Gègèr Pacinan: Béda antara owahan
Konten dihapus Konten ditambahkan
c éjaan, replaced: yaiku → ya iku (8), desa → désa, Desa → Désa, Dokter → Dhokter using AWB |
c éjaan using AWB |
||
Larik 1:
[[Gambar:Chinezenmoord van stolk (2).jpg|thumb|300px|Pambantéan tahanan Tionghoa]]
'''Gègèr Pacinan''' (uga dikenal minangka '''Tragedi Angke'''; ana ing {{lang-nl|'''Chinezenmoord'''}}, sing tegesé "Matèni wong Cina") ya iku salah sawijining pogram kanggo wong katurunan Cina ing kutha plabuhan [[Batavia]], [[Hindhia-Walanda]] (saiki [[Daerah Khusus
Kabingungan masyarakat Tionghoa iku amarga réprèsi pamaréntah lan kurangé asil kerja akibat saka mudhuné rega [[gula]] rikala semana. Kanggo nanggepi kabingungan iku, ana ing patemon [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}), badan pemimpin [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC), [[Dhaptar Panguwasa Hindhia-Walanda|Gubernur-Jendral]] [[Adriaan Valckenier]] ngumumaké yen ontran-ontran apa waé bisa diwales karo kakerasan uga patèn-patènan. Pangumuman saka Valckenier iku ditindhakaké saka tanggal 7 Oktober 1740 sakwisé wong-wong Tionghoa akèh sing dadi buruh pabrik gula matèni 50 pasukan Walanda. Panguwasa Walanda ngirim pasukan tambahan, sing njupuk senjata saka wong-wong Tionghoa lan ngaleksanakaké jam wengi. Ésuké sakwisé diwedèni kejemé wong-wong Tionghoa, klompok ètnis Batavia mulai mbakar omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Déné pasukan Walanda nyerang wong Tionghoa nganggo [[mriem]]. Ontran-ontran iki langsung nyebar ing kutha Batavia saéngga akèh wong Tionghoa sing mati. Valckenier ngumumaké yèn ana pengampunan kanggo wong Tionghoa tanggal 11 Oktober, nanging kelompok pasukan isih mburu wong Tionghoa nganti tanggal 22 Oktober, nalika Valckenier ngumumaké yèn ontran-ontran wajib dibubaraké. Ing njaba kutha pasukan Walanda perang karo buruh pabrik gula. Sakwisé ontran-ontran, pasukan Walanda nyerang markas Tionghoa ing manéka warna pabrik gula. Wong Tionghoa kanthi slamet ngungsi menyang [[Kutha Bekasi|Bekasi]].
Kira-kira luwih saka 10.000 wong katurunan Tionghoa dipatèni. Gunggung wong slamet kurang luwih 600 nganti 3000. Sabanjuré ontran-ontran kadadéyan ing kabèh tlatah Jawa lan ana kadadéyan [[Perang Jawa (1741—1743)|perang sing suwené rong taun]], kanthi tentara gabungan Tionghoa lan [[Suku Jawa|Jawa]] nglawan pasukan [[Walanda]]. Sawisé iku, Valckenier diundang menyang [[Walanda]] lan dituntut amarga katuté dhèwèké ing ontran-ontran; [[Gustaaf Willem baron van Imhoff|Gustaaf Willem van Imhoff]] nggantèkaké dadi [[Gubernur-Jendral|gubernur-jendral]]. Tekan jaman modern, ontran-ontran iki kerep ditemokaké ing sastra Walanda. Ontran-ontran iki uga dadi asal muasal jeneng tlatah ing [[Jakarta]].
