Piwulang Jawa Anak-anak Sedulur Sikep Kadipaten Pati besut

Sedulur Sikep Kadipaten Pati yaiku salah sawijining masakarat sing ana ing Kecamatan Sukolilo.[1] Kelompok iki ngugemi ajaran sikep sing diprakarsani dening Raden Kohar utawa asring ditimbali Samin Surosentiko. Salah sawijining ajaran sikep ora nyekolahake anak-anake ing sekolah formal amarga wedi yen mengko laku sikep sing wis diugemi bakal luntur. Saka sebab iku mula Sedulur Sikep duweni pasinaon dhewe sing diarani piwulang Jawa. [2]Piwulang Jawa iki kurikulume wis dipadhakake karo laku sikep, saengga ora bakal ngowahi laku sikep sing diugemi malah kepara sansaya ndadekake laku sikep saya kenthel. Ancase piwulang Jawa supaya anak-anake Sedulur Sikep ngerti bab tata tulis lan maca sarta sinambi ngrembakake budaya Jawa sing saiki rada luntur merga ing sekolah formal wis jarang diajarake. Ancas liyane supaya Sedulur Sikep ora goyah anggone ngadhepi era globalisasi sing sithik akeh nggawa dhampak sing ora becik. Ing piwulang Jawa mung siji sing dadi gurune yaiku Gunarti, salah siji tokoh wadon Sedulur Sikep aing wis dikenali wong akeh.[2]

Sinau Tembang Macapat[3] besut

Anak-anak Sedulur Sikep diajari nembang macapat sing cakepan utawa lirike wis pas karo ajaran sikep. Biyasane tembang sing digunakake kanggo sinau yaiku tembang Gambuh, Pocung, lan Pangkur.

 
Anak-anak Sedulur Sikep Sinau Tembang Macapat


Tembang Gambuh besut

urip iku kedah jumbuh (hidup itu harus selaras)

nyumurupi ing bebrayan agung (bisa membaur di masyarakat)

urip urap mila kedah den setiti (hidup bersama maka harus teliti)

tindak sepecak lan gunemipun (tingkah laku kecil dan perkataan)

den wasapada den prayitna (tetap waspada dan berhati-hati)

Tembang Pocung besut

pokokipun (asalnya)

Pancasila bakunipun (Pancasila dasarnya)

paugeran praja (panutan negeri)

rakyat kapurih nyawiji (rakyat disuruh bersatu)

tata tentrem kawula karta raharja (keadaan tentram rakyat tertib sejahtera)

Tembang Pangkur besut

jejer minangka manungsa (kodrat sebagai manusia)

bisa ngrasa susahe kewan kuwi (bisa merasakan susahnya hewan itu)

mula tetep laku nandur (oleh sebab itu tetap menanam)

kanggo imbange alam (untuk keseimbangan alam)

kanthi mangkono urip tansah sempulur (dengan begitu hidup selalu berkembang)

samiya dana dinayan (saling memberi kekuatan)

mrih bumi tetep lestari (agar bumi tetap lestari)

Sinau Arane Anake Kewan[2] besut

Anak-anak Sedulur Sikep diajari supaya ngerti jeneng wit-witan ing sakiwa tengene, amarga iku pasinaon sing ora ana ing sekolah formal.

anak bebek : meri

anak cecek : sawiyah

anak jangkrik : gendholo

anak kucing : cemeng

anak manuk : piyik

anak pitik : kuthuk

anak sapi : pedhet

anak tikus : cindhil

anak kebo : gudel

anak wedhus : cempe

anak ula : kisi

anak cacing : lur

anak bandeng : nener

anak asu : kirik

anak kodhok : cebong

anak menthog : minthi

Sinau Arane Wit-Witan[2] besut

Sinau iki uga supaya anak-anake Sedulur Sikep ngerti jeneng-jeneng wit-witan ing sakiwa tengene. Uga nuduhake menawa basa Jawa duweni panyebut langkung spesifik tinimbang basa sanese.

wit aren : ruyung

wit gedhang : debog

wit kapuk : randhu

wit klapa : glugu

wit mlinjo : bego

wit jagung : tebon

wit pari : damen

wit jati : jangglengan

wit kacang : rendeng

wit pring tuwa : bungkilan

wit pring enom : bung

wit pohong : bonggol

Paripustaka besut

  1. Darmastuti, R., & Prasela, M. K. (2010). “Two Ways Communication: Sebuah Model Pembelajaran dalam Komunitas Samin di Sukolilo Pati”. Jurnal Ilmu Komunikasi, Volume 8, Nomor 2, Halaman 204– 216. URL: http://jurnal.upnyk.ac.id/index.php/komunikasi/article/view/81.
  2. a b c d Iriyanto, Ery. (2020). Piwulang Jawa Anak-anak Sedulur Sikep di Kecamatan Sukolilo Kabupaten Pati. Skripsi. Semarang: Jurusan Bahasa dan Sastra Jawa, Fakultas Bahasa dan Seni, Universitas Negeri Semarang. URL: http://lib.unnes.ac.id/41374/.
  3. Iriyanto, Ery. (2020). “Tembang Macapat: Kritik Sosial Sedulur Sikep terhadap Ekspansi Industri Semen di Pegunungan Kendeng”. Sutasoma : Jurnal Sastra Jawa, 8(2), 70-79. URL: https://doi.org/10.15294/sutasoma.v8i2.43185.