Wikipédia

Atom: Béda antara owahan

Luru sajarah
← Besutan sadurungéBesutan sawisé →
Konten dihapus Konten ditambahkan
VisualTèks wiki
c éjaan using AWB
Arupako (parembugan | pasumbang)
18.001 suntingan
c éjaan, replaced: yaiku → ya iku (17), Desa → Désa using AWB
Larik 29:
|}
|}
'''Atom''' yaikuya iku satuan dhasar [[matèri]], kang kasusun saka [[inti atom]] lan uga [[èlèktron]] minangka momotan negatif kang ngubengi.<ref name="buku1">{{cite book
| last=Gangopadhyaya | first=Mrinalkanti
| title=Indian Atomism: History and Sources
Larik 75:
}}</ref> Saabad sabanjuré mijil rujukan ngenani atom ing donya Kulon déning [[Leukippos]], kang sabanjuré déning muridé [[Demokritos]] pandhangan kasebut disistematisaké. Kira-kira nalika taun 450&nbsp;SM, Demokritos nyiptakaké istilah ''átomos'' ({{lang-el|ἄτομος}}), kang ateges "ora bisa ditugel" utawa uga "ora bisa dibagi-bagi manèh". Téori Demokritos ngenani atom dudu usaha kanggo njlèntrèhaké sawijining fénoména fisis sacara rinci, nanging sawijining filosofi kang nyoba kanggo mènèhi jawaban marang owah-owahan kang dumadi ing alam.<ref name="unesa hhmamsotu3" /> Filosofi sarupa uga dumadi ing India, senajan mangkono èlmu pangetauan modhèrn mutusaké kanggo migunakaké istilah "atom" kang dicetusaké déning Demokritos.<ref name=Ponomarev/>
 
Kamajuan luwih adoh ing pamahaman babagan atom diwiwiti kanthi ngrembakané èlmu [[kimia]]. Nalika taun 1661, [[Robert Boyle]] mublikasikaké buku ''[[The Sceptical Chymist]]'' kang duwé argumèn yèn matèri-matèri ing donya iki kapérang saka manéka kombinasi ''"corpuscules"'', yaikuya iku atom-atom kang béda. Iki béda karo pandelengan klasik kang duwé pendhapat yèn matèri kapérang saka unsur-unsur udhara, lemah, geni, lan banyu.<ref>Siegfried (2002:42–55).</ref> Nalika taun 1789, istilah ''element'' (''unsur'') didhéfinisikaké déning sawijining bangsawan lan panliti Prancis, [[Antoine Lavoisier]], minangka bahan dhasar kang ora bisa dibagi-bagi luwih adoh manèh kanthi migunakaké métodhe-métodhe kimia.<ref>{{cite web
| url=http://web.lemoyne.edu/~GIUNTA/EA/LAVPREFann.HTML
| title=Lavoisier's Elements of Chemistry
Larik 85:
Nalika taun 1803, [[John Dalton]] migunakaké konsèp atom kanggo njlèntrèhaké ngapa unsur-unsur mesthi silih réaksi jroning pabandhingan kang bulat lan tetep, sarta ngapa gas-gas tinentu luwih larut jroning banyu dibandhingaké karo gas-gas liyané. Dhèwèké ngajokaké pendhapat yèn saben unsur ngandhut atom-atom tunggal unik, lan atom-atom kasebut sabanjuré bisa rumaket kanggo mbentuk senyawa-senyawa kimia.<ref>Wurtz (1881:1–2).</ref><ref>Dalton (1808).</ref>
 
Téori partikel iki banjur dikonfirmasikaké luwih adoh manèh nalika taun 1827, yaikuya iku nalika [[botani]]wan [[Robert Brown]] migunakaké [[mikroskop]] kanggo ngamati lebu-lebu kang ngambang ing sandhuwuré banyu lan nemokaké yèn lebu-lebu kasebut obah sacara acak. Fénoména iki banjur ditepungi minangka "[[Gerak Brown]]". Nalika taun 1877, J. DesaulxDésaulx ngajokaké pendhapat yèn fénoména iki disebabaké déning obahan tèrmal molekul banyu, lan nalika taun 1905 [[Albert Einstein]] gawé analisis matématika tumrap gerak iki.<ref>{{cite journal
| last=Einstein | first=Albert
| title=Über die von der molekularkinetischen Theorie der Wärme geforderte Bewegung von in ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen
Larik 160:
| doi=10.1007/BF01882788 }}</ref>
 