Larik 11:
Sawetara iku wong Batavia (Betawi) asli dadi mèlu sujana marang wong Tionghoa. Sing ndadèkaké tambah sujana ya iku masalah ékonomi, wong pribumi mlarat déné wong Tionghoa sugih-sugih. {{sfn|Raffles|1830|pp=233–235}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=461–462}} Sejarwan Walanda A.N. Paasman ngandaraké menawa wong Tionghoa iku kaya wong Yahudiné Asia.,{{sfn|Paasman|1999|pp=325–326}} Sejatiné ora kabèh wong Tionghoa iku sugih, ana uga sing mlarat ya iku sing dadi buruh pabrik gula.{{sfn|Kumar|1997|p=32}} Wong Tionghoa sing sugih nduwèni pabrik lan dadi tambah sugih amarga dol tinuku, uga dhistribusi [[tuak|arak]], ombenan saka molase lan beras. {{sfn|Kumar|1997|p=32}}{{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}} Nanging panguwasa Walanda nemtokaké rega gula sing ndadèkaké resah.{{sfn|Mazumdar|1998|p=89}} Akibaté rega gula ing donya mudhun, disebabaké ekspor gula menyang [[Éropah]] mundhak {{sfn|Ward|2009|p=98}} industri gula ing Hindhia-Walanda banjur rugi. Tekan taun [[1740]], rega gula ing pasar global tikel loro saka rega taun 1720 nganti taun 1740. Amarga gula dadi salah sawijining èkspor Hindhia-Walanda, nagara jajahan iku ngalami krisis finansial.{{sfn|von Wachtel|1911|p=200}}
Awité anggota [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}) nganggep yèn wong Tionghoa ora bakal nyerang Batavia,{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}} lan kawicaksanan sing luwih tegas bab ngatur wong Tionghoa, ditentang fraksi sing kapimpin déning mantan gubernur Zeylan [[Gustaaf Willem baron van Imhoff]], sing bali menyang Batavia taun 1738.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=297–298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|p=460}}{{sfn|Encyclopædia Britannica 2011, Gustaaf Willem}} Nanging, katurunan wong Tionghoa tekan ing piggiran Batavia, lan tanggal 28 September Valckenier lan anggota dhéwan rapat darurat. Ing rapat iku, Valckenier mréntah supaya ontran-ontran sing asalé saka wong Tionghoa bisa diaké kanthi kakerasan. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Nanging kaputusan iku ditentang
Tanggal 1 Oktober wengi wong-wong Tionghoa wis padha kumpul ing ngarep gedhung Batavia, wong-wong Tionghoa ngamuk amarga omongané Valckenier limang dina kapungkur.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=465–466}} Nanging sawisé mateni sersan keturunan Bali ing wates kutha, dhéwan mutusaké kanggo nambah pasukan sing njaga kutha.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=466–467}} Rong klompok saka wong Éropah lan kuli pribumi dikirim menyang pos penjagaan sisih kidul lan wétan Batavia {{sfn|van Hoëvell|1840|p=468}} banjur rencana perang digawé.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=466–467}}
Larik 23:
Wadyabala pimpinané Letnan Hermanus van Suchtelen lan Kaptèn Jan van Oosten, serdhadhu Walanda sing slamet saka serangan ing serangan di Tanah Abang, mara menyang pacinan: Suchtelen lan widyabalané mara menyang pasar manuk, dene widyabalané van Oosten ing pos cedak kanal.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=486}} Jam lima sore, serdadu Walanda mulai nembak meriem ing omah-omahé wong Tionghoa, saengga omah-omah padha kobong.{{sfn|Setiono|2008|p=117}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa padha mati nalika metu saka ngomah la nana uga sing bunuh diri. Sing bisa tekan kanal dipateni widyabala Walanda sing ngenteni ing prau cilik. {{sfn|Setiono|2008|p=117}} sawetara pasukan Walanda sing liya mondar-mandir ing omah-omah sing kobong, nggoleki lan mateni wong Tionghoa sing isih urip. {{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}} Kadadean iku banjur nyebar ing kabeh wewengkon Batavia. {{sfn|Setiono|2008|p=117}}
Ésuké kakerasan mau nyebar, lan pasièn Tionghoa ing salah sawijining Rumah Sakit digawa metu lan dipateni.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Usaha kanggo nglereni kobongan ing Kali Besar during kasil, kobongan iku malah tambah ndadra, lan lagi mati tanggal 12 Oktober. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=489–491}} Sawetara iku, kelompok sing jumlahe 800 widyabala Walanda lan 2.000 wong pribumi nyerbu Kampung Gading Melati, ana ing kana ana wong Tionghoa sing umpetan, pimpinané ya iku Khe Pandjang.{{efn|Jenengé dieja beda-beda ing maneka warna sumber, ya iku Khe Pandjang, Que Pandjang, Si Pandjang, atau Sie Pan Djiang.{{sfn|Raffles|1830|p=235}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}}{{sfn|Setiono|2008|p=135}} Setiono nyebutaké jeneng asliné Oie Panko.{{sfn|Setiono|2008|p=135}}}} Nanging senajan warga Tionghoa ngungsi ing wewengkon [[Paninggaran, Pekalongan|Paninggaran]], warag Tionghoa uga diusir
=== Prastawa manèh ===
[[Gambar:Chinezenmoord Van Stolk.jpg|thumb|left|200px|Tahanan Tionghoa dipateni wadyabala Walanda tanggal 10 Oktober 1740.]]
