Switserlan: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: federal → fédheral, werna → warna (4)
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: federal → fédheral, kekuatan → kakuwatan (2), ke-1 → kaping 1, - → -, kaping- → kaping (4)
Larik 50:
|HDI_year = 2010
|HDI = {{increase}} 0.874<ref name="HDI">{{cite web|url=http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2010_EN_Complete.pdf|title=Human Development Report 2010|year=2010|publisher=United Nations|accessdate=4 November 2010}}{{dead link|date=May 2011}}</ref>
|HDI_rank = ke-kaping 13
|HDI_category = <span style="color:#090;">sangat&nbsp;tinggi</span>
|Gini = 33.7
Larik 99:
Suku pisanan kang ana ing Switserlan ya iku anggota [[budaya Hallstatt]] lan [[La Tène]]. Budaya La Tene ana lan ngrembaka suwéné [[Abad Wesi]] kang pungkasan saka kira-kira taun [[450 SM]], kaya-kaya éntuk prabawa saka peradaban [[Yunani]] lan [[Etruska]]. Salah siji golongan suku paling wigati ing Switserlan ya iku [[Helvetii]]. Ing taun [[15 SM]], [[Tiberius I]], kang arep nyalon dadi Kaisar Romawi kaping pindho, lan seduluré Drusus, bisa kasil naklukake [[Alpen|Pegunungan Alpen]], nggabungake kelorone marang Kekaisaran Romawi. Laladan kang dipanggoni suku Helvetii – banjur dijenengi Confoederatio Helvetica. Confoederatio Helvetica ing pisanan dadi pérangan Provinsi Gallia Belgica Romawi banjur dipindhah [[Germania Superior]]. Déné pérangan wétan Switserlan modhèren digabungake menyang Provinsi Raetia.
 
Ing [[Abad Pertengahan Awal]], saka [[abad kaping 4]], panambahan dawa arah kulon Switserlan modhèren dadi laladan [[Raja Burgundia]]. Suku Alemani mapan ing dataran dhuwur Switserlan ing [[abad kaping 5]] lan [[lembah]] [[Alpen]] nalika [[abad kaping 8]], mbéntuk Alemania. Switserlan modhèren banjur kapérang dadi Karajan Alemannia lan Burgundia. Sakabehing laladan iku dadi pérangan [[Kekaisaran Frankia]] ing [[abad kaping- 6]], nyusul kamenangan Chlodwig I saka Alemanni ing Tolbiac nalika taun [[504]], banjur bangsa Frankia ndominasi Burgundia.
 
Saka taun [[561]], Raja Guntram saka [[Merovingia]], putune Chlodwig I, marisi Kerajan Burgundia Frankia, kang ambané saka kulon adohe meh tekan [[Kali Rhein]]. Ing sisih wétané, suku Alamanni diprintah sangisore kadipaten nominal ing Frankia, amarga bangsa Frankia ngisi kalodhangan akibat mudhune pencapaian Bizantium Romawi menyang kulon. Saka mangsa iki, bangsa Frankia lagi miwiti mbéntuk watak tritunggal kang bakal nyirikake sisa sajarahé. Laladan iki banjur kapérang dadi Neustria ing sisih kulon (mung diarani Frankia nalika semana; jeneng Neustria ora tinulis ing tulisan nganti 80 taun sabanjure), Austrasia di sisih wétan segara lan Burgundia.
 
Sasuwene abad kaping- 6 lan wiwitan [[abad kaping- 7]], kawasan Switserlan ana ing sangisore hegemoni Frankia, karo bangsa Frankia kang asring ana perselisihan perkara suksesi ing sub-kraton Frankia (kang ratu-rajane isih duwé gegayutan saseduluran). Nalika taun [[632]], Chlothar II mati, sakabehing wewengkon Frankia didadèkaké siji nanging mung sadhéla ing ngisore [[Dagobert I]], kang dianggep ratu kang pungkasané Merovingia kang bisa nglakoni tugas karajan. Nalika dipandhegani Dagobert I, [[Austrasia]] ngagitasi pamaréntahane dhéwé kanggo piranti ngadhepi prabawa [[Neustria]], kang ndominasi mahkamah karajan. Dagobert dipeksa déning aristokrat Austrasia kang kuwat kanggo ngangkat anake kang isih bayi, Sigibert III, supaya dadi ratu ngisorane Austrasia nalika taun [[633]]. Kakurangan pamaréntahan anyar iku dadi nyata, lan mandhegani nagara-nagara kang ditundukake déning bangsa Frankia kang wis mikirake untung-rugi pemberontakan. Sawisé Sigibert III dikalahake militere déning Radulf, Raja [[Thüringen]] ing taun [[640]], suku Alemani uga mberontak marang kakuasaan Frankia. Masa kamardhikan Allemani sabanjure nganti tekan pertengahan abad kaping 8.
 
