Parikan

Parikan iku unèn-unèn kang dumadi saka rong ukara lan duwé purwakanthi ab-ab. Ukara sepisanan ukara kanggo narik kawigatèn, kang kapindho minangka isi. Parikan iki kaya pantun nanging mung rong larik. Parikan migunaake purwakanthi swara.

Kang diarani parikan

Ya iku unèn-unèn mawa paugeran telung warna ya iku:

• kadadèn saka rong ukara kang dhapukaké nganggo purwakanthi guru swara
• saben saukara kadadéan saka rong gatra
• ukara kapisan mung minangka purwaka; déné isi utawa wosé dumunung ing ukara kapindho.

Tuladha: Tawon madu, ngisep sekar. (ukara kapisan, 2 gatra). Calon Guru, kudu sabar (ukara kapindho, 2 gatra). Gunane purwaka (ukuran kapisan) mung dianggo narik kawigatené wong kang nedya sikandhani utawa dipituturi. Perluné, supaya ing sadurungé ukara kang isi utawa “wosé” dikandhakaké, wong kang nedya dikandhani wis ketarik atiné, satemah banjur nggatekaké, bisa ngerti temenan marang maksudé ukuran kang isi “ngese” (ukara kapindho).

Manu (cacahing) wandane, parikan iku kena diperangi dadi telu, ya iku:

Parikan kang kadadéan saka (4 wanda + 4 Wanda) X 2

Tuladha

Iwak bandheng, durung wayu (4 wanda + 4 Wanda) 
Priya nggantheng, sugih ngèlmu (4 wanda + 4 Wanda

Tuku manggis, karo tapé (4 wanda + 4 wanda)
Aku nangis, mikkir kowé (4 wanda + 4 wanda)

Wèdang bubuk gula jawa (4 wanda + 4 wanda)
Yèn kepethuk ati lega (4 wanda + 4 wanda)

Parikan kang kadadéan saka (4 wanda + 8 Wanda) X 2

Tuladha

Kembang adas, sumebar tengahing alas (4 wanda + 8 Wanda).
Tuwas tiwas, nglabuhi wong ora waras. (4 wanda + 8 wanda).

Parikan kang kadadéan saka (8 wanda + 8 Wanda) X 2

Tuladha

Enting-enting gula jawa, sabungkus isiné sanga
Ingatane para siswa, wajib seneng nggubah basa.

Parikan kang kadadéan saka (8 wanda + 8 wanda) X 2

Parikan kang kadadéan saka (8 wanda + 8 wanda) X 2, sawéneh ana kang ngarani parikan patang padha. Iku keliru, sebab tembung “padha” iku tumrap reriptan kanggone mung ana ing tembang. Déné yèn tembung “padha” iku kang dikarepaké kudu mung ora ukara, siji-sijining ukura kadadéan saka 2 gatra: dadi kabéh ana 4 gatra Wondené carané nulis 4 gatra iku, kena baé didadékake 4 larik.

Tuladha mau kena katulis mangkene

Enting-enting gula jawa
Sabungkus isiné sanga
Ingatase para siswa
Wajib seneng nggubah basa

Wétan kali kulon kali Arep nyabrang gak onok uwote Wétan gati kulon yo gati Yèn ditimbang padha abote

Ali-ali temunpang kasur Aku lali pira regane Aja lali pahlawan kang jujur Ngelingana jasa2ne

Esuk nyuling sore nyuling Sulingane arek Suroboyo Esuk eling sore eling Sing di eling ora rumongsa

Parikan kang dianggo nggérongi lelagoning gendhing

Ing parikan iki dhapukaning ukara mesthi bae ora bisa tansah nglungguhi paungeran, sebab cacahing wandane kawengku ing laguning gendhing.

Tuladha

• Lelagon Parikan (Slendro Patet 9)

Cengkir Wungu, wungune ketiban daru (Dhu Ibu)
Calon guru, kudu sabar momot mengku (Pm)

Katrangan Pérangan kang dikurung, ya iku (Dhu Ibu), iku wuwuhan, kanggo senggakan.

• Suwe Ora Jamu. Pelog Pathet 6

Suwe ora jamu, jamu godhong kencur
Suwe ra ketemu, temu pisan maju mundur.

Carane ngarang parikan

Sing dikarang luwih dhisik ukara kapindho, ya iku kang isi “ngese” utawa “Wose”. Ukarane kadedean saka 4 wanda + 4 Wanda, utawa 4 wanda + 8 wanda + 8 wanda.Sawisé rampung pangarange ukara kapidho, banjur ngarang ukara kapisan, ya iku ukara kang mung dianggo purwaka. Kehing wandane padha karo ukara kapindho, lan dhapukane kudu minangka purwakanthi guru swara karo ukara kang kapindho.

Klebu rerengganing basa

Parikan kalebu rerengganing basa, sebab basa kang mawa parikan iku agawé senenge wong kang maca utawa kang ngrungokake. Guneman mawa parikan bosa njalari rame nengsemake.Gendhing digerongi nganggo sakepan kang mawa parikan, bisa marakake saya gayeng.

Tuladha parikan warna enem

Parikan (4 wanda + 4 wanda) X 2

Wajik Kletik, gula jawa
Luwih becik, kang prasaja

Nang jeruk, jambu nanas
Rada watuk, ngelu panas

Wedang bubuk, tanpa gula
Aja ngamuk, énggal tuwa

tuku  belut karo iwak lele
ojo gelut karo bolo dhéwé

Tawon madu ngisep sekar
Dadi guru kudu sabar

Kiwa tengen gawa jamu
Aku kangen péngin temu

Parikan (4 wanda + 8 wanda) X 2

Kembang aren, sumber tepining kalen
Aja dahwen, yèn kowe pepengen kajen

Kembang kencur, ganda sedhep sandhing sumur
Kudu jujur, yèn kowe kepéngin luhur

Kembang menur, den sebar den awur-awur
Bareng makmur, banjur lali mring sadulur

Manuk kutut, manggunge ngganter
Yèn ra nurut, bisa keblinger

Parikan (8 wanda + 8 wanda) X 2

Gawe cao nangka sabrang, kurang setrup luwih banyu
Aja awatak gumampang, ingatase calon guru

Sega punar lawuh empal, segane pengenten anyar
Dadi murid aja nakal, kudu ulah ati sabar

Jangan kacang jangan kara, kaduk uyah kurang gula
Piwelingku mring mudha, aja wedi ing rekasa.

Purwakanthi parikan bisa digawé mawa petungan kang dhedhasar petungan wanda (suku tembung).

4 wanda-4 wanda

wajik klethik, gula jawa
luwih becik wong prasaja

jemek-jemek gula jowo
aja ngenyek padha kanca

manuk emprit menclok pager
dadi murid kudu pinter

4 wanda-8 wanda

tawon madu, ngisep sari kembang jambu
aja nesu yèn dituduaaké luputmu

kembang menur, den sebar den awur-awur
bareng makmur, banjur lali mring sadulur

manuk emprit, nggawa kawat ing wit waru
dadi murid, kudu hurmat marang guru

ana baya, mangan roti karo kanca
péngin mulya, aja wedi ing rekasa

8 wanda-8 wanda

kayu urip ora ngepang, ijo-ijo godhong jati
wong urip ora gampang, mula padha ngati-ati

Uga delengen

• Purwakanthi
• Pantun