Tanggal 11Oktober, Valckenier ngakon opsir-opsir Walanda kanggo nglèrènaké penjarahan, nanging ora kasil. {{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Ngesuké Dhéwan Hindhia nemtokaké yen saben wong sing nggawa ndas wong Tionghoa arep diregani rong [[dukat]]; iku mau gawé mancing wong suku liya supaya melu mbantai wong Tionghoa.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Akibaté, wong Tionghoa sing slamet saka serangan kapisan mulai digoleki “bandit” sing kepengen marang hadiahé.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Panguwasa Walanda lan klompok pribumi bareng-bareng ing Batavia; [[grenadir]] Bugis lan Bali sing dikirim kanggo nguwataké pasukan Walanda tanggal 14 Oktober.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} Tanggal 22 Oktober, Valckenier mrentahke supaya pambantéan dilereni. {{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Ing surat sing isiné kesalahan kabeh saka wong Tionghoa nalika ontran-ontran ing Batavia, dhèwèké ngajak wong Tionghoa damai, kajaba pamimpin pamberontakan, dhèwèke ngajokaké penghargaan 500 [[rijksdaalder]] kanggo saben pemimpin sing dipatèni.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=493–496}} Ing pinggiran kutha ontran-ontran cilik isih ana antarane wong Tiongha lan widyabala Walanda. Tanggal 28 Oktober, sakwisé rong minggu, ontran-ontran cilik mau kadadean, 500 wong Tionghoa mangkat ing Cadouwang (saiki [[Angke, Tambora, Jakarta Barat|Angke]]), nanging diusir
Préntah kanggo gencatan senjata tekan marang Crummel tanggal 2 November. Dheweké lan widyabalané bali menyang Batavia sakwisé 50 wong sing njaga ing Cadouwang. Nalika Crummel teka ing Batavia, wis ora ana manèèh pamberontak Tionghoa sing ana ing njaba tembok.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=506–508}} Penjarahan banjur kadadean tekan tangga; 28 November lan widyabala pribumi bebas tugas akhir November{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}}
Larik 33:
== Asil ==
[[Gambar:Trapping of three councilmen of Dutch East Indies.jpg|thumb|200px|Van Imhoff lan anggota Dhéwan Hindhia liya ditangkap sakwisé nentang Valckenier.]]
Akèh Sejarawan sing nyathet yèn 10.000 wong Cina sing ana ing kutha Batavia dipatèni. Watara 600 nganti 700 omah diobong lan dijarah. {{sfn|Setiono|2008|p=119}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=491–492}} Vermeulen nyatet yen 600 wong Tionghoa slamet,{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} déné sejarawan Indonesia A.R.T. Kemasang nyathet 3.000 jiwa sing slamet.{{sfn|Kemasang|1982|p=68}} Dene Sejarawan Tionghoa-Indonesia Benny G. Setiono nyathet yèn 500 tahanan lan pasin rumah sakit dipatèni,{{sfn|Setiono|2008|p=119}} dene jumlah wong sing slamet 3.431. {{sfn|Setiono|2008|p=121}} Sawisé ontran-ontran iki banjur ana periode sing rawan ana ing pulo Jawa, ya iku pambantéan marang warga Cina. Ing [[Semarang]] taun 1741, ing [[Surabaya]] lan [[Gresik]].{{sfn|Kemasang|1981|p=137}}Minangka dadi salah sawijining syarat kanggo nglereni ontran-ontran, kabèh wong Batavia keturunan Tionghoa dipindhahaké menyang ''[[pacinan]]'' ing cedhak wates kutha Batavia, sing saiki dadi [[Glodok]]. Iki maraaké wong Walanda gampang ngawasi wong Tionghoa. {{sfn|Setiono|2008|pp=120–121}} Kanggo lunga saka ''pacinan'', wong Cina mbutuhake tikèt khusus. {{sfn|Setiono|2008|p=130}} Nanging taun 1743, wis ana atusan bakul Tionghoa sing bakulan ana ing Batavia. {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Wong Tionghoa liya dipimpin
