Candhi Sukuh: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
ganti isi, replaced: adhegan → adegan, Adhegan → Adegan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
ganti isi, replaced: sing → kang (42)
Larik 14:
[[Gambar: Sukuh01.jpg|thumb|Wangunan Utama Candhi Sukuh.]]
[[File:Candhi Sukuh.jpg|thumb|Candhi Sukuh]]
'''Candhi Sukuh''' iku komplèks candhi agama [[Hindhu]] singkang papané ana ing [[Kabupatèn Karanganyar]], eks [[Karesidenan Surakarta]], [[Jawa Tengah]]. Candhi iki bisa digrupaké candhi Hindhu amarga ing kéné tinemu obyèk pepujèn [[lingga]] lan [[yoni]]. Candhi iki dianggep kontrovèrsial amarga wujudé singkang kurang lumrah lan amarga akèhé obyèk-obyèk lingga lan yoni singkang nglambangaké [[seksualitas]].
 
== Sajarah cekak panemon ==
Situs candhi Sukuh tinemu manèh nalika jaman pamaréntahan [[Britania Raya]] ing [[Jawa|Tanah Jawa]] ing taun [[1815]] déning Johnson, Residhen Surakarta. Johnson kala iku ditugasi déning [[Thomas Stanford Raffles]] kanggo nglumpukaké dhata-dhata kanggo nulis bukuné ''[[The History of Java]]''. Banjur sawisé mangsa pamaréntahan Britania Raya wis liwat, ing taun [[1842]], Van der Vlis, singkang nduwé warganagara [[Walanda]] nganakaké panlitèn. Banjur ing taun [[1928]], pamugaran diwiwiti.
 
== Lokasi candhi ==
Lokasi candhi Sukuh anané ing gegeré [[Gunung Lawu]] singkang papané kurang luwih 1.186 [[mèter]] sadhuwuring segara ing ko'ordhinat 07<sup>o</sup>37, 38’ 85’’ Lintang Kidul lan 111<sup>o</sup>07,. 52’65’’ Bujur Kulon. Candhi iki papané ana ing dukuh Berjo, désa Sukuh, kacamatan Ngargoyoso, [[Kabupatèn Karanganyar]], eks [[Karesidenan Surakarta]], [[Jawa Tengah]]. Candhi iki adohé kurang luwih 20 [[kilomèter]] saka kutha Karanganyar lan 36 kilomèter saka [[kutha Surakarta|Surakarta]]. Kurang luwih yèn mènèk gunung Lawu 4 kilomèter manèh, ana situs [[Candhi Cetho]].
 
== Struktur yasan candhi ==
[[Gambar:Denah candhi Sukuh.png|thumb|Denah candhi Sukuh.]]
Wangunan candhi Sukuh awèh kesan kaprasajan singkang nyolok ing para pengunjung. Kesan singkang olèh saka candhi béda tenan saka candhi-candhi ing gedhé ing [[Jawa Tengah]] liyané ya iku [[Candhi Barabudhur]] lan [[Candhi Prambanan]]. Malahan wujud yasan candhi Sukuh luwih mèmper karo tilas budaya Maya ing [[Meksiko]] utawa tilas budaya Inca ing [[Peru]]. Struktur yasan iki uga ngélingaké para rawuh karo wujud [[piramidha]] ing [[Mesir]]. Prekara wujud candhi bakal dirembug manèh ing ngisor iki.
 
Kesan kaprasajan iki banjur diwigatèkaké déning arkéolog misuwur Walanda [[W.F. Stutterheim]] ing taun 1930. Stutterheim banjur nyoba mènèhi katrangan karo telung argumèn: kapisan, mbokmenawa tukang singkang nggawé candhi Sukuh dudu tukang watu nanging tukang kayu saka désa lan dudu saka kalangan [[karaton]], kapindho candhi digawé rada kesusu dadi kurang rapi utawa kaping telu, kahanan pulitik kala iku nalika mèh sirnané karaton [[Majapait]] amarga didesek déning laskar Islam Demak dadi ora mungkin kanggo nggawé candhi singkang gedhé lan megah.
 
