistem fèdheral, nagara fèdherale diarani canton. Ana 26 kanton kang ana ing Switserlan. Ana 17 canton ya iku canton Switserlan-Jerman (basa Jerman), 4 canton Switserlan-Romande (basa Prancis), 1 canton basa Itali (Ticino), 3 canton bilingual Prancis-Jerman, lan 1 canton (Graubünden) trilingual Jerman, Itali lan Rumantsch. Kaya mangkono kang ndadekakendadèkaké Switserlan duwé papat basa.

Canton-canton iki duwé otonomi kang amba kaya denedéné sistem nagara fèdheral. Canton-canton iki nggawé aturan laladan dhewedhéwé. Masalah internasional, kehakiman, pertahanan, keuangan nagara dicekel déning pamaréntahan pusatpunjer. DeneDéné anggota parlemenparlemèn (Federal assembly) asalé saka utusan canton. Canton-canton iki kang bakale nemtokake pitung menteri utama kang bakal dadi presidhèn kanthi gantian. PresidhènPrésidhèn minangka kepala nagara uga ngrangkep minangka kepala pamaréntahan (Perdana Menteri).

* [[DhaptarPratélan tokoh Swiss|DhaptarPratélan tokoh Switserlan]]

* [[DhaptarPratélan nagara]]