Nalika taun 1926, kanthi migunakaké pamikiran [[Louis de Broglie]] yèn partikel kanthi prilaku kayadéné gelombang, Erwin Schrödinger ngrembakakaké sawijining modhèl atom matématis kang nggambaraké èlèktron minangka [[gelombang]] telung dhimènsi tinimbang minangka titik-titik partikel. Konsekuènsi panggunakan wangun gelombang kanggo njlèntrèhaké èlèktron iki yaikuya iku yèn ora mungkin kanggo sacara matématis ngétung [[posisi]] lan [[momèntum]] partikel sacara bebarengan. Iki banjur ditepungi minangka [[prinsip kaoramesthinan]], kang dirumusaké déning [[Werner Heisenberg]] nalika taun 1926. Miturut konsèp iki, kanggo saben pangukuran sawijining posisi, sawijining wong mung bisa éntuk kisaran pangaji-pangaji probabilitas momèntum, mengkono uga suwaliké. Senajan modhèl iki angèl kanggo divisualisasikaké, dhèwèké bisa kanthi becik njlèntrèhaké sipat-sipat atom kang kadeleng kang sadurungé ora bisa dijlèntrèhaké déning téori ngendi waé. Mula, modhèl atom kang nggambaraké èlèktron ngupengi inti atom kayadéné planèt ngupengi srengéngé diguguraké lan digantèkaké déning modhèl [[orbital atom]] ing sakupengé inti ing ngendi èlèktron paling mungkin ana.<ref>{{cite web
| last=Brown | first=Kevin | year=2007
| url=http://www.mathpages.com/home/kmath538/kmath538.htm
Larik 178:
| journal=[[Philosophical Magazine]] | year=1920
| first=Francis W. | last=Aston
| volume=39 | issue=6 | pages=449–55 }}</ref> Panjlèntrèhan ing prabédan massa isotop iki kasil dipecahaké sawisé ditemokaké [[neutron]], sawijining partikel mawa muatan nétral kanthi massa kang mèh padha karo [[proton]], yaikuya iku déning [[James Chadwick]] nalika taun 1932. Isotop banjur dijlèntrèhaké minangka unsur kanthi gunggung proton kang padha, nanging duwé gunggung neutron kang béda jroning inti atom.<ref>{{cite web
| last=Chadwick | first=James | date=December 12, 1935
| url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1935/chadwick-lecture.html
Larik 190:
| title=Accelerators and Nobel Laureates
| publisher=The Nobel Foundation
| accessdate=2008-01-31 }}</ref> Neutron lan proton banjur dikawruhi minangka [[hadron]], yaikuya iku komposit partikel-partikel cilik kang disebut minangka [[kuark]]. Modhèl-modhèl standhar fisika nuklir banjur dikembangaké kanggo njelasaké sipat-sipat inti atom jroning babagan interaksi partikel subatom iki.<ref>{{cite web
| author=Staff | date=October 17, 1990
| url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1990/press.html
Larik 221:
=== Partikel subatom ===
{{Main|Partikel subatom}}
Senajan wiwitané tembung ''atom'' tegesé sawijining partikel kang ora bisa ditugel-tugel manèh dadi partikel kang luwih cilik, jroning tèrminologi èlmu kawruh modhèrn, atom kasusun saka manéka [[partikel subatom]]. Partikel-partikel panyusun atom iki yaikuya iku [[èlèktron]], [[proton]], lan [[neutron]]. Nanging [[hidrogen|hidrogen-1]] ora duwé neutron. Mangkono uga ing [[ion hidrogen]] positif H<sup>+</sup>.
 
