Amangkurat I: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
→‎Wiwitan pamaréntahan: ganti isi, replaced: maknané → tegesé (3)
Top4Bot (parembugan | pasumbang)
ganti isi, replaced: antuk → olèh (3), sing → kang (17)
Larik 1:
'''Sri Susuhunan Amangkurat Agung''' utawa dicekak '''Amangkurat I''' iku ratu [[Kasultanan Mataram]] singkang mréntah taun 1646-1677. Panjenengané iku putra saka [[Sultan Agung|Sultan Agung Hanyokrokusumo]]. Panjenengané akèh ngalami pambrontakan ing sajeroning mangsa pamaréntahané. Panjenengané tilar donya sajeroning pelarian taun 1677 lan disarèkaké ing Tegalwangi (cedhak [[Tegal]]), saéngga misuwur uga kanthi jejuluk anumerta ''Sunan Tegalwangi'' utawa ''Sunan Tegalarum''. Jeneng liyanya ya iku ''Sunan Getek'', amarga panjenengané ketaton nalika numpes pambrontakan Mas Alit, adhiné dhéwé.
 
== Silsilah Amangkurat I ==
Jeneng asliné ya iku '''Radèn Mas Sayidin''', putra [[Sultan Agung]]. Ibuné ya iku Ratu Wétan, putri Tumenggung Upasanta bupati [[Batang]] (katurunan [[Ki Juru Martani]]). Nalika mengku kalungguhan [[Adipati Anom]] panjenengané nganggo sesebutan '''Pangeran Arya Prabu Adi Mataram'''.
 
Kadidéné lumrahé ratu-ratu [[Mataram]], Amangkurat I duwé loro permaisuri. Putri [[Pangeran Pekik]] saka [[Surabaya]] dadi Ratu Kulon singkang nglairaké Radèn Mas Rahmat, tembé mburi dadi [[Amangkurat II]]. Déné putri kulawarga Kajoran dadi Ratu Wétan singkang nglairaké Radèn Mas Drajat, tembé mburi dadi [[Pakubuwana I]].
 
== Wiwitan pamaréntahan ==
Ing taun 1645 panjenengané diangkat dadi ratu Mataram nggantèkaké ramané, lan antukolèh sesebutan ''Susuhunan Ing Alaga''. Nalika dinobataké kanthi resmi taun 1646, panjenengané mawa sesebutan Amangkurat utawa Mangkurat, jangkepé '''Kanjeng Susuhunan Prabu Amangkurat Agung'''. Sajeroning [[basa Jawa]] tembung ''Amangku'' tegesé "mangku", lan tembung ''Rat'' singkang tegesé "bumi", dadi Amangkurat tegesé "mangku bumi". Panjenengané dadi ratu singkang kuwasa ing Mataram lan laladan-laladan andhahané, lan ing upacara panobatan mau kabèh anggota kulawarga krajan disumpah supaya prasetiya lan ngabekti marang panjenengané.
 
Amangkurat I antukolèh warisan [[Sultan Agung]] awujud wewengkon Mataram singkang jembar banget. Sajeroning bab iki panjenengané matrapaké pepanceran utawa sistem pamaréntahan tunggal. Amangkurat I uga nyingkiraké tokoh-tokoh sepuh singkang ora jumbuh karo pulitiké. Umpamané, Tumenggung Wiraguna lan Tumenggung Danupaya ing taun 1647 dikirim supaya ngrebut [[Blambangan]] singkang wis dikuwasani déning [[Bali]], nanging kaloroné diprejaya ing tengah dalan.
 
Ing taun 1647 kutha krajan Mataram dilih menyang [[Plèrèd]]. Pura anyar iki luwih akèh diyasa saka bata, déné pura lawas ing [[Kerta]] kagawé saka kayu. Pangalihan pura mau diwernani pambrontakan Radèn Mas Alit utawa Pangeran Danupoyo, rayiné Amangkurat I singkang nentang panumpasan tokoh-tokoh sepuh. Pambrontakan iki antukolèh sengkuyungan saka para ulama nanging wusanané niwasaké Mas Alit. Amangkurat I ganti ngadhepi para ulama.
 
