Ènsiklopédhi: Béda antara owahan

'''Ènsiklopédhi''' utawa '''bauwarna''' iku sawetara [[buku]] singkang isiné pawedharaning saben cabang [[ngèlmu]] sains singkang katata miturut abjad utawa miturut kategori lan carané nata cekak lan padhet.

Tembung 'ènsiklopédhi' dijupuk saka [[basa Yunani]]; ''enkyklios paideia'' ({{polytonic|ἐγκύκλιος παιδεία}}) singkang tegesé sawijining bundheran utawa pangajaran singkang pepak. Karepé iku ènsiklopédhi iku sawijing pendhidhikan paripurna singkang ngamot kabèh bundheran ngèlmu sains.

Kerep konsèp ènsiklopédhi disalah-kaprahaké karo bausastra (kamus). Nanging prakara iki ora anèh amarga ènsiklopédhi-ènsiklopédhi awal pancèn mula-mulané disusun saka bausastra. Prabédan utama antara kamus lan ènsiklopédhi iku; sawijining kamus namung mènèhi katrangan définis saben entri utawa lemma singkang dideleng saka sudhut pandhang linguistik utawa namung mènèhi sinonim-sinonim waé. Kamangka sawijining ènsiklopédhi kawedaraning sawijining entri luwih jero. Sawijining ènsiklopédhi iku nyoba mènèhi katrangan saben artikel arupa sawijining fénomèna. Utawa luwih cekak manèh; ènsiklopédhi iku pratélan prakara kamangka kamus iku pratélan tembung.

Tembung ènsiklopédhi asalé saka [[basa Yunani]], dadi ora anèh yèn asalé uga saka Yunani kuna. Nanging ènsiklopédhi tuwa dhéwé dudu saka Yunani nanging saka [[Kakaisaran Romawi]] lan ditulis déning [[Marcus Porcius Cato]] singkang sugeng ing abad kaping 3 lan 2 [[SM|sadurungé Maséhi]]. Nanging ènsiklopédhi singkang isih ana nganti saiki lan singkang tuwa dhéwé ditulis déning [[Plinius Senior|Caius Plinius Secundus]] ing abad Masehi kaping 1. Ènsiklopédhi Plinius iki kasusun saka 38 jilid.

Nanging konsèp tembung ènsiklopédhi lagi dienggo ing pangertèn kaya saiki sawisé ditepungaké déning [[Denis Diderot]], sawijining panulis lan filsuf [[Prancis]] uga nganggo tembung iki kanggo mènèhi jeneng proyèk singkang lagi digarap karo dhèwèké.

Proyèké singkang uga bisa diarani proyèk abad kaping 18 iki suwéné ana 30 taun, saka taun [[1750]] – [[1780]]. Don proyèk iki kanggo nulis ''kanthi'' sistèmatis kabèh kawruh singkang dingertèni kabèh umat [[manungsa]].

Ing [[basa Prancis]] ènsiklopédhi Diderot iki diarani: ''Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers''. Tegesé ing basa Jawa iku “Ènsiklopédhi utawa Kamus singkang ana catetané prakara sains, kagunan, lan pakaryan”.

Ènsiklopédhi singkang tuwa dhéwé ing Tanah Jawa iku asalé saka budaya Jawa-Hindhu lan ditulis ing [[basa Jawa|basa Jawa Kuna]]. Ènsiklopédhi iki diarani ''[[Cantaka Parwa]]'' lan isiné warna-warna kawruh ngèlmu sains lan carita-carita [[mitologi]] karo [[wiracarita]]. Mbokmenawa layang ''Cantaka Parwa'' iki ditulis ing [[abad kaping 9]] [[Masehi|Masèhi]].

Saliyané ''Cantaka Parwa'', layang ''[[Canda Kirana]]'' singkang asalé kurang punjul jaman singkang padha uga patut ingaran nèng kéné. Nanging ''Canda Kirana'' sajatiné luwih akèh nudhuhi ciri-ciri kas [[kamus]] katimbang ènsiklopédhi. Layang ''Canda Kirana'' iki asalé saka budaya Buda-Jawa.

Banjur ing jaman pasca-Hindhu utawa jaman [[Islam]] Jawa, antara [[abad kaping 16]] nganti [[abad kaping 18]], muncul akèh karya-karya sastra singkang sajatiné dudu dikarepaké dadi ènsiklopédhi, nanging asifat ènsiklopédhik. Buku-buku singkang dikarepaké iki ya iku ''[[Serat Centhini]]'' lan ''[[Serat Cabolang]]''.

