Basa Sangsekerta: Béda antara owahan

Tembung Sangsekerta, ing basa Sangsekerta ''Saṃskrtabhāsa'' tegesé basa sing sampurna. Tembung kriya sipat ''sáṃskṛta-'' bisa dipertal minangka "rinoncé, ginawé, dibentuk sacarakanthi jangkep, alus, apik, éndah". Tembung iki turunan saka tembung ''wod'' ''saṃ-skar-'' "ndokok bareng, ngripta, nyepakaké, nyiapaké, nyedyakaké" <ref>"to put together, compose, arrange, prepare", miturut Monier-Williams (1899:1120)</ref> kamangka ''saṃ-'' tegesé "bareng, padha" (kaya ing basa Jawa ''sami'') lan ''(s)kar-'' "makarya, nggawé".

Tembung iki sacarakanthi umum tegesé "digawé rampung, paripurna, bubar" lan bisa tinemu ing [[Rgwéda]]. Banjur ing [[basa Wéda]] minangka tembung aran nétral ''saṃskṛtám'', iku tegesé uga "préparasi, papan sing disiapaké" lan dadi "papan ritus sing katutup, papan kurban".

Ana sawetara studi sosiolinguistik perkara basa Sangsekerta lésan sing mènèhi kesan manawa basa iki olèhé dienggo sacarakanthi lésan iku cupet lan panuwuhané wis mandeg jaman biyèn.<ref>Hock, H. "Language death phenomena in Sanskrit: Grammatical evidence for attrition in contemporary spoken Sanskrit" in Studies in the Linguistic Sciences v.13 no.2 1983 Dept. of Linguistics, University of Illinois at Urbana-Champaign Dept. of Linguistics</ref>

Mula-mulané basa Sangsekerta iku ora ditulis nanging namung diapalaké waé sacarakanthi lésan. Tèks katulis kapisan ing kulawarga basa Indo-Arya malah dudu basa Sangsekerta nanging basa Prakreta sing bisa dianggep turunane basa Sangsekerta. Nalika iki kalaksanan, pilihan aksarane gumantung saka aksara sing dienggo déning juru tulisé. Meh kabèh jinis aksara saka Asia Kidul naté dienggo nulisake basa Sangsekerta. Ing India, aksara Dewanagari saya akèh dienggo nulisake basa Sangsekerta wiwit abad kaping 19. Bangsa Éropah nganggo aksara Dewanagari lan Latin kanggo nyithak basa Sangsekerta.

Tulisan paling tuwa ing India sing dienggo basa Indo-Arya iku diarani [[aksara Brahmi]]. Tulisan iki sing kapisan dienggo nulisake basa Sangsekerta ing abad 1 SM.<ref name="salomon">Salomon (1998), p. 86</ref> Nalika basa Sangsekerta ditulisaké, mligi basa kanggo nulis tèks-tèks administrasi, susastra utawa ngèlmiah. Tèks-tèks suci namung dilestarèkaké sacarakanthi lésan lan nalika ditulis namung sacarakanthi "gelem ora-ora" (miturut salah sawijining komentator) lan nalika ditulis uga wis kalebu jaman mutakir.

Kompositum utawa tembung-tembung camboran ing basa Sangsekerta akèh banget ditrapaké, mligi sing magepokan karo tembung aran.<ref name = "Haryati 1983-87">Haryati Soebadio (1983:87)</ref> Ing basa Wéda tembung-tembung camboran iki isih prasaja.<ref name = "Haryati 1983-87"/> Nanging sawisé iku mligi para pujangga ''Kāvya'' olèhé nganggo dadi saya ndadra lan tetembungan kaya mengkéné iki bisa dawa banget kasilé.<ref name = "Haryati 1983-87"/> Sacara nomimal tembung majemuk iku wanguné sacarakanthi morfologis sajatiné padha waé, mesthi kabangun saka rong tembung aran.<ref name="Gonda 1966-81">Gonda (1966:81)</ref> Nanging rong tembung aran iki bisa dadi péranganing kompositum liyané.<ref name="Gonda 1966-81"/> Saben tembung aran (utawa tembung sipat) ing wujud dhasaré karo unsur pungkasan waé sing didéklinasi miturut kasusé.<ref name = "Haryati 1983-87"/> Miturut Gonda ana lima wangun kompositum, ya iku ''Dvandva'', ''Avyayībhāva'', ''Tatpuruṣa'', ''Karmadhāraya'' lan ''Bahuvrīhi''.<ref>Gonda (1966:82-84)</ref>. Saliyané iku isih ana ''Dvigu''.<ref name = "Monier 504">Monier-Williams (1899:504)</ref>

''Bahuvrīhi'' iku tembung camboran sing artiné iku wis dadi arti turunan. Contoné tembung ''bahuvrīhi'' iku sacarakanthi harafiah tegesé "akèh beras" nanging arti turunané dadi "wong sugih" awit wong sing bisa nduwé beras akèh iku wong sing sugih.