Getih: Béda antara owahan

'''Getih''' (diucapaké: {{IPAc-jv|g|e|t|i|h}}, {{IPAc-jv|g|e|t|i}}, {{IPAc-jv|g|e|t|I|h}}, {{IPAc-jv|g|e|t|è|h}}; [[basa krama]]: '''rah''' utawa '''ludira''' utawa '''rudira''') iku [[cuwèran]] singkang ana ing kabèh [[sato kewan|kéwan]] tingkat dhuwur singkang duwé fungsi ngirimaké dat-dat lan oksigen singkang dibutuhaké déning [[jaringan]] awak, ngangkud bahan-[[bahan kimia]] asil [[metabolisme]], lan uga minangka pertahanan awak saka [[virus]] utawa [[bakteri]]. Istilah medis singkang ana gayutané kaliyan getih diwiwiti kanthi tembung ''hemo-'' utawa ''hemato-'' singkang asalé saka [[basa Yunani]] ''haima'' tegesé getih.

Ing [[gegremet]], getih (utawa kondhang minangka [[hemolimfe]]) ora kalibat ing parédharan [[oksigen]]. Oksigèn ing gegremet diédharaké liwat sistém trakéa arupa saluran-saluran singkang nyaluraké udara kanthi langsung nuju jaringan awak. Getih gegremet ngangkud dat nuju jaringan awak lan nyingkiraké bahan sisa métabolisme.

Ing kéwan liya, fungsi utama getih ya iku ngangkud [[oksigèn]] saka [[paru-paru]] utawa [[insang]] nuju jaringan awak. Ing getih kakandhut [[hemoglobin]] singkang fungsiné minangka pangiket oksigèn. Ing sabagéan kéwan ora duwé balung mburi utawa [[invertebrata]] singkang ukurané cilik, oksigèn langsung ngresep nuju njeron plasma getih amarga protéin panggawa oksigèné kalarut kanthi bébas. Hemoglobin arupa protèin pangangkut oksigèn paling éféktif lan ana ing kéwan-kéwan kang duwé balung mburi utawa [[vertebrata]]. [[Hemosianin]], singkang wernané biru, ngandhut [[tembaga]], lan digunakaké déning kéwan [[crustaceae]]. Nus migunakaké [[vanadium]] kromagen (wernané ijo enom, biru, utawa kuning oranye).

Getih manungsa iku cuwéran [[jaringan awak]]. Fungsi mliginé iku ngangkud [[oksigen]] singkang diperlokaké déning sel-sel saawak. Getih uga nyuplai jaringan awak kanthi nutrisi, ngangkud dat-dat sisa metabolisme, lan manéka warna bahan panyusun [[sistém imun]]. Tujuané ngreksa awak saka manéka warna lelara. Hormon-hormon saka [[sistém endokrin]] uga diédharaké liwat getih.

Getih manungsa wernané abang, antarané abang cerah yèn akèh ngandhut oksigen tekan abang tuwa yèn kakurangan oksigen. Werna abang ing getih disebabaké déning [[hemoglobin]], [[protéin ambegan]] (''respiratory protéin'') singkang ngandhut [[wesi]] ing wangun [[heme]], singkang arupa papan kaiketé molekul-molekul oksigen.

Manungsa duwé sistém parédharan getih katutup singkang tegesé getih mili ing [[pambuluh getih]] lan disirkulasèkaké déning [[jantung]]. Getih dipompa déning jantung nuju [[paru-paru]] kanggo mbuwang sisa metabolisme arupa [[karbon dioksida]] lan nyerep oksigen liwat pambuluh [[arteri pulmonalis]], banjur digawa bali nuju jantung liwat [[vena pulmonalis]]. Sawisé iku getih dikirimaké nuju kabèh awak déning saluran pambuluh getih [[aorta]]. Getih ngédharaké [[oksigen]] nuju kabèh awak liwat saluran alus getih singkang karan pambuluh [[kapiler]]. Getih banjur bali nuju [[jantung]] liwat pambuluh getih [[vena cava superior]] lan [[vena cava inferior]].

Getih kapérang saka sapérangan jinis korpuskula singkang mbentuk 45% péranganing getih. Pérangan 55% liyané arupa cuwéran semu kuning singkang mbentuk medium cuwéran getih singkang karan [[plasma getih]].

:Leukosit duwé tanggung jawab marang [[sistém imun]] awak lan tugasé musnahaké brang-barang singkang dianggep asing lan mbebayani déning awak, umpamané virus utawa bakteri. Leukosit duwé sipat amuboid utawa ora duwé wangun singkang tetep. Penyakit wong singkang kaluwihan leukosit iku [[leukimia]], éwadéné penyakité wong singkang kakurangan leukosit iku [[leukopenia]].

[[Plasma getih]] dhasaré iku larutan [[banyu]] singkang ngandhut:

Tatu bisa njalari kélangan getih singkang parah. Trombosit marakaké getih ngenthel, nutup tatu cilik, nanging tatu gedhé perlu rikat dirawat kanggo nyegah dumadiné kakurangan getih. Karusakan ing organ njero bisa njalari tatu njero singkang parah utawa ''hemorrhage''.

[[Hemofilia]] arupa kalainan genetik singkang njalari kagagalan fungsi ing [[pangenthelan getih]] sawijining wong. Akibaté, tatu cilik bisa mbebayani nyawa<!--kayata bisa njalari [[hemarthrosis]], utawa panggetihan ing sendi, sing bisa marakaké lumpuh-->.

[[Leukemia]] arupa kanker ing jaringan awak pambentuk sel getih putih. Penyakit iki dumadi amarga kasalahan ing pawilahan sel getih putih kang njalari cacahé sel getih putih mundhak lan banjur mangan sèl getih putih singkang normal. <!--ana téori anyar ngenani leukemia minangka penyakit autoimun-->

Panggetihan gedhé, amarga kacilakan utawa dudu (kaya ing oprasi), lan uga lelara getih kaya [[anemia]] lan [[thalassemia]], singkang merlokaké [[transfusi getih]]. Sapérangan nagara duwé [[bank getih]] kanggo nyukupi panyuwunan kanggo transfusi getih. Panampa getih perlu duwé [[jinis getih]] singkang padha karo panyumbang.

Getih uga arupa salah siji "vektor" ing panularan lelara. Salah siji conto lelara singkang bisa ditularaké liwat getih ya iku [[AIDS]]. Getih singkang ngandhut [[virus]] [[HIV]] saka makluk urip singkang HIV positif bisa nular marang makluk urip liya liwat sentuhan antarané getih karo getih, [[sperma]], utawa cuwéran awak makluk urip mau. Amarga panularan lelara bisa dumadi liwat getih, objèk singkang ngandhut getih dianggep ''biohazard'' utawa ancaman biologis.

Ing manéka warna kapentingan diagnosis lelara, [[tekanan getih]] duwé peranan singkang wigati banget.

Amarga getih duwé fungsi wigati singkang gedhé marang kauripan, getih dikaitaké marang sapérangan kapercayan.

* Umat [[Kristen]] percaya manawa [[anggur]] upacara [[Ékaristi]] nglambangaké getih [[Yesus Kristus]] singkang disokaké kanggo nebus dosa manungsa.

* [[Vampir]] iku makluk fiksi singkang dipercayani terus urip kanthi ngisep getih wong singkang isih urip.

* Ing téyori [[Abad Pertengahan]] salah siji saka papat unsur awak, getih dikaitaké marang unsur geni lan ‘’riang’’ lan ‘’pelahap’’ singkang dikenali minangka duwé pawatakan "berdarah".