Révisi kala 16 Agustus 2017 09.21 besut Top4Bot (parembugan \| pasumbang) Bot 352.737 suntingan →‎Asil: éjaan, replaced: secara → kanthi ← Besutan sadurungé		Révisi kala 24 Agustus 2017 07.30 besut wurungaké Top4Bot (parembugan \| pasumbang) Bot 352.737 suntingan éjaan, replaced: mulai → wiwit (6) Besutan sawisé →
Larik 1: [[Gambar:Chinezenmoord van stolk (2).jpg\|thumb\|300px\|Pambantéan tahanan Tionghoa]] '''Gègèr Pacinan''' (uga misuwur minangka '''Tragedi Angke'''; ana ing {{lang-nl\|'''Chinezenmoord'''}}, sing tegesé "Matèni wong Cina") ya iku pogram kanggo wong katurunan Cina ing kutha palabuhan [[Batavia]], [[Indhiya Nèderlan]] (saiki [[Daerah Khusus Ibukota Jakarta\|Jakarta]]). Panindhesan ing [[kutha]] saka 9 Oktober 1740 nganti 22 Oktober; manéka warna paprangan cilik-cilik nganti tekan sasi November 1740. Kabingungan masarakat Tionghoa iku amarga réprèsi pamaréntah lan kurangé asil makarya akibat saka mudhuné rega [[gula]] rikala semana. Kanggo nanggepi kabingungan iku, ana ing patemon [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang\|nl\|''Raad van Indië''}}), badan pemimpin [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC), [[Pratélan Panguwasa Indhiya Nèderlan\|Gubernur-Jendral]] [[Adriaan Valckenier]] mbiwara yèn ontran-ontran apa waé bisa diwales karo kakerasan uga patèn-patènan. Pangumuman saka Valckenier iku ditindhakaké saka tanggal 7 Oktober 1740 sawisé wong-wong Tionghoa akèh sing dadi buruh pabrik gula matèni 50 prajurit Walanda. Panguwasa Walanda ngirim prajurit tambahan, sing njupuk senjata saka wong-wong Tionghoa lan nindakaké jam wengi. Ésuké sawisé diwedèni kejemé wong-wong Tionghoa, golongan ètnis Batavia ~~mulai~~wiwit mbakar omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Déné prajurit Walanda nyerang wong Tionghoa nganggo [[mriem]]. Ontran-ontran iki langsung nyebar ing kutha Batavia saéngga akèh wong Tionghoa sing mati. Valckenier mbiwara yèn ana pengampunan kanggo wong Tionghoa tanggal 11 Oktober, nanging golongan prajurit isih mburu wong Tionghoa nganti tanggal 22 Oktober, nalika Valckenier mbiwara yèn ontran-ontran wajib dibubaraké. Ing njaba kutha prajurit Walanda perang karo buruh pabrik gula. Sawisé ontran-ontran, prajurit Walanda nyerang markas Tionghoa ing manéka warna pabrik gula. Wong Tionghoa kanthi slamet ngungsi menyang [[Kutha Bekasi\|Bekasi]]. Kira-kira punjul 10.000 wong katurunan Tionghoa dipatèni. Gunggung wong slamet kurang luwih 600 nganti 3000. Sabanjuré ontran-ontran kadadéan ing kabèh tlatah Jawa lan ana kadadéan [[Perang Jawa (1741—1743)\|perang sing suwené rong taun]], kanthi wadya gabungan Tionghoa lan [[Wong Jawa\|Jawa]] nglawan prajurit [[Walanda]]. Sawisé iku, Valckenier diundang menyang [[Walanda]] lan dituntut amarga katuté dhèwèké ing ontran-ontran; [[Gustaaf Willem baron van Imhoff\|Gustaaf Willem van Imhoff]] nggantèkaké dadi [[Gubernur-Jendral\|gubernur-jendral]]. Tekan jaman modhèren, ontran-ontran iki kerep tinemu ing sastra Walanda. Ontran-ontran iki uga dadi asal muasal jeneng tlatah ing [[Jakarta]]. Larik 21: Sawetara iku kabar ngenani wong Tionghoa sing arep matèni lan mrawasa wong pribumi wiwit nyebar ing ètnis liya, uga batur tukon saka [[Bali]] lan [[Sulawesi]] sarta prajurit [[Suku Bugis\|Bugis]] lan [[Suku Bali\|Bali]].