Évolusi: Béda antara owahan

'''Évolusi''' dhasaré duwé teges prosès owah-owahan kang suwéné tinentu. Ing konteks biologi modhérn, évolusi tegesé owahé [[frekuensi]] gén ing sawijining [[populasi]]. Akumulasi owahé gen iki njalari dumadine owahé makluk kang urip. Éwadéné teoritéyori evolusi mesthi diasosiasèké karo [[Charles Darwin]], nanging sanyatané gagasan téoritéyori évolusi wis berakar kawit jaman [[Aristoteles]]. Éwadéné mangkono, Darwin iku [[ilmuwan]] pisanan kang nyetusaké [[téoritéyori]] évolusi sing wis akèh kaboktèkaké mapan ngadhepi test-test ilmiah ("scientific testing"). Tekan saiki, téoritéyori évolusi Darwin kang dumadi amarga [[seleksi alam]], iku téoritéyori paling apik lan kemungkinan besar bakal tetep mengkonomangkono ing mangsa ngarep<ref>White, Michael & Gribbin, John: "Darwin: A Life in Science", Simon & Schuster, London, 1995.</ref>

[[Image:Darwin-Wallace medal.jpg|thumb|The Darwin-Wallace medali katerbitaké déning [[Linnean society]] ing riyaya 50 taun panerbitan Darwin and Wallace téoritéyori bab [[seleksi alam]]]]

[[Charles Darwin]] iku naturalis [[Inggris]] kang mèlu ekplorasi kapal ''HMS Beagle'' kanggo nggawé péta pelabuhan donya ing taun [[1831]]. Sakwéné perjalanan iku Darwin nliti kéwan werna-werna lan tetanduran kang ditemoni. Darwin ana ing [[Kapuloan Galapagos]] kurang luwih 2 sasi lan nglakoni werna-werna pangamatan tumrap werna-werna kéwan kang ana ing kapuloan terpencil iku. Seka pangamatan iki, lan uga werna-werna pangamatan terusané kang dilakoni sakjroné puluhan taun tumrap koléksi kéwan lan tetanduran kang diéntuki iku Darwin nggawé embrio téoritéyori évolusi. Ing taun [[1859]], Darwin nerbitaké ''"On the Origin of Species by means of Natural Selection"'', kang nyajèkaké bukti-bukti kang nunjukaké manawa kauripan wis ngalami évolusi sakjrone sajarahé lan manawa mékanisme kang njalari dumadiné évolusi iku [[seleksi alam]].

[[Alfred Russel Wallace]] iku naturalis [[Inggris]] kang sugeng samangsa Darwin. [[Wallace]] sacara kapisah uga mikiraké téoritéyori évolusi idhentik kaliyan Darwin. Darwin lan [[Wallace]] cekap suwé koréspondhensi sacara ilmiah. Wallace malah akèh ngirim spésies-spésies panemon anyar saka [[Asia]] tinuju Darwin supaya ditliti. Wallace téoritéyori bab évolusi, miturut dhèwèké, iku asil pamikiran kang tumeka sacara spontan. Ing pihak liya, téoritéyori évolusi Darwin iku asil pamikiran sacara métodis kan suwéné mataun-taun. Ironisé, Darwin dadi misuwur banget tinimbang Wallace dhéwé. Nanging, Wallace iku pambela Darwin lan téoriné ing mangsa kontrovérsial sawisé buku "[[The Origin of Species]]" katerbitaké.

Miturut [[Ernst Mayr]] (2001), Darwin ngajokaké limang téoritéyori perkara évolusi:

# MenawaManawa kauripan ora langgeng kawit awal kaanané

Évolusi njelasaké sajarah makluk urip, [[kéwan]], [[tetanduran]], [[jamur]] (fungi), [[mikroba]]. Bukti panyengkuyungé akèh banget lan asalé saka manéka warna cabang biologi: hiérarki [[taksonomi]] kaya kang katemokaké ''Linnaeu''s lan para ''panerusé'', fosil-fosil kang nunjukaké manawa kauripan ing mangsa biyèn béda wanguné karo kauripan mangsa saiki, nganti bukti génétika kang nunjukaké pepadhan antarané manéka warna makluk urip. Saiki évolusi bisa dikandhakaké wis dadi téoritéyori sentral ing biologi modhérn—ora luput manawa ahli génétika [[Theodosius Dobzhansky]] ngendika, ''"Nothing in biology makes sense except in the light of evolution"''.

Kawit saka publikasi buku Darwin "[[The Origin of Species]], évolusi éntuk akèh kritik lan dadi téma kang kontrovérsial. Nanging, kontrovérsi iki umumélumrahé sekitar implikasi saka téoritéyori évolusi ing babagan [[filsafat]], [[sosial]], lan [[agama]]. Ing komunitas [[ilmuwan]], téoritéyori évolusi wis ditampa sacara wiyar lan ora ngéntuki tantangan. Kaya kang wis dipredhiksi déning Darwin, implikasi kang paling kontrovérsial ya iku [[évolusi manungsa]]. Khususé, akèh kang ora nrima manawa samudaya jinis makluk urip, kalebet manungsa, asalé saka prosès alam kang orang merlokaké campur tangan déwa-déwa, kalebet Tuhan.

Aliran kang asring kaanggep berlawanan karo téoritéyori évolusi ya iku panciptan ([[ciptaanisme]] utawa ''creationism'' ing [[basa Inggris]]) kang percaya manawa makluk urip lan samudaya jinisé kaciptaaké déning Tuhan, sacara kapisah (ora ana pepadhan leluhur, utawa manawa sakjinis makluk urip ora diturunaké saka jinis makluk urip liya). Ciptaanisme pisanan muncul ing kalangan Kristen literalis kang ora bisa nampa évolusi amarga dianggep bertentangan karo narasi kisah panciptan pitung dina ing [[Kitab Purwaning Dumadi]] ing [[Prajanjian Lawas]], nanging samburiné muncul uga ing kalangan Islam (meski saknyatané ing [[al-Qur'an]] ora ana narasi panciptan spesifik kaya ing [[Purwaning Dumadi]]). Panyebab panolakan sapérangan kalangan beragama kasebut mungkin amarga anggepan manawa évolusi ngilangaké 'peran Tuhan' ing panciptan, utawa malah manawa évolusi nyokong atéisme, senajan évolusi sebagai sains ora bisa nyampuri perkara tindakan ilahi, kang ana ing ranah kaimanan, tegesé ana ing njaba sains.