Wali Pura diangkat déning Raja Frankia minangka punggawa pangadilan wiwit awal [[abad kaping 7]] supaya dadi penengah antarané ratu lan rakyat. Nanging, sedane Dagobert I ing taun [[639]], kanthi pewaris mahkota kang isih balita ing Neustria (Chlodwig II—yuswane 2 taun) lan Austrasia (Sigibert III—yuswane watara 4 taun), para punggawa iku éntuk kekuasaan kang luwih gedhé. Ing pungsakasane, mungkasi kekuasaan penguasa Merovingia, lan ngebut singgasana Frankia. Langkah pisanan kang dilakoni Wali Pura Austrasia, Grimoald I, ngeyakinake Sigibert III kang ora duwé anak supaya ngadopsi puterane dhéwé Childebert si Anak Pungut minangka pewaris singgasana.
Larik 128:
 
=== Nagara fèdheral ===
Restorasi kekuasaan menyang patrisiat mung sawetara. Sawisé huru-hara kang bola-bali kedaden kaya déné Züriputsch nalika taun [[1839]], ndadèkaké perang sadulur ing antarané kanton Katulik lan kanton-kanton liyané ing taun [[1847]] (''Sonderbundskrieg''). Perang iku kelakon suwéné sesasi, lan korbane kurang saka 100 wong. Sonderbundskrieg ora ana apa-apane yèn dibandhingake karo perang lan haruhara ing Éropah liyané ing [[abad kaping- 19]]. Sonderbundskrieg marakake dampak psikologi kang gedhé marang masarakat Switserlan. Perang iku ndadèkaké kabèh warga Switserlan gerti perlune persatuan lan kekuatankakuwatan marang tangga-tangga nagarané ing Éropah. Warga Switserlan sakabehing tataran masarakat, embuh Katulik, Protèstan, ilèn liberal utawa konservatif, sadhar yèn kanton-kanton iku bakal akèh nguntungake yèn kepentingan [[ékonomi]] lan keagamaane digabungake dadi siji. Saka warga kang njurung kekuatankakuwatan kanton (Sonderbund Kantone), majelis nasional diperang dadi majelis dhuwur (Dewan Nagara Switserlan) lan majelis ngisor (Dewan Nasional Switserlan). Kamangka, kepentingan federasionalis uga dipritungake. Switserlan ngadopsi konstitusi fèdheral lan ''penggunaan'' [[referendum]] (kuwajiban saben amandemen konstitusi) ing taun [[1848]]. Konstitusi iku nyawisi kekuasaan punjer kanggo pamaréntahane dhéwé nalika ucul saka kanton. Nalika taun [[1850]], franc Switserlan dadi [[mata uang]] tunggal Switserlan. Konstitusi iku diamandemen ing taun [[1874]] kanggo ngadhepi sansaya tambahe [[penduduk]] lan [[Révolusi Industri]]. Konstitusi iku nepungake referendum fakultatif kanggo [[kukum]] ing tingkat fèdheral. Konstitusi iku uga nemtokake tanggung jawab fèdheral kanggo pertahanan, dol tinuku, lan perkara kukum.
 
Ing taun [[1891]], konstitusi iku direvisi kanthi unsur kuwat marang dhémokrasi langsung, kang isih unik nganti tekan saiki. Wiwit iku, perbaikan [[pulitik]], ékonomi, lan sosial kang isih kelakon wis mènèhi pratandha ing sajarah Switserlan.
Larik 142:
Konfèdherasi Switserlan kapérang sajeroning 26 kanton, ya iku:
{| border=0 cellpadding=0 cellspacing=0
|- valign=top
| width=33% |
* [[Aargau]]