Trunajaya: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
éjaan, replaced: ndherek → ndhèrèk, Kejawi → Kajawi, pasaréyan → pasaréan, Mboten → Boten (2)
Rachmat04 (parembugan | pasumbang)
cTanpa ringkesan besutan
Larik 1:
'''Tronaj''â''y''â''''' (Basa Madura) utawi '''Trunajaya''' asring sinerat '''Raden Trunojoyo''' (miyos ing [[Madura]], k. [[1649]] – séda ing Payak, [[Kabupatèn Bantul|Bantul]], [[2 Januari]] [[1680]] kanthi yuswa 31 warsa) inggih punika salah satunggaling [[ningrat]] saking [[Madura]] ingkang naté nindakaken kraman dhateng pamarintah [[Amangkurat I]] lan [[Amangkurat II]] saking [[Kasultanan Mataram|Mataram]]. Wadyabalanipun ingkang manggèn wonten [[Kedhiri]] naté nyerang lan kasil njarah kraton Mataram ing warsa [[1677]]. Ingkang ndadosaken Amangkurat I mlajar lan séda wonten ing pamlajaripun. Trunajaya pungkasanipun kasil dipunkawonaken déning Mataram kanthi pambiyantu saking [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]], wonten ing pungkasanipun warsa [[1679]].
 
== Panaklukan Madura ==
Larik 9:
Pangéran Alit, rayinipun Amangkurat I piyambak wonten ing warsa 1656 nindakaken kraman. Cakraningrat I lan Demang Melayukusuma kautus numpes kraman lan kasil ing jejibahanipun, ananging kekalihipun pejah lan kasarèkaken wonten pasaréan Mataram ingkang mapan wonten [[Imagiri]]. Panguwaos Madura salajengipun kacepeng déning Radèn Undagan, rayi Maleyakusuma ingkang salajengipun asesilih Panembahan Cakraningrat II. Kadosdéné ramanipun, Cakraningrat II ugi langkung kathah mapan wonten ing Mataram tinimbang mamarintah wonten Madura.
== Kraman Trunajaya ==
Raos boten marem dhumateng Amangkurat I ugi dipunraosaken déning putra mahkota ingkang pikantuk sesebatan Pangeran Adipati Anom. Ananging Adipati Anom boten wantun ngraman kanthi katingal. Kanthi sesidheman piyambakipun nyuwun pambiyantu Radèn Kajoran utawi Panembahan Rama, ingkang minangka ulama lan kalebet wargi karaton Mataram. Raden Kajoran salajengipun nepangaken putra mantunipun inggih punika Trunajaya putra saking Radèn Demang Melayakusuma minangka sarana ngraman Adipati Anom.
Boten dangu Trunajaya kasil damel laskar, ingkang asalipun saking warga Madura ingkang boten remen kaliyan penjajahan Mataram. Kraman Trunajaya kawiwitan kanthi nyulik Cakraningrat II, ingkang salajengipun kaasingaken dhateng Lodaya, Kediri. Warsa 1674 Trunajaya kasil ngrebat panguaos wonten Madura, piyambakipun ngumandhangaken dirinipun minangka raja ingkang merdika wonten Madura sisih Kilen, lan rumaos piyambake sami kaliyan panguaos Mataram. Kraman punika dipunprakiraaken pikantuk sengkuyung saking warga Madura,amargi Cakraningrat II dipunanggep sampun daksiya dhateng pamaréntahan.
Laskar Madura ingkang dipunpandhégani déning Trunajaya, salajengipun makarya sesarengan kaliyan [[Karaeng Galesong]] ingkang mandhegani warga ingkang mlajar saking [[Makasar]] ingkang nyengkuyung [[Sultan Hasanuddin]] ingkang sampun kawon mengsah VOC. Kelompok kasebat pusatipun wonten Demung, Panarukan. Sedaya sami sarujuk nyengkuyung Trunajaya merangi Amangkurat I lan Mataram ingkang makarya sesarengan kaliyan VOC. Trunajaya malah kepara ndhaupaken putrinipunn kaliyan putra saking [[Karaeng Galesong]] kagem ngraketaken pasedherekan. Kajawi punika Trunajaya ugi pikantuk panyengkuyung saking Panembahan Giri saking Surabaya ingkang ugi boten remen kaliyan Amangkurat I amargi tindak-tandukipun dhateng para ulama ingkang nantang piyambakipun.