Saka kabèh partikel subatom iki, èlèktron iku kang paling ènthèng, kanthi massa èlèktron 9,11{{Esp|−31}}&nbsp;kg lan duwé muatan négatif. Ukuran èlèktron cilik banget mula durung ana tèknik pangukuran kang bisa dipigunakaké kanggo ngukur ukurané.<ref>Demtröder (2002:39–42).</ref> Proton duwé momotan positif lan massa kaping 1.836 luwih abot tinambang èlèktron (1,6726{{Esp|−27}}&nbsp;kg). Neutron ora duwé momotan listrik lan massa bébasé kaping 1.839 massa èlèktron<ref>Woan (2000:8).</ref> atau (1,6929{{Esp|−27}}&nbsp;kg).
 
Jroning modhèl standhar fisika, proton lan neutron kapérang saka [[partikel èlemèntèr]] kang disebut [[kuark]]. Kuark kalebu jroning golongan partikel [[fermion]] lan arupa salah siji saka rong bahan panyusun matèri dhasar (kang liyané yaikuya iku [[lepton]]). Ana enem jinis kuark lan saben kuark kasebut duwé momotan listrik fraksional +2/3 utawa uga −1/3. Proton kapérang saka rong [[kuark|kuark munggah]] lan siji [[kuark|kuark mudhun]], nalika neutron kapérang saka siji kuark munggah lan loro kuark mudhun. Prabédan komposisi kuark iki mangaruhi prabédan massa lan muatan antarané kaloro partikel kasebut. Kuark rinoncé bebarengan déning [[gaya nuklir kuwat]] kang diprantarani déning [[gluon]]. Gluon iku anggota saka [[boson tolok]] kang arupa prantara gaya-gaya fisika.<ref>{{cite web
| author=Particle Data Group | year=2002
| url=http://www.particleadventure.org/
Larik 311:
Èlèktron jroning sawijining atom ditarik déning proton jroning inti atom lumantar [[gaya èlèktromagnètik]]. Gaya iki ngiket èlèktron jroning sumur potènsi èlèktrostatik ing sakupengé inti. Iki nduwèni teges yèn ènèrgi njaba diperlokaké supaya èlèktron bisa lolos saka atom. Saya cerak sawijining èlèktron menyang njero inti, saya gedhé gaya atraksiné, saéngga èlèktron kang ana cerak karo punjer sumur potènsi mbutuhaké ènèrgi kang luwih gedhé kanggo lolos.
 
Èlèktron, padha karo partikel liyané, duwé sifat kayadéné partikel uga kayadéné gelombang (dualisme gelombang-partikel). Méga èlèktron iku sawijining dhaérah jroning sumur potènsi ing ngendi saben èlèktron ngasilaké sajenis gelombang meneng (yaikuya iku gelombang kang ora obah rélatif marang inti) telung dhimènsi. Prilaku iki ditemtokaké déning [[orbital atom]], yaikuya iku sawijining fungsi matématika kang ngétung probabilitas sawijining èlèktron bakal mijil ing sawijining lokasi tinentu nalika posisiné diukur.<ref>{{cite journal
| last=Mulliken | first=Robert S.
| title=Spectroscopy, Molecular Orbitals, and Chemical Bonding
Larik 374:
| title=Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements
| publisher=National Institute of Standards and Technology
| accessdate=2007-01-04 }}</ref> Atom stabil kang paling abot yaikuya iku timbal-208,<ref name=sills/> kanthi massa 207,9766521&nbsp;u.<ref>{{cite journal
| last=Audi | first=G. | coauthors=Wapstra, A. H.; Thibault C.
| title=The Ame2003 atomic mass evaluation (II)
Larik 383:
| doi=10.1016/j.nuclphysa.2003.11.003 }}</ref>
 
Para kimiawan biyasané migunakaké satuan [[mol]] kanggo nyatakaké gunggung atom. Sak mol didhéfinisikaké minangka gunggung atom kang ana ing 12 gram persis karbon-12. Gunggung iki yaikuya iku watara 6,022{{Esp|23}}, kang ditepungi uga kanthi jeneng [[tetapan Avogadro]]. Kanthi mangkono sawijining unsur kanthi massa atom 1 u bakal duwé sak mol atom kang massané 0,001&nbsp;kg. Minangka conto, [[Karbon]] duwé massa atom 12 u, saéngga sak mol karbon atom duwé massa 0,012&nbsp;kg.<ref name=iupac>Mills ''et al.'' (1993).</ref>
 