{{sfn\|Dharmowijono\|2009\|p=297}}{{sfn\|Setiono\|2008\|pp=114–116}} Kanggo nyegah kadadéan iku, golongan-golongan ètnis liya wiwit ngobong omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Banjur serangan saka Walanda marang wong Tionghoa ing Batavia. Pulitikus Walanda sing anti-kolonis [[Wolter Robert van Hoëvell\|W.R. van Hoëvell]] nulis yèn "wong wadon sing lagi ngandhut lan nyusoni, bocah cilik, lan pria gaek mèlu ing serangan. Tahanan dibanté kaya domba."{{efn\|Asli: "... ''Zwangere vrouwen, zoogende moeders, argelooze kinderen, bevende grijsaards worden door het zwaard geveld. Den weerloozen gevangenen wordt als schapen de keel afgesneden''").{{sfn\|van Hoëvell\|1840\|p=485}}}} Wadyabala pimpinané Letnan Hermanus van Suchtelen lan Kaptèn Jan van Oosten, serdhadhu Walanda sing slamet saka serangan ing serangan di Tanah Abang, mara menyang pacinan: Suchtelen lan widyabalané mara menyang pasar manuk, déné widyabalané van Oosten ing pos cedhak kanal.{{sfn\|van Hoëvell\|1840\|p=486}} Jam lima sore, serdadu Walanda ~~mulai~~wiwit nembak meriem ing omah-omahé wong Tionghoa, saéngga omah-omah padha kobong.{{sfn\|Setiono\|2008\|p=117}}{{sfn\|Hall\|1981\|p=357}} Wong Tionghoa padha mati nalika metu saka ngomah la nana uga sing bunuh diri. Sing bisa tekan kanal dipateni widyabala Walanda sing ngenteni ing prau cilik. {{sfn\|Setiono\|2008\|p=117}} sawetara prajurit Walanda sing liya mondar-mandir ing omah-omah sing kobong, nggoleki lan matèni wong Tionghoa sing isih urip. {{sfn\|van Hoëvell\|1840\|p=485}} Kadadean iku banjur nyebar ing kabèh wewengkon Batavia. {{sfn\|Setiono\|2008\|p=117}} Ésuké kakerasan mau nyebar, lan pasièn Tionghoa ing salah sawijining Rumah Sakit digawa metu lan dipateni.{{sfn\|Setiono\|2008\|pp=118–119}} Usaha kanggo nglereni kobongan ing Kali Besar during kasil, kobongan iku malah tambah ndadra, lan lagi mati tanggal 12 Oktober. {{sfn\|van Hoëvell\|1840\|pp=489–491}} Sawetara iku, golongan sing jumlahe 800 widyabala Walanda lan 2.000 wong pribumi nyerbu Kampung Gading Melati, ana ing kana ana wong Tionghoa sing umpetan, pimpinané ya iku Khe Pandjang.{{efn\|Jenengé dieja béda-béda ing manéka warna sumber, ya iku Khe Pandjang, Que Pandjang, Si Pandjang, atau Sie Pan Djiang.{{sfn\|Raffles\|1830\|p=235}}{{sfn\|Dharmowijono\|2009\|p=301}}{{sfn\|Setiono\|2008\|p=135}} Setiono nyebutaké jeneng asliné Oie Panko.{{sfn\|Setiono\|2008\|p=135}}}} Nanging sanajan warga Tionghoa ngungsi ing wewengkon [[Paninggaran, Pekalongan\|Paninggaran]], warag Tionghoa uga diusir déning widyabala Walanda. Sekitar 450 wong Walanda lan 800 wong Tionghoa sing dadi kurban ing ontran-ontran iku.