Kali Sindu: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
c mbenakaké éjaan using AWB
c éjaan using AWB
Larik 90:
}}
 
'''Kali Sindu''' {[[Urdu]]: {{lang|urd|سندھ}} '''''Sindh'''''; [[Sindhi language|Sindhi]]: {{lang|snd|سنڌو}} '''''Sindhu'''''; [[Punjabi language|Punjabi]] (Shahmukhi: سندھ, Gurmukhi: ਸਿੰਧੂ) '''''{{IAST|Sindhu}}'''''; [[Hindi]] and [[Sanskrit]]: सिन्धु '''''{{IAST|Sindhu}}'''''; [[Persian language|Persian]]: '''{{lang|fas|Hindu}}'''حندو ; [[Pashto language|Pashto]]: '''{{lang|pus|Abasin}}''' ّآباسن"''Bapaké Kali-kali''"; [[Tibetan language|Tibetan]]: '''{{lang|tib|Sengge Chu}}''' "''Kali Singa''"; [[Chinese language|Chinese]]: {{lang|zh|印度}} '''''Yìndù'''''; [[Greek language|Greek]]: Ινδός '''''Indos'''''} kuwiiku sawijining kali kang paling dawa lan wigati ing [[Pakistan]]. Kali iki minangka kang paling dawa lan nomer telu paling gedhé ing babagan iliné banyu saben taun, ing anak bawana India (''[[Indian subcontinent]]''). Wong Iggris biasa njenengaké 'India' kanggo kabèh anak bawana, adhedhasar sebutan kali iki. Asal sumber kali iki ing dhataran [[Tibetan Plateau|Tibetan]] ing sacedhaké [[Tlaga Mansarovar]]. Kali Indus mili ngliwati distrik [[Ladakh]] ing [[Jammu & Kashmir]] lan laladan lor [[Pakistan]], mili terus sabanjuré mangidul tumuju menyang [[Segara Arabia]] cedhak kutha pelabuhan [[Karachi]]. Dawané kali watara 3,180 kilometer (1,976 mil). Dhaérah kang digaringaké déning kali iki jembaré luwih saka 1,165,000 km<sup>2</sup> (450,000 mil<sup>2</sup>). Ilèn banyu rata-rata watara 207 km<sup>3</sup>.
 
Miwiti saka panggonan kang dhuwur ing donya kanthi lèlèhan ès ([[glaciers]]), kali iki mènèhi warna tumrap ékosistem kang arupa alas kanthi hawa kang sedhengan, [[dhataran]] lan laladan kang gersang. Bebarengan karo kali [[Kali Chenab|Chenab]], [[Kali Ravi|Ravi]], [[Kali Sutlej|Sutlej]], [[Kali Jhelum|Jhelum]], [[Kali Beas|Beas]] lan kali mati [[Kali Sarasvati|Sarasvati]], kali Sindu maujud dadi delta ''[[Sapta Sindhu]]'' ("Kali Pitu") ing provinsi [[Sindh]] ing Pakistan. Kali iki nduwèni 20 anak kali utama.
 
Kali Sindu nyadiakaké sumber wigati banyu tumrap ékonomi Pakistan - utamané lumbung pangan {''breadbasket'') yakuwiyaiku provinsi [[Provinsi Punjab (Pakistan)|Punjab]], kang dadi sumber wigati produk tetanèn ing Pakistan, lan [[Sindh]]. Tembung "Punjab" kuwiiku kombinasi saka tembung basa [[Basa Persia|Persia]] 'panj' (پنج) ''lima'', lan 'āb' (آب) ''banyu'', kang sacara harfiah dadi ''Lemah utawa tlatah limang kali''. Lima kali kang dadi jenengé Punjab mau yakuwiyaiku, kali [[Kali Beas|Beas]], [[Kali Jhelum|Jhelum]], [[Kali Chenab|Chenab]], [[Kali Ravi|Ravi]] lan [[Kali Sutlej|Sutlej]]. Kali iki uga ndhukung anané indhustri-industri gedhé lan cepakan banyu ngombé (''potable water'') ing Pakistan.
Sumber utama banyu Kali Sindu yakuwiyaiku dumunung ing [[Tibet]]; miwiti saka patemon antarané Kali Sengge lan Kali Gar kang mili saka pagunungan Nganglong Kangri lan Gangdise Shan. Sabanjuré Kali Sindu mili tumuju lor-kulon ngliwati [[Ladakh]]-[[Baltistan]] menyang [[Kali Gilgit|Gilgit]], ing kidulé pagunungan [[Karakoram]]. Jeram-jeram Shyok, Shigar lan Gilgit nggawa lèlèhan banyu ès menyang kali utama. Kali iki mbaka sethithik ménggok mangidul, metu saka pebukitan antarané [[Peshawar]] lan [[Rawalpindi]]. Kali Sindu ngliwati jurang-jurang kang gedhé banget, watara 4,500-5,200 meter (15,000-17,000 feet) jeroné, cedhak pagunungan [[Nanga Parbat]]. Sabanjuré mili alon-alon ngliwati Hazara, lan digawé bendungan ing Wadhuk Tarbela. [[Kali Kabul]] nggabung marang kali iki ing cedhak [[Attock]]. Sisa rute kali iki menyang segara yakuwiyaiku ngliwati dhataran ing tlatah [[Punjab]] lan [[Sind]], lan iliné dadi alon-alon lan ménggak-mènggok. Kali iki nggabung karo [[Kali Panjnad]] ing [[Mithankot]]. Sawisé titik patemon kuwiiku, kali iki, sawijining wektu diarani '''Kali Satnad''' (''sat'' = pitu, ''nadi'' = kali), awit kali mau saiki nggawa banyu saka Kali Kabul, Kali Sindu lan lima kali ing Punjab. Ngliwati [[Jamshoro, Pakistan|Jamshoro]], kali iki mungkasi ilèné ing sawijining delta gedhé ing sisih wétané [[Thatta]].
 