Dipun pandhegani Trunajaya, wadya bala gabungan tiyang-tiyang Madura, Makasar, lan Surabaya kasil ndhesek wadya bala Amangkurat I. Kamimpangan-kamimpangan saking wadya bala Amangkurat I nuwuhaken pasulayan ing antawisipun Trunajaya lan Adipati Anom. Trunajaya kaprakirakaken boten purun masrahaken kepemimpinan dhateng Adipati Anom. Wadya bala Trunajaya malah kepara kasil ngawonaken wadya bala Mataram ingkang dipunpandhegani déning Adipati Anom ingkang wangsul nyengkuyung ramanipun wonten ing wulan Oktober 1676. Boten kanyana, Trunajaya kasil nyerang kutha krajan Mataram, Plered. Amangkurat I kapeksa mlajar saking karaton lan nyingkir dhateng kilèn, namung kasarasanipun sansaya mundur. Sasampunipun kadhesek dhateng Wonoyoso, piyambakipun séda wonten Tegal, lan kasareaken wonten satunggaling papan ingkang nami ''Tegal Arum''. Sasampunipun, Susuhunan Amangkurat I salajengipun ugi dipunkenal kanthi ajejuluk ''Sunan Tegal Arum''. Adipati Anom kaangkat dados Amangkurat II, lan Mataram kanthi resmi napak asmani prajanjen kaliyan VOC kagem mengsah Trunajaya. Prajanjen punika dipunkenal kanthi nami [[''Prajanjen Jepara (September 1677)'']] ingkang suraosipun Sultan Amangkurat II Raja Mataram kedah masrahaken pasisir Lor Jawi manawi VOC sabiyantu mimpangaken piyambakipun dhateng kraman Trunajaya.
Trunajaya ingkang sasampunipun mimpang ajejuluk '''Panembahan Maduretno''', salajengipun hangadekaken pamaréntahan piyambak. Wekdal punika meh mawon sadaya laladan pasisir Jawi sampun dhawah dhateng astanipun Trunajaya, sinaoso laladan nglebet taksih kathah ingkang setia dhateng Mataram. VOC piyambak naté nyobi nawakaken perdamaian, lan nyuwun Trunajaya supados dhateng kanthi pribadi dhateng bètèng VOC wonten Danareja. Trunajaya nolak tawaran punika.
 
== Kawon Déning VOC ==
Sasampunipun upaya damai boten kasil, VOC ingkang dipunpandhegani [[Gubernur-Jendral]] [[Cornelis Speelman]] pungkasanipun musataken kekiyatan kagem mengsah Trunajaya. Wonten segara, VOC nglempakaken wadya bala [[Bugis]] ingkang dipunpandhegani déning [[Aru Palakka]] saking [[Bone]] kagem nyengkuyung paperangan wonten ing segara mengsah wadya bala Karaeng Galesong lan ngedalaken wadya bala [[Maluku]] ingkang dipunpandhegani [[Kapitan Jonker]] kagem nindakaken panyerangan darat kanthi ageng agengan kaliyan wadya bala Amangkurat II.
Wonten ing April 1677, Speelman sarta wadya bala VOC bidhal kagem hanyerang Surabaya lan kasil nguaosi. [[Cornelis Speelman|Speelman]] ingkang mandhegani wadya bala gabungan kanthi kekiyatan kirang langkung 1.500 tiyang kasil ndesek Trunajaya. Benten Trunajaya sekedik mbaka sekedik saged dipunkuaosi déning Voc. Pungkasanipun Trunajaya saged kakepung, lan nyerah wonten ing wukir Kelud ing surya 27 Dhésèmber 1679 dhateng Kapitan Jonker. Trunajaya salajengipun dipunpasrahaken dhateng Amangkurat II ingkang wonten in Payak, Bantul. Wonten ing Surya 2 Januari 1680 Amangkurat II ngukum pejah Trunajaya.