Valckenier olèh layang yèèn dhèwèké arep digantèkaké déning van Imhoff dadi gubernur Jendral tahun 1741;{{sfn|Vanvugt|1985|p=106}} versi liya ya iku Heeren XVII ngganti Valckenier minangka ukuman akibat kakean ngekspor gula ora kopi taun 1739, sing ndadèkaké VOC rugi.{{sfn|Ricklefs|2001|p=124}}{{sfn|Raat|2010|p=82}} Nalika Valckenier oleh surat iku, van Imhoff isih neng ndalan arep menyang Wakanda. Valckenier lunga saka Hindhia-Walanda tanggal 6 November 1741, sakwisé milih [[Johannes Thedens]] dadi gantiné tekan van Imhoff bali menyang Batavia. Tanggal 25 Januari 1742 dheweké tekan [[Cape Town]] nanging ditangkep lan diselidiki
Produksi gula ing Batavia mudhun akeh sakwisé ontran-ontran, amarga wong Tionghoa sing biyen ngurusi wis padha mati utawa ilang. Industri iku mulai turun secara drastis setelah pambantéan, sebab banyak orang Tionghoa yang dulu mengurus industri tersebut sudah terbunuh atau hilang. Industri tersebut mulai maju maneh sakwisé Gubernur Jenderal van Imhoff "mengkolonisasi" Tangerang. Awalé dheweké nduwé maksud supaya wong sing asalé saka Walanda tetanen ana kana; dheweké nduweni panemu yen wong Walanda sing ana ing Batavia iku males-males. Nanging dheweké ora bisa narik wong anyar amarga pajak Hindhia-Walanda dhuwur banget, banjur dheweké kapeksa adol lemah karo wong Walanda sing ana ing Batavia. Sing nduweni lemah mau ora oleh ngerjakaké lemahé, banjur lemahé disewakaké marang wong Tionghoa. {{sfn|Ota|2006|p=133}} Produksi gula mundhak maneh sakwisv iku, nanging lagi taun 1760-an produksi gula padha karo taun 1740-an, sakwisv iku produksinv mulai kurang maneh. {{sfn|Ota|2006|p=133}}{{sfn|Bulbeck|Reid|Tan|Wu|1998|p=113}} Jumlah pabrik gula uga saya sithik. Taun 1710 ana 131 pabrik, nanging taun 1750 mung 66 pabrik. {{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}}
Larik 69:
* {{cite book|first = Lynn|last = Pan |year = 1994|title = Sons of the Yellow Emperor: A History of the Chinese Diaspora|trans_title=Anak Kaisar Kuning: Sejara Diaspora Etnis Tionghoa|language=Inggris|location = New York|publisher = Kodansha Globe|isbn = 978-1-56836-032-4|ref = harv }}
* {{cite book|title = Sugar and Society in China : Peasants, Technology, and the World Market|trans_title=Gula dan Masyarakat di Tiongkok: Orang Désa, Teknologi, dan Pasar Global|language=Inggris|last1 = Mazumdar|first1 = Sucheta|year = 1998|publisher = Harvard University Asia Center|location = Cambridge|isbn = 978-0-674-85408-6|url = http://books.google.co.id/books?id=qa7a68bIfPkC|accessdate =|ref = harv }}
* {{cite book|last = Ota|first = Atsushi|year = 2006|title = Changes of Regime and Social Dynamics in West Java : Society, State, and the outer world of Banten, 1750–1830|trans_title=Perubahan Rezim dan Dinamika Sosial di Jawa Barat: Masyarkat,
* {{cite book|title = The Life of Governor Joan Gideon Loten (1710–1789) : A Personal History of a Dutch Virtuoso|trans_title=Kehidupan Gubernur Joan Gideon Loten (1710–1789): Sejarah Personal Seorang Virtuoso Belanda|last1 = Raat|first1 = Alexander|year = 2010|publisher = Verloren|location = Hilversum|isbn = 978-90-8704-151-9|url = http://books.google.nl/books?id=a2ymsrpA-iMC|accessdate =|ref = harv }}
* {{cite book|last1 = Raffles|first1 = Thomas Stamford|authorlink1 = Stamford Raffles|title = The History of Java|trans_title=Sejarah Pulau Jawa|language=Inggris|url = http://books.google.com/books/about/The_history_of_Java.html?id=gJEC2q7DzpQC|volume = 2|year = 1830|origyear = 1817|publisher = Black|location = London|ref = harv }}
|