Buku-buku iki isiné carita siswa lelana lan sinau ing ngendi-endi. Ing saben papan singkang diampiri, siswa iki sinau prakara-prakara anyar. Buku-buku iki kerep kandelé nganti pirang-pirang jilid. Wiwitané pancèn ditengeri panglumpukan karya-karya bab kabèh jinis kawruh singkang dirangké dadi siji.

Banjur ing tengahé [[abad kaping 19]], sang [[pujangga]] [[Kasunanan Surakarta]]; Ki [[Ranggawarsita]] nulis sawijining karya sastra singkang diparingi jeneng layang ''[[Pustaka Raja Purwa]]''. Akèh wong singkang nggandrungi buku iki. Isiné perkara warna-warna carita bab sajarah ratu-ratu jaman kuna lan liya-liyané. Carita-carita iki ditulis miturut cara [[kronologi]]s déning Ki Ranggawarsita. Malahan sawisé Ki Ranggawarsita ora nerusaké carita iki, ana wong-wong liya singkang nerusaké.

Kurang luwih waktuné padha karo Ranggawarsita, ana uga sawijining karya singkang asifat ènsiklopédhik ing [[Surakarta]] déning Ki [[Padma Susastra]] (Wira Pustaka). Kitab iki déning Ki Padma Susastra diparingi jeneng ''[[Bauwarna (Padma Susastra)|Bauwarna]]''. Karyané iki wis asifat modhèren, amarga bahan-bahan singkang dibahas lan dimot ing bukuné disusun miturut abjad. Mula karo kitab Bauwarna iki, awaké dhéwé wis tekan ing éra modhèren lan nutup éra klasik.

Wong-wong Jawa singkang wis tau sinau lan olèh pendhidhikan [[kolonial]] [[Walanda]], wiwit pungkasané abad kaping 19 lan awal kaping 20 dadi katarik karo [[idhe|idhé]]-idhé lan gaya pamikiran [[Donya Wétan]]. Banjur karya-karya singkang asifat ènsiklopédhik uga ditulis, nanging saiki ora nganggo basa Jawa manèh nanging nganggo [[basa Indonésia]]. Ènsiklopédhi jangkep ing basa Indonésia lagi muncul ing taun [[1953]], sawisé nagara Indonésia diproklamasèkaké, ya iku ''[[Ensiklopedi Indonésia]]''.

Ing jaman pasca Proklamasi Kamardikan [[Indonésia]], mligi saiki iki, ènsiklopédhi singkang misuwur dhéwé antarané ya iku ''Ensiklopedi Indonésia'' singkang wis kapacak ing ndhuwur. Ènsiklopédhi iki cacahé ana 7 jilid lan uga ana [[Ensiklopedi Nasional Indonésia]] singkang cacahé ana 18 jilid. Banjur ing [[dasawarsa]] pungkasan abad kaping 20 uga dadi ana ènsiklopédhi singkang adhedhasar agama [[Islam]] lan diarani ''[[Ensiklopedi Islam Indonésia]]''. Salah sijiné singkang nyusun ènsiklopédhi iki ya ''cendekiawan'' Muslim misuwur [[Nurcholish Madjid|Prof. Dr. Nurcholish Madjid]] utawa Cak Nur.

Banjur uga ana ènsiklopédhi singkang adhedhasar ajaran agama [[Katulik]] lan diarani ''[[Ensiklopedi Gréja]]'' singkang ditulis déning [[Adolf Heuken|Adolf Heuken S.J.]].

Kajaba iku uga ana pirang-pirang ènsiklopédhi-ènsiklopédhi cilik singkang ora patiya wigati lan sajatiné iku pertalan saka basa-basa asing. Lumrahé ènsiklopédhi-ènsiklopédhi iki ya ènsiklopédhi-ènsiklopédhi kanggo bocah.

Bareng karo munculé 'révolusi informasi digital', mula uga muncul ènsiklopédhi ing wujud ''prangkat lunak'' (''software'') ing endi kabèh entri utawa lèmma bisa gampang digolèki. Salah siji contoné iku ''[[Encarta]]'', ènsiklopédhi wetonan [[Microsoft]]. Ing taun [[2001]] muncul sawijinig ènsiklopédhi ''on-line'' ing [[internet]] singkang bisa diowahi karo ditambahi kabèh wong. Ènsiklopédhi iki tibakné suksès banget lan diarani [[Wikipedia]]. Wikipedia bisa suksès ora mung amarga bisa diowahi kabèh wong nanging amarga uga disajèkaké ing kabèh basa, uga kalebu basa Jawa.

** '' [[Yu-hai]] '', Ènsiklopédhi singkang terbit ing taun [[1738]] iki cacahé ana 240 jilid lan singkang gedhé dhéwé singkang tau ''terbit'' ing donya.