Para pengunjung singkang ngleboni lawang utama banjur ngleboni gapura singkang gedhé dhéwé bakal weruh wujud arsitèktur khas yèn gapura iki ora ditata tegak lurus nanging rada miring, wujudé [[trapesium]] mawa atep ing ndhuwuré.
 
Watu-watu ing candhi iki wernané rada abang, amarga watu-watu singkang dienggo iku jinis [[andhesit|andhésit]].
 
== Téras kapisan candhi ==
[[Gambar:Sukuh gapura.jpg|thumb|Gapura utama candhi Sukuh.]]
Ing téras kapisan ana gapura utama. Ing gapura iki ana sawijining ''sangkala'' ing [[basa Jawa]] singkang uniné ''gapura buta abara wong''. Tembung-tembung iki nduwé watek 9, 5, 3, lan 1. Yèn diwalik olèh taun 1359 Saka utawa taun [[1437]] Masèhi.
 
== Téras kapindho candhi ==
Gapura ing téras kapindho wis rusak. Ing tengen lan kiwa gapura singkang lumrahé ana reca dwarapala (panjaga lawang), ing kéné uga ana, nanging kahanané wis rusak lan wis ora cetha wujudé manèh. Gapura iki wis ora ana atepé lan ing téras iki ora akèh reca-recané. Nanging ing gapura iki uga ana sawijining ''candrasangkala'' ing basa Jawa singkang uniné "gajah wiku anahut buntut" ("gajah pandhita nyokot buntut"). Wateké 8, 7, 3, lan 1. Yèn diwalik mula olèh angka taun 1378 Saka utawa taun [[1456]] Masèhi. Dadi yèn angka iki bener, dadi ana selisih mèh rongpuluh taun karo gapura ing téras kapisan!
 
== Téras kaping telu candhi ==
Ing téras kaping telu iki ana palataran gedhé karo candhi babaon lan pirang-pirang relief ing sisih kiwa karo reca-reca ing sisih tengen. Yèn para pengunjung pèngèn marani candhi iki kudu ngliwati undhak-undhakan watu ing sawijining lorong ciyut. Jaré arsitèktur kaya ngéné sengaja digawé kaya ngéné. Awit candhi babon iki mèmpèr wujud [[vagina]] lan miturut para nimpuna pancèn kanggo ngetès kaprawanan para rara. Miturut carita, yèn sawijining rara singkang prawan mènèk, banjur slaput rarané (''selaput dara'' ?) bakal suwèk lan dhèwèké bakal metu getihé. Nanging yèn wis ora prawan manèh, nalika nglangkahi undhakan iki, kain singkang dienggo bakal suwèk lan ucul.
 
Presis sadhuwuring candhi utama ing pérangan tengah ana kothak segi papat singkang katonané papan kanggo ndokok sesajèn. Ing kéné ana bekas-bekas [[kemenyan]], [[dupa]], lan [[hio]] singkang diobong, dadi katonané isih kerep dienggo.
 
Banjur ing sisih kiwa candhi babon ana sagrup relief-relief singkang nggambaraké mitologi utama Candhi Sukuh lan wis bisa diidhéntifikasi panglukisan saka carita ''[[Kidung Sudamala]]''. Urutan relief kaya déné.
 
=== Relièf kapisan ===
[[Gambar: Sukuh-relief01.jpg|thumb|Relief kapisan.]]
Ing pérangan kiwa dilukisaké gambaré sang Sahadéwa utawa Sadéwa, sadulur kembar Nakula lan uga singkang paling enom saka para [[Pandhawa|Pandhawa Lima]]. Loro-loroné iku putrané Prabu Pandhu saka Déwi Madrim, garwa anomé singkang kapindho. Madrim wis séda nalika Nakula lan Sadéwa isih cilik lan loro-loroné diasuh déning Déwi Kunthi, garwa sepuh Pandhu. Déwi Kunthi banjur ngemong Nakula lan Sadéwa karo telu putrané dhéwé saka Pandhu: [[Yudhisthira]], [[Bima]] lan [[Arjuna]]. Relief iki ngemot gambaré Sadéwa singkang lagi ndhodhok lan diiloni sawijining [[punakawan]]. Arep-arepan karo Sadéwa uga katon sawijinig paraga wanita ya iku Déwi Durga singkang uga diiloni punakawan.
 
