Serat Centhini: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Tanpa ringkesan besutan
Tanpa ringkesan besutan
Larik 1:
[[Gambar:Centhini50.jpg|thumb|250px|right|Samak buku "Ringkasan Centini (Suluk Tambanglaras), karya R.M.A. Sumahatmaka]]
 
'''''Serat Centhini''''' (jroning [[aksara Jawa]]: [[Gambar:Serat Centhini-aksara Jawa.png|110px]]), utawa uga disebut '''[[Suluk]] Tambanglaras''' utawa '''Suluk Tambangraras-Amongraga''', minangka salah siji karya sastra paling misuwur jroning [[Sastra Jawa Baru|kesusastraan Jawa Anyar]].<ref name="tunu">Marsono, etal., ''Centhini, Tembangraras Amongraga Jilid V''', Gajahmada University Press, Cit. 1, [[2005]]</ref> Serat Centhini nyakup werna-werna kawruh lan kabudayan Jawa, supaya ora ilang lan tetep lestari salawasé. <ref name="tunu"/>Serat Centhini diripta arupa tembang, lan penulisané diklompokaké miturut jinis laguné.<ref name="Centhini"> [Sumahatmaka, R.M.A, Ringkasan Centini (Suluk Tambanglaras), PN Balai Pustaka, Cetakan pertama, 1981.]{id} </ref>
[[Tambangraras]] piyambak inggih menika nama putri ingkang dados lakon wonten ing karya menika ingkang pasanganipun lakon utami namanipun Amongraga. <ref name="Centhini"/>Lajeng Centhini menika abdinipun Tambangraras ingkang taksih laré alit.<ref name="Centhini"/> Centhini menika dipun serat kanggé ngempalaken baboning Pangawikan Jawi(“induk pengetahuan [[jawa]]”). <ref name="Centhini"/>Suraosipun Centhini menika manéka warni kawruh ngelmu lan kabudayan Jawi, supados lestatntunlestatantun lan boten ical. <ref name="tunu"/> Serat Centhini menika awujud tembang, lan dipun serat miturut jinising lagunipun.<ref name="Centhini"/>
Serat Centhini dipun serat mawi basa Jawi ingakang kapèrang 12 jilid ingkang ngemot bab penguripan lan kabudayan jawi wonten ing “dasawarsa” ingkang sepisanan “abad” 19.<ref name="Centhini"/> Kawruh menika dipunbabaraken awujud cariyos nalika lelampahan dumugi pelosoking tanah jawi. <ref name="Centhini"/>Wonten bab [[agami]], manéka warni ngelmu(kebatinan, kekebalan, keris, arsitektur, pertanian), kasenian(kasusastran, karawitan, tari), primbon, ramuan jampi-jampi, manéka warni masakan, adat istiadat, firasat watakipun manungsa, lan cariyos ingkang wonten gegayutanipun kaliyan Bangunan Kuno. <ref name="Centhini"/>
 
 
Larik 10:
 
== Panggubahan ==
Miturut katrangan '''R.M.A. Sumahatmaka''', sawijining kerabat istana [[Mangkunegaran]], Serat Centhini digubah saka kersaning Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Anom ing [[Surakarta]], sawijining putra Kanjeng Susuhunan [[Pakubuwana IV]], yaiku kang sabanjuré dadi Sunan [[Pakubuwana V]].<ref name="tini">[http://www.beritaindonesia.co.id/budaya/serat-centhini-syair-sakral-yang-berontak Serat Centhini Syair Sakral yang berontak](diunduh tanggal 5 Maret 2011)</ref>[[Sengkalan|Sangkala]] Serat Centhini, kang jeneng pepaké yakuwi Suluk Tambangraras, uniné ''paksa suci sabda ji'', utawa taun [[1742]] [[Pananggalan Jawa|taun Jawa]] utawa taun 1814 Masehi.<ref name="tino">[http://misterionline.com/14/04/2009/isyarat-alam-dalam-serat-centhini.misterionline.com/ isayarat alam dalam serat Centhini](diunduh tanggal 5 Maret 2011)</ref> Tegesé isih ana ing sajroning mangsa tahtané Sunan Pakubuwana IV, utawa enem taun sadurungé panobatan Sunan Pakubuwana V.<ref name="tino"/> Miturut cathetan bab munggah tahtané para raja, Pakubuwana IV wiwit munggah tahta taun [[1741]] (Jawa), déné Pakubuwana V wiwit munggah tahta pada taun [[1748]] (Jawa). <ref name="tino"/>
 
