Roman pèrangan kapisan: "''[[Bumi Manusia"]]'', minangka dheheran lan gorèhing atiné Minke minangka paraga utama lan ''kreator'' yaiku pawongan kang asalé saka trah priyayi kang mersudi supaya bisa metu saka enthung kejawèné nuju marang manungsa kang bebas lan mardika, ing sisih liyane'nyigar jiwa Éropa kang dadi simbul lan kiblat saka dhuwuré kawruh lan adab.
Pram gambaraké sawijining prastawa antara Minke kalawan bapaké kang banget-banget ''sèntimèntil''<ref>{{Cite book|title=Bumi Manusia|last=Toer|first=Pramoedya Ananta|publisher=Lentera Dipantara|year=2005|isbn=9789799731234|location=Jakarta}}</ref>. Kayata dicaritakaké nalika kadadéyan nalika MInke (paraga utama) ngangkat sembah kaya padatan kang dilakoni déning para punggawa tumrap simbahé lan wong tuwané ing wektu riyaya, lan kang saiki uga ora tumurun sadurungé Bupati iku lungguh ana ing panggonané. Nalika ngangkat sembah dibarataké ilang sakabèhé kawruh lan ngèlmu kang disinaoni taun mbaja taun wekasan ini. Ilang sakabèhé kaéndahan donya kaya kang dijanjèkaké déning majuning kawruh.
=== Anak Semua Bangsa ===
Kababaré roman kapindho "''[[Anak Semua Bangsa "]]'' iki ora mung dikarepaké kanggo ngisi sawijining pérangan ngabangsa kang ana ing titik kasalinan kang wigati lan neomtokaké, nanging uga kanggo ngisi isu kasusastran kang sithik banget ana kang nggarap pérangan wigati iki. Jalaran iku, kababaré roman iki mènèhi wacan liya kanggo kita supaya bisa deleng dalan lan ombyaking sejarah kanthi cara liya saka sisih kang béda<ref>{{Cite book|title=Anak Semua Bangsa|last=Toer|first=Pramoedya Ananta|publisher=Lentera Dipantara|year=2011|isbn=9799731240|location=Jakarta|pages=}}</ref>.<br />Tétralogi iki kapérang dadi patang buku, pandundum buku iki uga bisa ditegesi minangka sumigaré ''pergerakan'' kang jedhul ing pirang-pirang periodhé.
Roman kapindho, tétralogi, "''[[Anak Semua Bangsa "]]'' yaiku periodhé panalitèn utawa tedhak bumi golèki reroncèning semangat lan uripé bebrayan ing kaum kawula [[Pribumi]] kang ora duwé daya memungsuhan kalawan raseksa kang aran [[Éropah]]. Ing titik iki Minke diadhepaké antaraning gumuné dhèwèké marang kabudayan Éropah kang akimplah-kimplah lan kasunyatan ing lingkungan bangsané kang dirasa ketinggalan. Sacuwil lelakoné menyang Tulangan, Sidoarjo lan sapatemoné dhèwèké kalawan Khouw Ah Soe, sawijining aktivis ''pergerakan'' [[Tionghoa]], gegayutané kalawan kulawarga De la Croix (Sarah, Miriam, lan Hèrbert), kanca Éropané kang liberal, lan wejangan-wejangan Nyai Ontosoroh, maratuwa mesisan guru agungé, kasadharan Minke kagugat kagurah, lan kagugah mangka dhèwèké minangka bayi sakabèhing bangsa saka sadayané jaman kang kudu nulis ing basa Melayu lan tumindak kanggo manungsa-manungsa ing bangsané.