=== Ukuran ===
Larik 417:
| accessdate=2007-12-19 }}</ref>
 
Wangun-wangun paluruhan radhioaktif kang paling umum yaikuya iku:<ref>L'Annunziata (2003:3–56).</ref><ref>{{cite web
| last=Firestone | first=Richard B. | date=May 22, 2000
| url=http://isotopes.lbl.gov/education/decmode.html
Larik 531:
{{Main|Kahanan matèri|Fase bendha}}
[[Gambar:Bose Einstein condensate.png|right|200px|thumb|Gambaran pambentukan [[kondhènsat Bose-Einstein]].]]
Sapérangan atom ditemokaké jroning kahanan matèri kang béda-béda gumantung ing kondhisi fisik bendha, yaikuya iku [[suhu]] lan [[tekanan]]. Kanthi ngowahi kondhisi kasebut, matèri bisa molah-malih dadi wangun [[padhet]], [[cuwèr]], [[gas]], lan [[plasma]].<ref>Goodstein (2002:436–438).</ref> Jroning saben kahanan kasebut uga matèri bisa duwé manéka fase. Minangka contoné ing karbon padhet, dhèwèké bisa arupa [[grafit]] uga [[inten]].<ref>{{cite journal
| last=Brazhkin | first=Vadim V.
| title=Metastable phases, phase transformations, and phase diagrams in physics and chemistry
Larik 565:
| doi=10.1016/S0584-8547(98)00222-5 | pages = 1739–63}}</ref>
 
Métodhe liyané kang luwih selèktif yaikuya iku [[spèktroskopi panguwalan ènèrgi èlèktron]] (''electron energy loss spectroscopy''), kang ngukur panguwalan ènèrgi [[berkas èlèktron]] jroning sawijining [[mikroskop èlèktron transmisi]] nalika dhèwèké interaksi karo sampel. Tomografi kuar atom duwé résolusi sub-nanomèter jroning 3-D lan bisa sacara kimiawi ngidhèntifikasi atom-atom indhividhu migunakaké [[spèktromètri massa wektu lintas]].<ref>{{cite journal
| last1=Müller | first1=Erwin W.
| authorlink1=Erwin Wilhelm Müller
Larik 597:
| url=http://map.gsfc.nasa.gov/m_uni/uni_101matter.html
| title=What is the Universe Made Of?
| publisher=NASA/WMAP | accessdate=2008-01-07 }}</ref> Jroning galaksi [[Bima Sakti]], atom ndhuwé konsèntrasi kang luwih dhuwur, kanthi dhènsitas matèri jroning [[médhium antarlintang]] kisarané watara 10<sup>5</sup> nganti tekan 10<sup>9</sup> atom/m<sup>3</sup>.<ref>Choppin ''et al.'' (2001).</ref> Srengéngé dhéwé dipercaya ana jroning [[Gelembung Lokal]], yaikuya iku sawijining dhaérah kang ngandhut akèh gas ion, saéngga dhènsitas ing sakupengé iku watara 10<sup>3</sup> atom/m<sup>3</sup>.<ref>{{cite journal
| last=Davidsen | first=Arthur F.
| title=Far-Ultraviolet Astronomy on the Astro-1 Space Shuttle Mission
Larik 631:
| title=Tests of the Big Bang: The Light Elements
| publisher=NASA/WMAP | accessdate=2008-01-13
}}</ref> Atom pisanan (kanthi èlèktron kang katalènan karo dhèwèké) sacara téoritis karipta 380.000 taun sawisé Dhentuman Gedhé, yaikuya iku nalika alam semesta kang nrembaka cukup adhem kanggo ngidinaké èlèktron-èlèktron katalènan ing inti atom.<ref>{{cite web
| last=Abbott | first=Brian | date=May 30, 2007
| url=http://www.haydenplanetarium.org/universe/duguide/exgg_wmap.php
Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/wiki/Atom"