Gègèr Pacinan: Béda antara owahan
Konten dihapus Konten ditambahkan
c éjaan using AWB |
c éjaan, replaced: yaiku → ya iku (8), desa → désa, Desa → Désa, Dokter → Dhokter using AWB |
||
Larik 1:
[[Gambar:Chinezenmoord van stolk (2).jpg|thumb|300px|Pambantéan tahanan Tionghoa]]
'''Gègèr Pacinan''' (uga dikenal minangka '''Tragedi Angke'''; ana ing {{lang-nl|'''Chinezenmoord'''}}, sing tegesé "Matèni wong Cina")
Kabingungan masyarakat Tionghoa iku amarga réprèsi pamaréntah lan kurangé asil kerja akibat saka mudhuné rega [[gula]] rikala semana. Kanggo nanggepi kabingungan iku, ana ing patemon [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}), badan pemimpin [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC), [[Dhaptar Panguwasa Hindhia-Walanda|Gubernur-Jendral]] [[Adriaan Valckenier]] ngumumaké yen ontran-ontran apa waé bisa diwales karo kakerasan uga patèn-patènan. Pangumuman saka Valckenier iku ditindhakaké saka tanggal 7 Oktober 1740 sakwisé wong-wong Tionghoa akèh sing dadi buruh pabrik gula matèni 50 pasukan Walanda. Panguwasa Walanda ngirim pasukan tambahan, sing njupuk senjata saka wong-wong Tionghoa lan ngaleksanakaké jam wengi. Ésuké sakwisé diwedèni kejemé wong-wong Tionghoa, klompok ètnis Batavia mulai mbakar omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Déné pasukan Walanda nyerang wong Tionghoa nganggo [[mriem]]. Ontran-ontran iki langsung nyebar ing kutha Batavia saéngga akèh wong Tionghoa sing mati. Valckenier ngumumaké yèn ana pengampunan kanggo wong Tionghoa tanggal 11 Oktober, nanging kelompok pasukan isih mburu wong Tionghoa nganti tanggal 22 Oktober, nalika Valckenier ngumumaké yèn ontran-ontran wajib dibubaraké. Ing njaba kutha pasukan Walanda perang karo buruh pabrik gula. Sakwisé ontran-ontran, pasukan Walanda nyerang markas Tionghoa ing manéka warna pabrik gula. Wong Tionghoa kanthi slamet ngungsi menyang [[Kutha Bekasi|Bekasi]].
Kira-kira luwih saka 10.000 wong katurunan Tionghoa dipatèni. Gunggung wong slamet kurang luwih 600 nganti 3000. Sabanjuré ontran-ontran kadadéyan ing kabèh tlatah Jawa lan ana kadadéyan [[Perang Jawa (1741—1743)|perang sing suwené rong taun]], kanthi tentara gabungan Tionghoa lan [[Suku Jawa|Jawa]] nglawan pasukan [[Walanda]]. Sawisé iku, Valckenier diundang menyang [[Walanda]] lan dituntut amarga katuté dhèwèké ing ontran-ontran; [[Gustaaf Willem baron van Imhoff|Gustaaf Willem van Imhoff]] nggantèkaké dadi [[Gubernur-Jendral|gubernur-jendral]]. Tekan jaman modern, ontran-ontran iki kerep ditemokaké ing sastra Walanda. Ontran-ontran iki uga dadi asal muasal jeneng tlatah ing [[Jakarta]].