{{sfn\|Raffles\|1830\|p=235}} Larik 27: === Prastawa manèh === [[Gambar:Chinezenmoord Van Stolk.jpg\|thumb\|left\|200px\|Tahanan Tionghoa dipateni wadyabala Walanda tanggal 10 Oktober 1740.]] Tanggal 11Oktober, Valckenier ngakon opsir-opsir Walanda kanggo nglèrènaké jarah rayah, nanging ora kasil. {{sfn\|Dharmowijono\|2009\|p=300}} Ngesuké Dhéwan Hindhia nemtokaké yèn saben wong sing nggawa ndas wong Tionghoa arep diregani rong [[dukat]]; iku mau gawé mancing wong suku liya supaya mèlu mbantai wong Tionghoa.{{sfn\|Dharmowijono\|2009\|p=300}} Akibaté, wong Tionghoa sing slamet saka serangan kapisan ~~mulai~~wiwit digoleki “bandit” sing kepengen marang hadiahé.{{sfn\|Setiono\|2008\|pp=118–119}} Panguwasa Walanda lan golongan pribumi bareng-bareng ing Batavia; [[grenadir]] Bugis lan Bali sing dikirim kanggo nguwataké prajurit Walanda tanggal 14 Oktober.{{sfn\|Dharmowijono\|2009\|p=300}} Tanggal 22 Oktober, Valckenier mrentahke supaya pambantéan dilereni. {{sfn\|Setiono\|2008\|pp=118–119}} Ing surat sing isiné kesalahan kabèh saka wong Tionghoa nalika ontran-ontran ing Batavia, dhèwèké ngajak wong Tionghoa damai, kajaba pamimpin pamberontakan, dhèwèke ngajokaké pangaji 500 [[rijksdaalder]] kanggo saben pemimpin sing dipatèni.{{sfn\|van Hoëvell\|1840\|pp=493–496}} Ing pinggiran kutha ontran-ontran cilik isih ana antarané wong Tiongha lan widyabala Walanda. Tanggal 28 Oktober, sawisé rong minggu, ontran-ontran cilik mau kadadéan, 500 wong Tionghoa mangkat ing Cadouwang (saiki [[Angke, Tambora, Jakarta Barat\|Angke]]), nanging diusir déning [[kavaleri]] sing pimpinané ''Ridmeester'' Christoffel Moll sarta Kornet Daniel Chits lan Pieter Donker. Ngesuké kavaleri iku, sing anggotané 1.594 widyabala Walanda lan pribumi iku nyedhaki markasé wong Tionghoa ing Pabrik Gula Salapadjang. Ana ing kana widyabala Walnda iku ngumpul ing alas, banjur ngobong Pabrik sing isiné wong Tionghoa; salah sawijiné pabrik liya ing Boedjong Renje diobong déning widyabala Walanda liyané. {{sfn\|van Hoëvell\|1840\|pp=503–506}} Amarga wedi karo widyabala Walanda wong-wong Tionghoa ngungsi ing pabrik gula ing Kampung Malayu, sing kira-kira patang jam saka Salapadjang; nanging markas iki banjur diobong Walanda kanthi pimpinan Kapten Jan George Crummel. Sawisé ngalahaké wong Tionghoa, wadyabala Walanda bali menyang Batavia.{{sfn\|van Hoëvell\|1840\|pp=506–507}}Sauntara iku, wong Tionghoa dikurung, 3.000 prajurit saka [[Kasultanan Banten]], mlayu ngétan nuruti pasisir lor tanah Jawa;{{sfn\|Ricklefs\|1983\|p=270}} 30 Oktober ana lapuran manawa wong Tionghoa wis ngliwati Tangerang. {{sfn\|van Hoëvell\|1840\|pp=506–507}} Préntah kanggo gencatan senjata tekan marang Crummel tanggal 2 November. Dhèwèké lan widyabalané bali menyang Batavia sawisé 50 wong sing njaga ing Cadouwang. Nalika Crummel teka ing Batavia, wis ora ana manèèh pamberontak Tionghoa sing ana ing njaba tembok.