Révisi kala 11 Juli 2017 08.53 besut Top4Bot (parembugan \| pasumbang) Bot 352.737 suntingan éjaan: nyang -> menyang, replaced: nyang → menyang (3) ← Besutan sadurungé		Révisi kala 27 Juli 2017 11.33 besut wurungaké Top4Bot (parembugan \| pasumbang) Bot 352.737 suntingan éjaan, replaced: Amerika → Amérika, disebut → ingaran, golek → golèk, oleh → olèh, sejati → sajati, Téori → Téyori, yaiku → ya iku, dipituturaké → dicaturaké (4) Besutan sawisé →
Larik 23: ==Sujarah== Nalika jamané [[Blackbirding]], antarané taun 1870 lan 1880, atusan èwu wong Pasifik (akèh sing saka Kapuloan [[Herbrida Anyar]] utawa saiki ingaran [[Vanuatu]]) didadèkaké batur tukon lan dipeksa nyambut gawé ing pakebonan-pakebonan, mligané ing [[Queensland, Australia\|Queensland, Ostrali]] lan [[Fiji]].<ref>Emma Christopher, Cassandra Pybus and Marcus Buford Rediker (2007). ''Many Middle Passages: Forced Migration and the Making of the Modern World'', University of California Press, pp 188–190. ISBN 0-520-25206-3.</ref> Awit werna-wernané basa sing ~~dipituturaké~~dicaturaké ing pakebonan-pakebonan mau, sawijiné [[pijin\|basa pijin]] mawujud saka aworé tetembungan basa Inggris<ref>Kajaba iku, para kapitèn tukang mburu iwak paus sing uga njupuk buruh saka Afrika lan pulo-pulo Pasifik uga wis nganggo sakjenising basa Inggris Pijin. Basa Bislama saiki akèh sarujuk karo basa-basa Pijin Inggris ing Afrika Kulon {{Citation needed\|date=February 2007}} (panggon batur tukon dijupuk lan ramé); uga dibisak-bisakaké yen Bislama nyabang saka basa pijin ing abad wolulas lan sangalas awit sistem dagang global ~~sejati~~sajati mulai diterapaké{{Citation needed\|date=February 2007}}. Dheleng uga [[~~Téori~~Téyori Monogenetik Pijin]].</ref> karo paramasastrané basa-basa enggon-enggonan kono.<ref>Ngenani pérangan iki, wacanen: Tryon & Charpentier (2004), lan Crowley (1990).</ref> Basa pijin sing ~~dipituturaké~~dicaturaké ing pakebonan-pakebonan iku dadi asalé ora mung basa Bislama, nanging uga [[Tok Pisin\|basa Tok Pisin]] saka [[Papua Nugini]] lan basa pijin [[Kapuloan Solomon]], sanajan dudu asalé [[basa Kréol Selat Torres]] ing iring lor Ostrali. Basa pijin iku sumrambah tekan Kapuloan Vanuatu nalika kawitané abad ka-20, rikala para batur tukon sing slamet saka Blackbirding bisa bali menyang tanah asalé. Basa pijin sing digawa mulih iku nggampangaké sesambungané ora mung antarané para sambéwara lan cukil Éropah, nanging uga antarané wong asli kono. Amarga iku, basa Bislama lair lan mbédani saka basa-basa pijin liyané ing wewengkon Pasifik. Larik 29: Amarga Vanuatu minangka nagara sing ramé dhéwé sajagad ing babagan basa, ya iku 113 basa digunemaké déning 225.000 padunung<ref>Wacanen Crowley ([[#TC-situation\|2000]]:50); François ([[#AF-diversity\|2012]]:86).</ref>, basa Bislama dadi ''[[lingua franca]]'' antarané wong Vanuatu (ni-Vanuatu) lan wong njaba. Saliyané basa Bislama, rata-rata wong Vanuatu bisa basa asliné utawa basa ibuné lan ing sekolah diwulang basa Inggris utawa Prancis. Kawit makaping-kaping abad kapungkur, basa Bislama ngalami owah-gingsir tumeka wujudé sing ~~dipituturaké~~dicaturaké dan ditulisaké saiki. Mliginé ing wektu akir-akir iki (awit 1995), basa Bislama duwé bausastra dhéwé<ref>Wacanen Crowley ([[#TC-dict\|1995]]).