Anasir kimiah: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
→‎Gambaran umum: éjaan, replaced: satuan → ékan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: kasebut → mau (6)
Larik 5:
== Gambaran umum ==
 
Bab kang mbédakaké unsur siji lan sijiné ya iku '''cacahing proton''' sajeroning inti atom kasebutmau. Upamané, kabèh atom [[karbon]] duwé proton akèhé 6 iji, déné atom [[oksigen]] duwé proton akèhé 8 iji. Cacahing proton ing sawijining atom misuwur kanthi istilah [[nomer atom]] (dilambangaké ''Z'').
 
Sanajan mangkono, atom-atom ing unsur kang padha kasebutmau bisa duwé neutron kang béda; bab iki misuwur kanthi sebutan [[isotop]]. [[Massa atom]] sawijining unsur (dilambangaké "A") iku massa rata-rata atom sawijining unsur ing alam. Amarga massa èlèktron iku cilik banget, lan massa neutron mèh padha karo massa proton, banjur massa atom biyasané dinyatakaké kanthi cacahing proton lan neutron ing inti atom, ing isotop kang duwèni kelimpahan paling akèh ing alam. Ukuran massa atom ya iku ''[[ékan massa atom]]'' (smu). Sawetara isotop duwé sipat [[radioaktif]], lan ngalami penguraian (peluruhan) marang radhiasi partikel alfa utawa beta.
 
Unsur kang paling èntheng ya iku [[hidrogen]] lan [[hélium]]. Hidrogen dipracaya minangka unsur kang ana sepisanan ing jagad raya sawisé kadadéan [[Big Bang]]. Kabèh unsur-unsur abot kanthi alami kawentuk lumantar manéka werna cara ([[nukleosintesis]]). Nganti taun [[2005]], dingertèni ana 116 unsur, 93 ing antarané ana ing alam lan 23 unsur minangka unsur gawéan. Unsur gawéan kang sepisanan diprakirakaké ya iku [[teknetium]] ing taun [[1973]]. Kabèh unsur gawéan minangka [[radioaktif]] kanthi wektu paruh kang sedhéla, saéngga atom-atom kasebutmau kang kawentuk kanthi cara alami kayané wis ngumbar. Pratélan unsur bisa diandharaké miturut jeneng, simbul, nomer atom, utawa miturut unsur kang nduwé sipat-sipat kimia kang padha.
 
== Nomenklatur ==
Larik 15:
Cara njenengi unsur wis suwé ana sadurungé ana téyori atom sawijining zat. Sanadyan ing wektu iku durung dingertèni sing endi kang jenengé unsur lan endi sing jenengé senyawa. Nalika téyori atom ngrembaka, jeneng-jeneng unsur sing wis digunakaké ing jaman biyèn tetep digunakaké. Tuladhané, unsur '''Cuprum''' ing basa [[Inggris]] dingertèni kanthi jeneng ''copper'', lan ing basa [[Indonésia]] dingertèni kanthi aran ''tembaga''. Tuladha liyané, ing basa [[Jerman]] ''Wassertoff'' tegesé '''Hidrogen''', lan ''Sauertoff'' tegesé '''oksigen'''
 
Jeneng resmi saka unsur kimia ditemtokaké déning [[organisasi]] [[IUPAC]]. Miturut IUPAC, jeneng unsur ora diwiwiti kanthi hurufkapital, kajaba ana ing wiwitan [[ukara]]. Ing saparo [[abad]] kaping 20, akèh [[laboratorium]] kang bisa nyiptakaké unsur anyar kang duwé tingkat peluruhan kang cukup dhuwur kanggo didol utawa disimpen. Jeneng-jeneng unsur anyar iki uga dikukuhaké déning IUPAC lan padatan njupuk jenengkang dipilih déning panemu unsur kasebutmau. Babagan iki bisa nuwuhaké ''kontroversi'' grup risèt kang asli nemu unsur kasebutmau lan njenengi unsur kang ditunda ing wektu kang suwé.
 
<!-- Precursors of such controversies involved the nationalistic namings of elements in the late nineteenth century (''e.g.,'' as "lutetium" refers to Paris, France, the Germans were reticent about relinquishing naming rights to the French, often calling it "cassiopeium"). And notably, the British discoverer of "niobium" originally named it "columbium," after the [[New World]], though this did not catch on in Europe. The Americans had to accept the international name just when it was becoming an economically important material late in the twentieth century. -->
Larik 23:
Sadurungé kimia dadi babagan èlmu, ahli alkemi wis nemtokaké simbul-simbul kanggo [[logam]] utawa senyawa umu liyané, ya iku nggunakaké singkatan ing diagram utawa ''prosedhur'' lan tanpa ''konsep'' babagan sawijiné atom kang nyawiji kanggo minangka molekul. Kanthi perkembangan téyori zat, [[John dalton]] nepungaké simbul-simbool kang luwih prasaja miturut bunderan kang kanggo nggambar molekul.
 
Sistem kang saiki digunakaké ditepungaké déning [[Jöns Jakob Berzelius|Berzelius]]. Ing sitem tipografi kasebutmau, simbul kimia kang digunakaké ya iku singkatan saka jeneng [[Latin]] amarga wektu iku Basa latin minangka basa ''sains''. Tuladhané '''Fe''' ya iku simbul saka unsur ''ferrum (wesi)'', '''Cu''' ya iku simbul saka unsur ''Cuprum (tembaga0'', '''Hg''' ya iku simbul kanggo unsur ''hydrargyrum (raksa)'', lsp. Simbul kimia digunakaké kanthi [[internasional]], sanadyan jeneng-jeneng unsur diterjemahaké antarbasa. Huruf sepisan simbul kimia ditulis nganggo huruf gedhé (kapital), déné huruf saterusé (yèn ana) ditulis nganggo huruf cilik.
 
=== Simbul non-unsur ===