Nirwana
Ing Buda, nirvāṇa (saka basa Sansekerta -- Pali: Nibbāna -- basa Tionghoa: Nièpán (涅槃)), kanthi barès: "pemadaman", iku kulminasi panggolèkan umat Buda marang kabébasan.
Siddartha Gautama, sang Buda, njelasaké Buda minangka siji rakit sing, sawisé kemambang ing sadhuwuring kali, bakal ngolèhaké sang penumpangé kanggo nggayuh nirwana.
Hinduisme uga migunakaké nirwana minangka sinonim kanggo pamikirané ngenani moksha, lan nirvana diwicarakaké sajeroning sapérangan tulisan tantra Hindhu sarta Bhagawad Gita.
Konsèp nirwana antarané agama Buda lan Hindhu ora olèh dipadhakaké.
Ing pangertèn sing luwih jero, Nibbana ya iku kabungahan paling dhuwur, siji kaanan kabungahan langgeng sing ngédab-édabi. Kabungahan Nibbana ora bisa dialami kanthi manjakaké éndra, nanging kanthi ngleremaké.
Nibbana dudu siji papan. Nibbana dudu siji kaora-anaan utawa kapunahan. Nibbana dudu siji swarga. Ora ana tembung sing cocog kanggo njelasaké Nibbana iki. Nibbana bisa diréalisasi kanthi cara ngilangaké kasrakahan (lobha), sesengit (dosa) lan bodhoning batin (moha).
Sajeroning Kitab Udana VIII:3, Nibbana dijelasaké déning Sang Buda kaya mangkéné:
"Oh, Bhikkhu, ana mandheging kalairan, mandheging panjalman, mandheging Kamma, mandheging Sankhara. Yèn upamané waé, Oh bhikkhu, ora ana mandheging kalairan, mandheging panjalman, mandhenging Kamma, mandheging Sankhara; mula ora bakal ana dalan metu kabébasan kalairan, panjalman, pambentukan, pamunculan saka sebab sing biyèn. Nanging amarga ana mandheging kalairan, mandheging panjalman, mandheging Kamma, mandheging Sankhara, mula ana dalan metu kabébasan kalairan, panjalman, pambentukan, lan pamunculan saka sebab sing biyèn"
Luwih jero ing Kitab Milinda Panha uga dijelasaké ngenani Nibbana liwat omongan antarané Bhikkhu Nagasena lan Raja Milinda kaya mangkéné:
"Nibbana kebak déning katentreman lan kabungahan Oh Raja. Sapa waé sing ngatur kauripané kanthi sampurna kanthi mahami sipat kauripan selaras karo piwulanging para Buda, nyadhari kauripan liwat kawicaksanan, kaya déné siji murid sing kanthi nuruti pituduh-pituduhé Sang Guru, ndadèkaké dhèwèké 'Nakhoda' kanggo kapalé dhéwé,...
"Apa Nibbana iku papan?" Pitakoné Raja Milinda "Nibbana dudu siji papan Oh Raja, nanging Nibbana ana kaya déné geni ana, sanadyan geni iku ora disimpen ing siji papan tinentu." "Apa ana papan tumapak kanggo siji wong kanggo nggayuh Nibbana?" "Ya Raja, papan iku ya iku kabecikan"
Mula bisa disimpulaké yèn Nibbana dudu siji papan utawa alam kauripan, nanging kaanan sing kabebas saka kabèh rereget batin sing dadi sebab kasangsaran saka kalairan, umur tuwa, lelara, pati, kaperihan, pasambat lan ora duwé pangarep-arep, ya iku Kasrakahan (Lobha), Sesengit (Dosa), lan Bodhoning Batin (Moha).
Nibbana bisa digayuh nalika isih urip (Sa-upadisesa Nibbana) lan nalika mati (An-upadisesa Nibbana). Nalika Pangéran Siddhartha nggayuh Pepadhang Sampurna lan dadi Samma Sambuddha, mula ing wektu iku Panjenengané ngalami Sa-upadisesa Nibbana. Nalika Buda Gotama tilar donya ing umur 80 taun ing Kusinara, mula Panjenengané nggayuh An-upadisesa Nibbana utawa Parinibbana.
Cara kanggo nggayuh Nibbana ya iku kanthi mraktèkaké dhéwé Dalan Mulya Kanthi Unsur Wolu, ya iku:
- Pangertèn Bener (Samma ditthi)
- Pikiran Bener (Samma sankappa)
- Pocapan Bener (Samma vaca)
- Tindak-tanduk Bener (Samma kammanta)
- Panguripan/Pagawéan Bener (Samma ajiva)
- Usaha/Daya Upaya Bener (Samma vayama)
- Kawigatèn Bener (Samma sati)
- Konsèntrasi/Mèdhitasi Bener (Samma samadhi)