</ref> lan iku dadi pathokan kanggo nglarasaké éjaané. ===Jeneng=== Tembung Bislama (utawa ''Bichelamar'' ing basa Prancis) asalé saka tembung ''Beach-la-Mar'' ing kawitané abad ka-19, sing dijupuk saka tembung rékan Prancis ''biche de mer'' utawa ''bêche de mer'', tegesé [[Holothuroidea\|tripang]], sing mula-bukané saka tembung Portugis ''bicho do mar''.<ref>"[https://www.ahdictionary.com/word/search.html?q=B%C3%AACHE-DE-MER bêche-de-mer]", [[American Heritage Dictionary]], 2000</ref> Ing kawitané taun 1840-an, tripang dipanèn lan digaringaké bareng karo usumé panèn kayu cendhana. Jeneng ''biche-la-mar'' lan basa Inggris Cendhana digayutaké raket karo basa pijin sing ~~dipituturaké~~dicaturaké para buruh menyang sabarakané lan menyang bendarané.<ref>Wacanen Crowley (1990).</ref> Antarané taun 1888 lan 1889, [[Robert Louis Stevenson]] nulis ing cathetané lelana ngideri Pasifik yèn, “padunungé asli bisa basa Inggris sithik-sithik,... utawa basa pijin, sing diarani 'Beach-la-Mar'.”<ref>{{cite book\|last=Stevenson\|first=Robert Louis\|title=In the South Seas\|year=2004\|publisher=1st World Publishing\|location=Fairfield, IA\|isbn=1-59540-504-6\|pages=15\|url=http://www.1stworldlibrary.org\|edition=1st}}</ref> Ing caritané [[Jack London]] sing asesirah "Yah! Yah! Yah!''"'', minangka salah siji pérangané [[South Sea Tales (1911)\|''South Sea Tales'']], bola-bali ~~disebut~~ingaran anané "basa kasar sing diarani ''bech-de-mer''”, lan werna-werna pacelathon ing njeroné nganggo basa iku. Ing jaman saiki, tembung "Bislama" dhéwé wis arang digawé ngarani tripang déning panyaturé basa Bislama sing enom amarga wis ana tembung silihan anyar sing luwih kondhang saka ''bêche de mer'' basa Prancis sing diucapaké ''besdemea''.<ref>{{cite book\|last=Crowley\|first=Terry\|title=Beach-la-Mar to Bislama: The Emergence of a National Language in Vanuatu\|year=1990\|publisher=Clarendon Press\|location=Oxford\|pages=33\|chapter=1}}</ref> Larik 50: ''Blong'' dijupuk saka tembung Inggris ''belong''. ''Blong'' werdiné 'saka' utawa 'ing', kaya déné ''of'' ing basa Inggris. Tembung iki akèh lan wigati digawé nyebut dedarbéan, nagara asal, sipat, kekarepan, lan liyané. * ''Buk blong mi'': Buku darbèkku \ bukuku * ''Man blong ~~Amerika~~Amérika'': Wong saka Amérika \ wong Amérika * ''Hemi woman blong saiens''. Dhèwèké wanodya ing kawruh / dhèwèké èlmuwan. * ''Man blong dring'': Wong ing ombèn-ombèn / tukang ngombé (mendem) ===Tembung Kriya=== Tembung kriya ing Basa Bislama iki asalé saka basa Inggris, Prancis utawa basa-basa asli; akèh [[tembung andhahan]] ditambahaké ing panambang andhahan.<ref>tuladha tembung kriya andhahan sing ora njupuk panambang ~~yaiku~~ya iku: ''kakae'' ‘mangan, nyakot’; ''trink'' ‘ngombé’; ''save'' ‘weruh, reti’; ''se'' ‘omong’.</ref> Wujud panambang /-em/, /-im/, utawa /-um/, mèlu swara cundhuk. Yèn swara pamungkas ing wod tembung kriya iku –u utawa –i, swara iku bakal kesalin ing panambang andhahan. Sawetara kanggo kabèh wod swara, panambang andhahané kabèh awujud /-em/: Larik 86: \| ''shut'' \|\| ''sat-'' \|\| ''sar'''e'''m'' \|- \| ''catch'' \|\| ''kas-'' \|\| ''kas'''e'''m'' ~~‘oleh’~~‘olèh’ \|- \| ''carry'' \|\| ''kar-'' \|\| ''kar'''e'''m'' ‘gawa’ Larik 104: \| ''show'' \|\| ''so-'' \|\| ''so'''e'''m'' \|- \| ''look out'' \|\| ''lukaot-'' \|\| ''lukaot'''e'''m'' ~~‘golek’~~‘golèk’ \|- \| ''pay'' \|\| ''pe-'' \|\| ''p'''e'''m'' ‘tuku’

Basa Bislama: Béda antara owahan