Kali Sindu kuwiiku salah siji saka sethithik kali ing donya kang duwé arus pasang surut ombak (''tidal bore''). Sistem Kali Indus kuwiiku olèh sumber banyu saka salju lan lèlèhan ès (glacier) saka Karakoram, [[Hindu Kush]] lan pagunungan Himalaya ing Tibet, Kashmir lan [[Pakistan]] sisih lor. Ilèné kali uga ditentokaké déning mangsa - kurang banget banyuné jroning mangsa anyep winter, nanging banjir ing mangsa ketiga (''monsoon''), yakuwiyaiku saka sasi Juli nganti September. Uga ana bukti yèn tansah nggèsèr ilèné wiwit jaman prasajarah - yakuwiyaiku ménggok mangulon saka arah tumuju menyang [[Rann of Kutch]].
 
== Sajarah ==
Larik 105:
Situs ''[[Paleolithic]]'' wis ditemokaké ing [[Pothohar]], kanthi piranti saka watu [[Budaya Soan]].
Ing [[Gandhara]] kuna, bukti anané manungsa guwa watara 15,000 taun kapungkur ditemokaké ing [[Mardan]].
Kutha utama ing [[Peradaban Lembah Indus]], kaya [[Harappa]] lan [[Mohenjo-daro]], wis ana wiwit 3300 SM, lan makili tlatah kang dipanggoni akèh manungsa ing jaman kuna. Tlatah Peradaban Lembah Indus gumelar saka [[Balochistan (region)|Balochistan]] tekan[[Gujarat]], kanthi mandhuwur tekan darcon(?) saka wétané [[Kali Jhelum]] nganti [[Rupar]] ing laladan [[Sutlej]] bagéan ndhuwur. Papan pedununganpadunungan ing pinggir panté gumelar wiwit saka [[Sutkagan Dor]] ing tapel wates karo [[nagara]] [[Iran]] nganti tekan [[Lothal]] ing Gujarat. Ana sawijining panggonan Indus sapinggiring [[Kali Oxus]] ing Shortughai ( [[Afghanistan]] lor) (Kenoyer 1998:96), lan panggonan Indus Alamgirpur ing Kali Hindon dumunung mung 28&nbsp;km saka [[kutha]] [[Delhi]] (S.P. Gupta 1995:183). Nganti dina iki, luwih saka 1,052 kutha lan papan pedununganpadunungan wis ditemokaké, utamané ing laladan [[Kali Ghaggar-Hakra]] lan anak-anak kaliné. Ing antara papan pedununganpadunungan mau klebu kutha-kutha [[Harappa]] lan [[Mohenjo-daro]], uga [[Lothal]], [[Dholavira]], [[Ganeriwala]], lan [[Rakhigarhi]]. Amung 90-96 saka 800-an luwih panggonan Lembah Indus kang dimangertèni sing kasil ditemokaké ing sadawaning Kali Sindu lan anak-anak kaliné. [[Kali Sutlej]], kang saiki minangka anak kali saka Kali Sindu, ing jaman "Harappan" mili menyang [[Kali Ghaggar-Hakra]], ing dhaérah ilèn kang luwih akèh panggonan Harappan tinimbang kang ana ing sadawané Kali Sindu (S.P. Gupta 1995: 183).
<!--
Most scholars believe that settlements of [[Gandhara grave culture]] of the early [[Indo-Aryans]] flourished in Gandhara from 1700 to 600 BC, when [[Mohenjo-daro]] and [[Harappa]] had already been abandoned.
Larik 151:
<!-- Image with unknown copyright status removed: [[Image:IndusMap.jpg|thumb|200px|Map showing the change experienced in the drainage of the Indus River after five million year ago when the tributaries of the Indus flowing from the Punjab were captured from the Ganges.]] -->
 
Kali Sindu ngisi dhasar muara (''submarine fan'') kang dumunung ing [[Segara Arabia]], kang dadi endhapan lumpur nomer loro paling gedhé ing donya, watara 5 yuta km<sup>3</sup> material kang dilorod saka tlatah pagunungan. Studi bab endhapan ing kali nuduhaké yèn [[Karakoram|gunung-gunung Karakoram]] ing Pakistan lor minangka sumber utama material endhapan, lan pagunungan Himalaya nomer panyumbang loro, akèh-akèhé liwat ilèn kali-kali ing Punjab (yakuwiyaiku, Ravi, Jhelum, Chenab lan Sutlej). Analisis sedimèn saka Segara Arabia déning ahli geologi segara [[Peter Clift]] lan Jerzy Blusztajn nuduhaké yèn sadurungé limang yuta taun kapungkur Kali Sindu ora kahubung karo Kali-kali Punjab kang mili mangétan tumuju menyang [[Kali Gangga]]. Naskah sadurungé, uga déning Peter Clift, nuduhaké yèn [[wedhi]] lan [[uyah]] saka Tibet kulon tekan Segara Arabia wiwit 45 yuta taun kapungkur, nuduhaké ananing Kali Sidu kuna wektu kuwiiku.
<!--
The delta of this proto-Indus river has subsequently been found in the Katawaz Basin, on the Afghan-Pakistan border. Most recently the Indus was paralleled by the ancient [[Saraswati River]], which the [[Rigveda]] suggests flowed from the [[Himalaya]] between the [[Sutlej]] and the [[Yamuna]] Rivers, close to modern day [[Chandigarh]]. Reportedly the [[Saraswati River]] was totally dried by 1900 BCE as confirmed by archaeological hydrological radiocarbon dating {{Fact|date=March 2007}}.