Kang dadi sumber saka Serat Centhini yakuwi kitab Jatiswara.<ref name="tin">Poerbatjaraka 1952-1 '''''Kapustakan Djawi''''' kaca 157</ref> , kanthi sangkala ''jati tunggal swara raja'', kang nuduhaké angka 1711 (taun Jawa, tegesé isih ing jamané Sunan [[Pakubuwana III]]).<ref name="tin"/> Ora dikawruhi sapa kang ngarang kitab Jatiswara. Yèn dianggep pengarangé R.Ng. Yasadipura I, banjur bakal katon ora cetha (''meragukan'') awit ana akèh gèsèhé karo kitab Rama utawa [[Serat Cemporèt|Cemporèt]].<ref name="tin"/>
[[Sengkalan|Sangkala]] Serat Centhini, kang jeneng pepaké yakuwi Suluk Tambangraras, uniné ''paksa suci sabda ji'', utawa taun [[1742]] [[Pananggalan Jawa|taun Jawa]] utawa taun 1814 Masehi. Tegesé isih ana ing sajroning mangsa tahtané Sunan Pakubuwana IV, utawa enem taun sadurungé panobatan Sunan Pakubuwana V. Miturut cathetan bab munggah tahtané para raja, Pakubuwana IV wiwit munggah tahta taun [[1741]] (Jawa), déné Pakubuwana V wiwit munggah tahta pada taun [[1748]] (Jawa).
 
Kang dadi sumber saka Serat Centhini yakuwi kitab Jatiswara<ref>Poerbatjaraka 1952-1 '''''Kapustakan Djawi''''' kaca 157</ref> , kanthi sangkala ''jati tunggal swara raja'', kang nuduhaké angka 1711 (taun Jawa, tegesé isih ing jamané Sunan [[Pakubuwana III]]). Ora dikawruhi sapa kang ngarang kitab Jatiswara. Yèn dianggep pengarangé R.Ng. Yasadipura I, banjur bakal katon ora cetha (''meragukan'') awit ana akèh gèsèhé karo kitab Rama utawa [[Serat Cemporèt|Cemporèt]].
 
== Tujuan lan pelaku panggubahan ==
Saka kersané Sunan Pakubuwana V, gubahan Suluk Tambangraras utawa Centhini iki dimanfaatké kanggo ngumpulaké sadhéngah kawruh lair lan batin masarakat [[Jawa]] ing jaman semana, kang kalebu ing njeroné kayakinan lan penghayatan bab agama. <ref name="tin"/>Pakaryan iki dipimpin langsung déning Pangeran Adipati Anom, lan kang éntuk tugas mbantu ana telung pujangga istana,<ref name="tin"/> yaiku:
 
# Raden Ngabehi Ranggasutrasna
Baris 23 ⟶ 21:
# Raden Ngabehi Sastradipura
 
Sadurungé diayahi panggubahan, katelu pujangga istana éntuk tugas-tugas kang khusus kanggo ngumpulaké bahan-bahan kanggo gawé kitab kasebut.<ref name="tin"/> Ranggasutrasna duwé tugas njelajah pulo Jawa bagean wétan, [[Yasadipura II]] duwé tugas njelajah Jawa bagian kulon, sarta Sastradipura duwé tugas nunèkaké ibadah kaji lan nyempurnakaké kawruh agama [[Islam]].<ref name="tin"/>
 
== Prosès panulisan ==
R. Ng. [[Ranggasutrasna]] kang njelajah pulo Jawa bagéan wétan wis mulih luwih dhisik, mula panjenengané diutus miwiti ngarang. Jroning pambuka diwedharaké bab karsa sang putra mahkota, kanthi sengkalan ''Paksa suci sabda ji''. <ref name="tini"/>
 
Sawisé Ranggasutrasna ngrampungaké jilid siji, Yasadipura II rawuh saka Jawa bagéan kulon lan Sastradipura (saiki uga sesilih Kyai Haji Muhammad Ilhar) saka [[Mekkah]].<ref name="tini"/> Jilid loro nganti papat ditulis bebarengan déning katelu pujangga istana. Saben perkara kang magepokan karo wilayah kulon Jawa, wétan Jawa, utawa agama [[Islam]], ditulis déning ahliné dhéwé-dhéwé.<ref name="tini"/>
Pangeran Adipati Anom banjur nulis dhéwé jilid lima nganti sepuluh. <ref name="tini"/>Panyebabé amarga Pangeran Adipati Anom kira-kira kuciwa sabab kawruh bab saresmi kurang jelas ungkapané, saéngga kawruh bab kasebut dianggep ora sampurna.<ref name="tini"/>
 
Sawisé dianggep cukup, Pangeran Adipati Anom nyerahaké manèh panulisan rong jilid pungkasan (jilid sewelas lan rolas) marang katelu pujangga istana mau. Wusananè, kitab Suluk Tambangraras utawa Centhini kasebut bisa rampung lan cacahé lagu sakabèhé dadi 725 lagu.
Baris 46 ⟶ 44:
Sawisé ngliwati lelana kang mataun-taun, pungkasané katelu katurunan [[Sunan Giri]] kasebut bisa ketemu manèh lan kumpul bebarengan para kulawarga lan kawulané, senadyan bab kuwi ora lumaku suwé awit Syekh Amongraga (Jayengresmi) banjur nerusaké laku spiritual tumuju tingkat kang luwih dhuwur manèh, yaiku ninggalaké bumi.
 