== Sesambungan karo pihak liya ==
Amangkurat I duwé sesambungan karo [[VOC]] singkang naté diperangi ramané. Ing taun 1646 panjenengané nganakaké prajanjèn, antarané liya pihak VOC diidinaké mbukak pos-pos dagang ing wewengkon Mataram, déné pihak Mataram diidinaké dagang menyang pulo-pulo liya singkang dikuwasani déning VOC. Kaloro pihak uga silih mbébasaké tawanan. Prajanjèn mau déning Amangkurat I dianggep bukti takluk VOC marang kakuwasan Mataram. Nanging panjenengané banjur gela nalika VOC ngrebut [[Palembang]] taun 1659.
 
Memungsuhan antara Mataram lan [[Kasultanan Banten|Banten]] uga sansaya ndadra. Ing taun 1650 [[Kasultanan Cirebon|Cirebon]] didhapuk naklukaké Banten nanging ora kasil. Banjur taun 1652 Amangkurat I nglarang ngirim beras lan kayu menyang nagari iku.
 
Sawetara iku sesambungan dhiplomatik Mataram lan [[Kasultanan Gowa|Makasar]] singkang dipandhégani déning Sultan Agung wusanané rusak ing tangan putrané sawisé taun 1658. Amangkurat I nulak duta-duta Makasar lan njaluk supaya [[Sultan Hasanuddin]] rawuh dhéwé ing Jawa. Mesthi waé panyuwun iki ditulak.
 
== Pasulayan karo putra mahkutha ==
Amangkurat I uga sulaya karo putra mahkuthané, ya iku Radèn Mas Rahmat singkang dadi Adipati Anom. Pasulayan iku jalaran anané warta yèn kalungguhan [[Adipati Anom]] bakal dilih marang Pangeran Singasari (putra Amangkurat I liyané).
 
Ing taun 1661 Mas Rahmat nglancaraké aksi [[kudhéta]] nanging ora kasil. Amangkurat I numpes kabèh panyengkuyung putrané iku. Suwaliké, Amangkurat I uga ora kasil sajeroning ngupadi ngracun Mas Rahmat taun 1663. Pasulayan sansaya ndadra taun 1668 nalika Mas Rahmat ngrebut calon selir ramané dhéwé singkang asmané Rara Oyi.
 
Amangkurat I ngukum mati [[Pangeran Pekik]], mertuané dhéwé, singkang dituduh wis nyulik Rara Oyi kanggo Mas Rahmat. Mas Rahmat dhéwé diampuni sawisé dipeksa mrejaya Rara Oyi nganggo tangané dhéwé.
 
== Pambrontakan Trunajaya ==
Mas Rahmat singkang wis dipecat saka kalungguhan [[Adipati Anom]] tetepungan karo Radèn [[Trunajaya]], mantuné Panembahan Rama alias Radèn Kajoran taun 1670. Panembahan Rama ngusulaké supaya panjenengané ngragati Trunajaya ngayahi pambrontakan. Banjur Trunajaya diragati kanggo ngraman marang Amangkurat I.
 
Trunajaya lan punggawané uga dibiyantu déning para pejuang Makasar pimpinan [[Karaeng Galesong]], ya iku tilas panyengkuyungé [[Sultan Hasanuddin]] singkang diasoraké déning [[VOC]] ing taun 1668. Sadurungé, taun 1674 laskr Makasar iki tau nyuwun tanah kanggo gawé perkampungan, nanging ditulak déning Amangkurat I.
<!--
Payudan ora bisa disélaki, ing kono kakuatan para pamberontak sansaya gedhé. Ana pasulayan antarané Trunajaya lan Adipati Anom, saéngga Trunajaya ora sidha masrahaké kakuwasaan marang Adipati Anom kayata sing wis dirancang sadurungé lan malah ngrampas kraton Kartasura. Mas Rahmat sing ora bisa ngadhepi Trunajaya pungkasané nyawiji karo ramané.