Wos: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Tanpa ringkesan besutan
Tanpa ringkesan besutan
Larik 1:
[[Gambar:Brun kvit ris.jpg|thumb|Wos pethak lan wos abrit]]
'''Wos''' utawi '''beras''' ([[Basa Jawa Ngoko|ngoko]]) punika [[gabah]] ingkang sampun dipunbucal kulitipun lankaliyan dados sumber karbohidrat kanggé mayoritas [[menungsa]] ing donya. Cekakipun, beras punika isiningwosing gabah.
 
Kulit utawi rambut gabah sacaramiturut [[anatomi]] saged ugi dipunsebat ‘palea’ (bagéyan ingkang dipuntutupi) lan ‘lemma’ (bagéyan ingkang nutupi).
 
Cara anggénipun mbucal kulit gabah dados beras wonten kalih, inggih punika:
* Cara tradhisional, gabah dipundheplok nganggé lumpang/lesung lansaha alu. Salajengipun, beras dipunpisahaken kaliyansaking bekatul (kulit gabah ingkang sampun alus) ngagem tampah. Bekatul punikapiyambak saged dipunginakaken dados pakan kéwan ternak, umpaminipunupaminipun [[pitik|ayam]], [[mènthog]] lan [[babi]].
* Cara modhèrn, gabah dipungiling nganggé mesin panggilingan. Mawi piranti punika, beras saged langsung resik lan dipunpisah kaliyan rambut gabah (kulit gabah ingkang setengah wetah ([[basa Indonesia]]: ''sekam'') lan bekatul. Rambut gabah saged dados rabuk [[tetanduran|taneman]] kagem budhidhayambudhidhaya taneman hias utawi dipunbesmidipunbrastha ngantos dados awu. Awu punika saged dipunagemdipunangge asahkagem isah-asahisah perabot pawon ([[basa Indonesia]]: ''dapur'') saksampunipun dipuncampur sabun.
 
==Anatomi wos==
 
Wos ing salebetingilmu [[Biologi]] menikapunika bagéyan isiwosing [[pari|pantun]] ingkang gadhah bagéyan-bagéyan:
* [[aleuron]], lapisan langkung njawi ingkang asring tumut kabucaldipunbucal ing prosés pamisahan kulit.
* [[endospermia]], panggènan sebagéyan ageng [[pati]] lan [[protéin]] beras.
* [[embrio]], ingkang dados calon [[tetanduran|taneman]] énggal (manawi sampun awujud beras sampun mboten saged thukul malih, kajawikejawi ngagemngangge bantuanpitulungan tèknik kultur jaringan). Ing basa padintenanpadintenanipun, embrio menikapunika kasebat mata beras.
 
==Kandhungan wos==
 
Kados bulir ''serealia'' sanès, bagéyan paling ageng beras dipundhominasi pathi (antawisipun 80-85%). Beras ugi ngandhut [[protéin]], [[vitamin]] (utaminipunmliginipun ing bagéyan aleuron), [[mineral]] lan [[banyu|toya]].
 
Pathi wos saged dipungolongaken dados kalih klompok, inggih punika:
Larik 26:
==Jenis lan warna wos==
 
Warna wos ingkang bènten-bènten dipunatur sacarakanthi [[genetik]], amargi bèdanipun gèn ingkang ngatur warna aleuron, warna endospermia, saha campuran pati ing endospermia.
* Wos ‘biasa’ ingkang werni [[putih|pethak]] radi transparan amargi namung gadhah sekedhik aleuron, lan kandhutan amilosa umumipunpadatanipun kirang langkung 20%. Wos menikapunika ndhominasi pasar wos.
* Wos [[abang|abrit]], amargi aleuronipun ngandhut gèn ingkang ngasilaken antosianin ingkang dados sumber werni abrit utawi ungu.
* Wos [[ireng|cemeng]], langka sanget, amargi aleuron saha endospermia ngasilaken [[antosianin]] kanthi intènsitas inggil saéngga werninipun ungu sanget nyelaki ireng.
Larik 33:
* Ketan cemeng, inggih punika versi ketan saking wos ireng.
 
Wonten sapérangan jinising beras ingkang wangi menawi dipun-dang (umpaminipun ‘Cianjur Pandanwangi’ utawi ‘Rajalélé’). AromaGanda menikaarum punika amargi wonten senyawa aromatik ingkang medal saking beras ingkang ndadosaken wangi. SifatSipat menikapunika dipunatur sacarakanthi genetik saha dados objék [[rekayasa genetika]] beras.
 
==Ginanipun beras==
 
Beras dipunginakaken utaminipunpadatanipun dipunolah dados sekul, dhedhaharan pokok paling wigatos wargimanungsa ing ndonyadonya. Beras ugi dados komponén utamiwigati [[beras kencur]] saha [[param]]. Unjukan ingkang populér saking olahan beras inggih punika [[arak]] saha toya tajin.
 
Ing bidhang indhustri pangan, beras dipunolah dados glepung beras. Sosohan beras (lapisan aleuron), ingkang gadhah kandhungan gizi dhuwuringgil, dipunolah dados glepung ''rice bran''. Bagéyan embrio ugi dados suplemèn ingkang kasebutkasebat tepung ''mata beras''.
 
Kanggé kepentingan dhiét, beras dipundadosaken salah setunggal sumber pangan bébas gluten mawi bentuk brondong.
Larik 45:
==Aspèk budaya lan basa==
 
Beras saged dipunsebat dados pencirititikanipun [[budaya]] Austronesia sacarakanthi integral, mliginipun [[Austronesia]] bagéyan kilèn. SebutanSebatan Austronesia langkung tumuju ing aspèk ''linguistik''.
 
Ingkang mbèntenaken pantun, gabah, merang, damèn, beras, sekul, utawi ketan punika salah setunggalingsatunggaling cirititikan lekatipun ‘budaya padi’ ing masarakat panganggé kulawarga basa Austronesia, lansaha kanthi mekaten ugi bagéyan saking budaya Austronesia.
 
Aspèk ‘budaya padi’ ing masarakat ngriku ing mangsa rumiyin, ugi katingal ing sapérangan rélièf candhi-candhi ing [[Jawa|Jawi]].