Larik 8:
Ing periode wiwitan kolonialisasi Hindhia-Walanda, akèh wong [[Tionghoa]] didadèkaké tukang bangunan nalika mbangun kutha Batavia ing pinggir [[Segara Jawa]];{{sfn|Tan|2005|p=796}} uga ana sing dadi bakul, buruh pabrik gula utawa duwé toko. {{sfn|Ricklefs|2001|p=121}} Tumindak dol tinuku Hindhia-Walanda lan [[Tiongkok]], sing pusaté ing Batavia, nguwataké ékonomi lan imigrasi wong Tionghoa menyang Tanah Jawa. Cacahé wong Tionghoa ing Batavia taun 1740 ana luwih saka 10.000 wong, èwonan manèh omah ing jaban kutha.{{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Pamaréntah kolonial Walanda majibaké wong-wong Tionghoa nduwé layang idhèntifikasi, lan wong sing ora duwé layang bakal dibalèkaké menyang Tiongkok. {{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}
Kawicaksanan dhéportasi diketataké ing taun 1970-an, sawisé ana wabah [[malaria]] sing ndadèkaké èwonan wong mati. [[Dhaptar Panguwasa Hindhia-Walanda|Gubernur-Jendral]] [[Dirk van Cloon]].{{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Miturut sejarawan Indonésia Benny G. Setiono, epidemik iki bebarengan karo mundhaké rasa curiga lan duwé endhem-endheman (''dendam'') marang ètnis Tionghoa, sing cacahé saya akèh lan saya sugih. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Akibaté, Komisaris Urusan Orang Pribumi Roy Ferdinand, manut printahé Gubernur-Jendral [[Adriaan Valckenier]], mutusaké yèn tanggal 28 Juli 1740 warga Tionghoa sing ora resmi arep di dhéportasi menyang Zeylan (saiki [[Sri Lanka]]) lan dipeksa dadi tani [[kayu manis]].{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|Paasman|1999|pp=325–326}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa sing sugih diperes panguwasa Walanda lan diancem arep di dhéportasi;{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}}{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=302}} [[Stamford Raffles]], ahli sejarah saka [[Inggris]] lan ahli sejarah [[Jawa]], nyathet yen wong Walanda diwènèhi pangertèn [[Kapitan Cina]] (pemimpin etnis Tionghoa sing ditemtokaké Walanda) kanggo Batavia, Ni Hoe Kong, supaya ndhéportasèkaké kabèh wong Tionghoa sing nganggo klambi ireng utawa biru, sebab sing nganggo klambi kaya mangkono sing wong ora nduwé. {{sfn|Raffles|1830|p=234}} Ana uga
Sawetara iku wong Batavia (Betawi) asli dadi mèlu sujana marang wong Tionghoa. Sing ndadèkaké tambah sujana
Awité anggota [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}) nganggep yèn wong Tionghoa ora bakal nyerang Batavia,{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}} lan kawicaksanan sing luwih tegas bab ngatur wong Tionghoa, ditentang fraksi sing kapimpin déning mantan gubernur Zeylan [[Gustaaf Willem baron van Imhoff]], sing bali menyang Batavia taun 1738.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=297–298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|p=460}}{{sfn|Encyclopædia Britannica 2011, Gustaaf Willem}} Nanging, katurunan wong Tionghoa tekan ing piggiran Batavia, lan tanggal 28 September Valckenier lan anggota dhéwan rapat darurat. Ing rapat iku, Valckenier mréntah supaya ontran-ontran sing asalé saka wong Tionghoa bisa diaké kanthi kakerasan. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Nanging kaputusan iku ditentang dening fraksi van Imhoff; Vermeulen (1938){{efn|Dalam {{cite book|title = De Chineezen te Batavia en de troebelen van 1740|trans_title = Warga Tionghoa di Batavia dan Masaalah Pada Tahun 1740|last = Vermeulen|first = Johannes Theodorus|year = 1938|language = Belanda|publisher = Proefschrift|location = Leiden }}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}}} sing nduwèni panemu kategangan rong fraksi iku nduwèni peranan ing pambantéan.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}
Larik 23:
Wadyabala pimpinané Letnan Hermanus van Suchtelen lan Kaptèn Jan van Oosten, serdhadhu Walanda sing slamet saka serangan ing serangan di Tanah Abang, mara menyang pacinan: Suchtelen lan widyabalané mara menyang pasar manuk, dene widyabalané van Oosten ing pos cedak kanal.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=486}} Jam lima sore, serdadu Walanda mulai nembak meriem ing omah-omahé wong Tionghoa, saengga omah-omah padha kobong.{{sfn|Setiono|2008|p=117}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa padha mati nalika metu saka ngomah la nana uga sing bunuh diri. Sing bisa tekan kanal dipateni widyabala Walanda sing ngenteni ing prau cilik. {{sfn|Setiono|2008|p=117}} sawetara pasukan Walanda sing liya mondar-mandir ing omah-omah sing kobong, nggoleki lan mateni wong Tionghoa sing isih urip. {{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}} Kadadean iku banjur nyebar ing kabeh wewengkon Batavia. {{sfn|Setiono|2008|p=117}}
Ésuké kakerasan mau nyebar, lan pasièn Tionghoa ing salah sawijining Rumah Sakit digawa metu lan dipateni.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Usaha kanggo nglereni kobongan ing Kali Besar during kasil, kobongan iku malah tambah ndadra, lan lagi mati tanggal 12 Oktober. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=489–491}} Sawetara iku, kelompok sing jumlahe 800 widyabala Walanda lan 2.000 wong pribumi nyerbu Kampung Gading Melati, ana ing kana ana wong Tionghoa sing umpetan, pimpinané
=== Prastawa manèh ===
Larik 33:
== Asil ==
[[Gambar:Trapping of three councilmen of Dutch East Indies.jpg|thumb|200px|Van Imhoff lan anggota Dhéwan Hindhia liya ditangkap sakwisé nentang Valckenier.]]