{{sfn\|van Hoëvell\|1840\|pp=506–508}} Penjarahan banjur kadadéan tekan tangga; 28 November lan widyabala pribumi bébas tugas akir November{{sfn\|Dharmowijono\|2009\|p=300}} Larik 37: Valckenier olèh layang yèèn dhèwèké arep digantèkaké déning van Imhoff dadi gubernur Jendral taun 1741;{{sfn\|Vanvugt\|1985\|p=106}} versi liya ya iku Heeren XVII ngganti Valckenier minangka ukuman akibat kakean ngekspor gula ora kopi taun 1739, sing ndadèkaké VOC rugi.{{sfn\|Ricklefs\|2001\|p=124}}{{sfn\|Raat\|2010\|p=82}} Nalika Valckenier olèh surat iku, van Imhoff isih ing ndalan arep menyang Wakanda. Valckenier lunga saka Indhiya Nèderlan tanggal 6 November 1741, sawisé milih [[Johannes Thedens]] dadi gantiné tekan van Imhoff bali menyang Batavia. Tanggal 25 Januari 1742 dhèwèké tekan [[Cape Town]] nanging ditangkep lan diselidiki déning Gubernur Hendrik Swellengrebel saka prentahé Heeren XVII. Valckenier dikirim manèh menyang Batavia Agustus 1742, dhèwèké ditahan ing Benteng Batavia, telung sasi banjur digugat marang pirang-pirang tuntutan kalebu tuntutan Gègèr Pacinan. {{sfn\|Stellwagen\|1895\|p=227}} Maret 1744, dhèwèké disalahké lan dituntut ukuman mati lan bandhané disita. {{sfn\|Blok\|Molhuysen\|1927\|pp=1220–1221}} Dhésèmber 1744, Valckenier gawé tetélan kanggo mbela awake dhéwé. {{sfn\|Geyl\|1962\|p=341}}{{sfn\|Vanvugt\|1985\|pp=92–95, 106–107}}{{sfn\|Blok\|Molhuysen\|1927\|p=1220}} Valckenier njaluk luwih akèh bukti marang Walanda, nanging séda ing Tahanan tanggal 20 Juni 1751, sadurungé penyelidikané rampung. Ukuman mati dibatalaké taun 1755.{{sfn\|Setiono\|2008\|pp=125–126}}{{sfn\|Blok\|Molhuysen\|1927\|p=1220}} Vermeulen ngomong yèn ukuman Valckenier ora adil amarga mung saka amarahé wong Walanda. {{sfn\|Terpstra\|1939\|p=246}} Kuwi mau banjur diakoni kanthi resmi, sebab taun 1760, anaké Valckenier, Adriaan Isaäk Valckenier, olèh ganti rugi 725.000 [[Gulden Indhiya Nèderlan\|gulden]].{{sfn\|Blok\|Molhuysen\|1927\|p=1221}} Produksi gula ing Batavia mudhun akèh sawisé ontran-ontran, amarga wong Tionghoa sing biyèn ngurusi wis padha mati utawa ilang. Industri iku ~~mulai~~wiwit turun kanthi drastis setelah pambantéan, sebab banyak orang Tionghoa yang dulu mengurus indhustri tersebut wis terbunuh atau hilang. Industri tersebut ~~mulai~~wiwit maju manèh sawisé Gubernur Jenderal van Imhoff "mengkolonisasi" Tangerang. Awalé dhèwèké nduwé maksud supaya wong sing asalé saka Walanda tetanèn ana kana; dhèwèké duwé panemu yèn wong Walanda sing ana ing Batavia iku males-males. Nanging dhèwèké ora bisa narik wong anyar amarga pajeg Indhiya Nèderlan dhuwur banget, banjur dhèwèké kapeksa adol lemah karo wong Walanda sing ana ing Batavia. Sing duwé lemah mau ora olèh ngerjakaké lemahé, banjur lemahé disewakaké marang wong Tionghoa. {{sfn\|Ota\|2006\|p=133}} Produksi gula mundhak manèh sakwisv iku, nanging lagi taun 1760-an produksi gula padha karo taun 1740-an, sakwisv iku produksinv ~~mulai~~wiwit kurang manèh. {{sfn\|Ota\|2006\|p=133}}{{sfn\|Bulbeck\|Reid\|Tan\|Wu\|1998\|p=113}} Jumlah pabrik gula uga saya sithik. Taun 1710 ana 131 pabrik, nanging taun 1750 mung 66 pabrik. {{sfn\|Dobbin\|1996\|pp=53–55}} == Prabawa ==

Gègèr Pacinan: Béda antara owahan