=== Relièf kapindho ===
[[Gambar: Sukuh-relief02.jpg|thumb|Relief kapindho.]]
Ing relief kapindho iki ditatah gambaré Déwi Durga singkang wis molah lan nitis dadi sawijining raksesi singkang rupané nggegirisi tur medèni. Rong raksesi singkang medèni; Kalantaka lan Kalañjaya ngancani Bathari Durga singkang lagi murka lan ngancam bakal matèni Sadéwa. Kalantaka lan Kalañjaya iku titisan widadara singkang dikutuk amarga ora mumulèni sang Déwa dadi kudu lair kaya déné buta singkang rupané ala. Sadéwa ditalèni ing sawijining uwit lan diancam bakal dipatèni mawa pedhang amarga ora gelem ngeculaké Durga. Banjur ing mburi katon ana [[Semar|Ki Semar]]. Uga ana rupa dhemit sétan singkang nglayang mabur lan ing sadhuwuring uwit ana manuk [[dares|darès]] loro. Lukisan nggegirisi iki lukisan alas Sétra Gandamayu (Pakuburan Gandamayit) papan pangguwangan para déwa singkang diusir saka kahyangan amarga nglanggar aturan.
 
=== Relièf kaping telu ===
[[Gambar: Sukuh-relief03.jpg|thumb|Relief kaping telu.]]
Ing pérangan iki ana lukisan sang Sadéwa lan punakawané, [[Semar]] singkang adhep-adhepan karo sawijining tapa wuta anama Tambrapetra lan putriné Ni Padapa ing patapan Prangalas. Sadéwa bakal ngusadananiné saka kawutané.
 
=== Relièf kaping papat ===
Larik 63:
 
=== Relièf kaping lima ===
Lukisan iki adegan adu kakuwatan antara Bima lan rong raksesa Kalantaka lan Kalañjaya. Bima lan kakuwatané singkang gedhé lagi ngangkat rong raksesa kanggo dipatèni karo kuku pañcanakané.
 
=== Reca-reca Sang Garudha ===
[[Gambar: Sukuh_prasasti.jpg|thumb|Prasasti Sukuh.]]
Banjur ing pérangan tengen ana rong reca [[Garudha]] singkang sajatiné pethikan saka carita ''[[Ngebur Sagara Presan Kanggo Golèk Amreta]]'' (banyu kauripan) singkang ana ing layang [[Adiparwa]], kitab kapisan [[Mahabharata]]. Ing pérangan buntut sang Garudha ana sawijining prasasti.
 
Banjur isih kagandhèng karo carita panggolèkan amreta ini uga ana telung patung bulus singkang nglambangaké bumi lan titisan (awatara) Bathara [[Wisnu]]. Wujud bulus iki mèmper méja lan mbokmenawa pancèn dirancang kanggo papan ndokok sesajèn. Sawijining piramidha singkang pucuké kairis nglambangaké éntuk Gunung Mandaragiri singkang dijupuk pucuké kanggo ngudhak-udhak sagara kanggo golèk tirta amreta.
È
: ''Delengen carita [[Ngebur Sagara Presan Kanggo Golèk Amreta]]''
 
=== Sawetara yasan lan reca liyané ===
Saliyané candhi utama lan reca-reca bulus, garudha lan relief-relief, uga isih tinemu sawetara reca kéwan wujud cèlèng lan gajah singkang ana pelanané. Ing jaman mbiyèn para ksatriya lan priyayi nitih wahana gajah.
 
Banjur uga ana yasan mawa relièf tapal jaran karo rong wujud manungsa sajeroning, ing sisih kiwa lan kanan adhep-adhepan. Ana nimpuna singkang nduwé pangidhepan yèn relief iki nglambangaké rahim sawijining wanita lan wujud sisih kiwa nglambangaké kadurjanan lan sosok tengen nglambangaké kabajikan. Nanging prekara iki ora patiya cetha.
 
Banjur uga ana yasan cilik ing ngarepé candhi utama singkang diarani candhi pewara. Ing pérangan tengahé, yasan iki ana bolongané lan ing jeroné ana reca cilik tanpa sirah. Reca iki déning pirang-pirang kalangan isih dikeramataké amarga kerep diwènèhi sesajè
 
== Rujukan ==