Akèh Sejarawan sing nyathet yèn 10.000 wong Cina sing ana ing kutha Batavia dipatèni. Watara 600 nganti 700 omah diobong lan dijarah. {{sfn|Setiono|2008|p=119}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=491–492}} Vermeulen nyatet yen 600 wong Tionghoa slamet,{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} déné sejarawan Indonesia A.R.T. Kemasang nyathet 3.000 jiwa sing slamet.{{sfn|Kemasang|1982|p=68}} Dene Sejarawan Tionghoa-Indonesia Benny G. Setiono nyathet yèn 500 tahanan lan pasin rumah sakit dipatèni,{{sfn|Setiono|2008|p=119}} dene jumlah wong sing slamet 3.431. {{sfn|Setiono|2008|p=121}} Sawisé ontran-ontran iki banjur ana periode sing rawan ana ing pulo Jawa,
Valckenier olèh layang yèèn dhèwèké arep digantèkaké déning van Imhoff dadi gubernur Jendral tahun 1741;{{sfn|Vanvugt|1985|p=106}} versi liya
Produksi gula ing Batavia mudhun akeh sakwisé ontran-ontran, amarga wong Tionghoa sing biyen ngurusi wis padha mati utawa ilang. Industri iku mulai turun secara drastis setelah pambantéan, sebab banyak orang Tionghoa yang dulu mengurus industri tersebut sudah terbunuh atau hilang. Industri tersebut mulai maju maneh sakwisé Gubernur Jenderal van Imhoff "mengkolonisasi" Tangerang. Awalé dheweké nduwé maksud supaya wong sing asalé saka Walanda tetanen ana kana; dheweké nduweni panemu yen wong Walanda sing ana ing Batavia iku males-males. Nanging dheweké ora bisa narik wong anyar amarga pajak Hindhia-Walanda dhuwur banget, banjur dheweké kapeksa adol lemah karo wong Walanda sing ana ing Batavia. Sing nduweni lemah mau ora oleh ngerjakaké lemahé, banjur lemahé disewakaké marang wong Tionghoa. {{sfn|Ota|2006|p=133}} Produksi gula mundhak maneh sakwisv iku, nanging lagi taun 1760-an produksi gula padha karo taun 1740-an, sakwisv iku produksinv mulai kurang maneh. {{sfn|Ota|2006|p=133}}{{sfn|Bulbeck|Reid|Tan|Wu|1998|p=113}} Jumlah pabrik gula uga saya sithik. Taun 1710 ana 131 pabrik, nanging taun 1750 mung 66 pabrik. {{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}}
Larik 42:
Vermeulen kandha yèn ontran-ontran iki salah sawijining prastawa sing misuwur ing kolonialisme [[Walanda]] abad 18. {{efn|Asli: "''... markante feiten uit onze 18e-eeuwse koloniale geschiedenis tot onderwerp genomen''".}}{{sfn|Terpstra|1939|p=245}} Ing disertasiné, W. W. Dharmowijono ngadhakaké yèn pogrom iki nduwèni peran sing gedhé ing sastra Walanda. Dharmowijono nyathet ana puisi déning [[Willem van Haren]] sing ngritik ontran-ontran iki (saka taun 1742) lan puisi anonim, saka périodhe sing padha, sing ngritik wong Tionghoané.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=304}} Raffles nulis taun 1830 yèn cathetan historis Walanda luwih pepak lan mirunggan.{{efn|Asli: "''... far from complete or satisfactory.''"}}{{sfn|Raffles|1830|p=231}}
Sejarawan asal Walanda [[Leonard Blussé]] nulis yèn Gègèr Pacinan ndadèkaké kutha Batavia tuwuh ngrembaka, nanging agawé dikotomi antarané [[ètnik|ètnis]] Tionghoa lan pribumi isih krasa nganti tekan pungkasan [[abad ka-20]].{{sfn|Blussé|1981|p=96}} Ontran-ontran iki uga ndadèkaké asal jeneng-jeneng sawetara dhaérah ing Jakarta. Kayata [[Tanah Abang, Jakarta Pusat|Tanah Abang]]m
== Katrangan ==
Larik 57:
* {{cite journal|last = Blussé|first = Leonard|title = Batavia, 1619–1740: The Rise and Fall of a Chinese Colonial Town|trans_title=Batavia, 1619–1740: Muncul dan Runtuhnya Kota Kolonial Tionghoa|language=Inggris|journal = Journal of Southeast Asian Studies|location = Singapore|volume = 12|issue = 1|year = 1981|pages = 159–178|publisher = Cambridge University Press|issn = 0022-4634|doi = 10.1017/S0022463400005051|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = Bulbeck|first1 = David|last2 = Reid|first2 = Anthony|last3 = Tan|first3 = Lay Cheng|last4 = Wu|first4 = Yiqi|year = 1998|title = Southeast Asian Exports since the 14th century : Cloves, Pepper, Coffee, and Sugar|trans_title=Ekspor Asia Tenggara Sejak Abad Ke-14: Cengkeh, Merica, Kopi, dan Gula|language=Inggris|publisher = KITLV Press|isbn = 978-981-3055-67-4|url = http://books.google.co.id/books?id=0q_r9aYSF_MC|location = Leiden|ref = harv }}
* {{cite thesis|location = Amsterdam|last = Dharmowijono|first = W. W.|url = http://dare.uva.nl/document/147345|year = 2009|language = Belanda|accessdate = 1 December 2011|publisher = Universiteit van Amsterdaam|title = Van koelies, klontongs en kapiteins: het beeld van de Chinezen in Indisch-Nederlands literair proza 1880–1950|degree =
* {{cite book|last1 = Dobbin|first1 = Christine|year = 1996|title = Asian Entrepreneurial Minorities : Conjoint Communities in the Making of the World-Economy 1570–1940|trans_title=Minoritas Pengusaha Asia: Komunitas Bergabung dalam Pembentukan Ekonomi Dunia 1570–1940|language=Inggris|location = Richmond|publisher = Curzon|isbn = 978-0-7007-0404-0|url = http://books.google.co.id/books?id=kFS0Y54oi_gC|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = van Eck|first1 = Rutger|year = 1899|title = "Luctor et emergo", of, de Geschiedenis der Nederlanders in den Oost-Indischen Archipel|trans_title="Luctor et emergo", atau, Sejarah Orang Belanda di Hindia Belanda|publisher = Tjeenk Willink|language=Belanda|url = http://books.google.com/?id=Q78JAAAAMAAJ|location = Zwolle|ref = harv }}
Larik 68:
* {{cite journal |location = Utrecht|language = Belanda|title = Een klein aardrijkje op zichzelf, de multiculturele samenleving en de etnische literatuur|trans_title = Pembahasan Kecil Mengenai Masyarkaat Multikultural dan Sastra Etnis|last1 = Paasman|first1 = A. N.|year = 1999|publisher =|journal = Literatuur|volume = 16 |pages = 324–334|ref = harv }}
* {{cite book|first = Lynn|last = Pan |year = 1994|title = Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora|trans_title=Anak Kaisar Kuning: Sejara Diaspora Etnis Tionghoa|language=Inggris|location = New York|publisher = Kodansha Globe|isbn = 978-1-56836-032-4|ref = harv }}
* {{cite book|title = Sugar and Society in China : Peasants, Technology, and the World Market|trans_title=Gula dan Masyarakat di Tiongkok: Orang
* {{cite book|last = Ota|first = Atsushi|year = 2006|title = Changes of Regime and Social Dynamics in West Java : Society, State, and the outer world of Banten, 1750–1830|trans_title=Perubahan Rezim dan Dinamika Sosial di Jawa Barat: Masyarkat, Negara, dan Dunia Luar Banten, 1750–1830|language=Inggris|url = http://books.google.co.id/books?id=0gOMTC8I7s4C|location = Leiden|publisher = Brill|isbn = 978-90-04-15091-1|ref = harv }}
* {{cite book|title = The Life of Governor Joan Gideon Loten (1710–1789) : A Personal History of a Dutch Virtuoso|trans_title=Kehidupan Gubernur Joan Gideon Loten (1710–1789): Sejarah Personal Seorang Virtuoso Belanda|last1 = Raat|first1 = Alexander|year = 2010|publisher = Verloren|location = Hilversum|isbn = 978-90-8704-151-9|url = http://books.google.nl/books?id=a2ymsrpA-iMC|accessdate =|ref = harv }}
|