<!--
== Lingkup pengaruh ==
Karya ini boleh dikatakan sebagai [[ensiklopedi]] mengenai "dunia dalam" masyarakat Jawa. Sebagaimana tercermin dalam bait-bait awal, serat ini ditulis memang dengan ambisi sebagai perangkum ''baboning pangawikan Jawi'', induk pengetahuan Jawa. Serat ini meliputi beragam macam hal dalam alam pikiran masyarakat Jawa, seperti persoalan agama, kebatinan, kekebalan, dunia keris, karawitan dan tari, tata cara membangun rumah, pertanian, primbon (horoskop), makanan dan minuman, adat-istiadat, cerita-cerita kuno mengenai Tanah Jawa dan lain-lainnya.
 
Menurut '''[[Ulil Abshar Abdalla]]''', terdapat resistensi terselubung dari masyarakat elitis ([[priyayi]]) keraton Jawa di suatu pihak, terhadap pendekatan Islam yang menitik-beratkan pada [[syariah]] sebagaimana yang dibawakan oleh [[pesantren]] dan [[Walisongo]]. Melihat jenis-jenis pengetahuan yang dipelajari oleh ketiga putra-putri Giri tersebut, tampak dengan jelas unsur-unsur Islam yang "ortodoks" bercampur-baur dengan mitos-mitos Tanah Jawa. Ajaran Islam mengenai sifat Allah yang dua puluh misalnya, diterima begitu saja tanpa harus membebani para penggubah ini untuk mempertentangkannya dengan [[mitologi|mitos-mitos]] khazanah kebudayaan Jawa. Dua-duanya disandingkan begitu saja secara "sinkretik" seolah antara alam [[monoteisme]]-[[Islam]] dan paganisme/[[animisme]] Jawa tidak terdapat pertentangan yang merisaukan. Penolakan atau resistensi tampil dalam nada yang tidak menonjol dan sama sekali tidak mengesankan adanya "heroisme" dalam mempertahankan kebudayaan Jawa dari penetrasi luar.
 
'''Dr. Badri Yatim MA''' menyatakan bahwa keraton-keraton Jawa Islam yang merupakan penerus dari keraton [[Majapahit]] menghadapi tidak saja legitimasi politik, melainkan juga panggilan kultural untuk kontinuitas. Tanpa hal-hal tersebut, keraton-keraton baru itu tidak akan dapat diakui sebagai keraton pusat. Dengan demikian konsep-konsep ''wahyu kedaton, susuhunan'', dan ''panatagama'' terus berlanjut menjadi dinamika tersendiri antara tradisi keraton yang sinkretis dan tradisi pesantren yang [[ortodoks]].
 
Serat Centhini terus menerus dikutip dan dipelajari oleh masyarakat Jawa, Indonesia dan peneliti asing lainnya, sejak masa [[Ranggawarsita]] sampai dengan masa modern ini. Kepopulerannya yang terus-menerus berlanjut tersebut membuatnya telah mengalami beberapa kali penerbitan dan memiliki beberapa versi, diantaranya adalah versi keraton [[Mangkunegaran]] tersebut.
 
== Kapustakan ==
Sunan [[Pakubuwana VII]], yangdados bertahta dariRaja tahun 1757 sampaingantos 1786, berkenanmaringaken menghadiahkanhadia Suluk Tambanglaras tersebut kepadakanggé pemerintah [[Belanda]]. Akanaananging tetapiingkang yangdiparingi diberikannamung hanyamendhet mengambil darisaking jilid lima sampai sembilan5-9, dengankanthi menambahnambahi kata pengantar baruénggal yang dikerjakaningkang olehnembe dipundamel kaliyan R.Ng. [[Ranggawarsita|Ranggawarsita III]]. Sangkalan Kitab tersebut bersangkala kasebut''Tata resi amulang jalma'', yangingkang tegesipun berarti 1775, dandados dijadikan8 delapan jilid, diberidiparingi judul ''Serat Centhini'', yang terdiriingkang darisaking 280 lagu.
 
Penerbit PN Balai Pustaka padanalika tahuntaun [[1931]] pernahnate pulanerbitaken menerbitkan ringkasanringkesan Serat Centhini, yangingkang dibuat olehdipundamel R.M.A. Sumahatmaka, berdasarkansaking naskah miliknaskahipun Reksapustaka istana Mangkunegaran. RingkasanRingkesan tersebutkasebut telahsampun dialihaksarakandipunalihaksarakan danlan diterjemahkandipunterjemahaken secara bebas dalam bentukmawi cerita, yangsupados diharapkan pembuatnya dapat mudahsaged dipahami olehkaliyan masyarakat yang lebih luas.
-->