Basa Kapampangan: Béda antara owahan
Konten dihapus Konten ditambahkan
Tanpa ringkesan besutan |
sithik |
||
Larik 32:
|mapsize=220px
|notice=IPA
}}'''Basa Pampanga'''utawa '''Kapampangan''' ([[Kulitan alphabet|Kulitan script]]: [[Image:Kapampangan.svg|24px]]) ya iku salah siji [[basa-basa Filipina]]. Basa iki dipituturaé ing propinsi [[Pampanga]], ing bacira [[Luzon Tengah]], bagéan kidul propinsi [[Tarlac]] lan lor wétané [[Bataan]], akéh-akéhané panyatur saka suku [[Wong kapampanga|Wong Kapampanga]]. Kapampangan ya uga dingertèni ing antawis kutha ing [[Bulacan]] , [[Nueva Ecija]] lan wong-wong [[Aeta|Aitas]] utawa Aeta saka propinsi [[Zambales]]. Saliyané iku, uga diarani ''Pampango'' lan ing basa Kapampangan dhéwé diarani minangka ''Amánung Sísuan'', sing andhuwé arti "basa pasuson/ngurip-ngurip". Ing taun 2012, Kapampangan dadi salah sawijining basa utama ing Filipina sing diajarké lan disinaoni kanthi resmi ing sekolah-sekolah lan univèrsitas-univèrsitas.<ref name="gruyter">{{cite book|author1=Ulrich Ammon |author2=Norbert Dittmar |author3=Klaus J. Mattheier |title =Sociolinguistics: an international handbook of the science of language and society|publisher =Walter de Gruyter|volume=Volume 3|year =2006|page=2018|isbn =978-3-11-018418-1|url =https://books.google.com/books?id=LMZm0w0k1c4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>▼
▲'''Basa Pampanga'''utawa '''Kapampangan''' ([[Kulitan alphabet|Kulitan script]]: [[Image:Kapampangan.svg|24px]]) ya iku salah siji [[basa-basa Filipina]]. Basa iki dipituturaé ing propinsi [[Pampanga]], ing bacira [[Luzon Tengah]], bagéan kidul propinsi [[Tarlac]] lan lor wétané [[Bataan]], akéh-akéhané panyatur saka suku [[Wong kapampanga|Wong Kapampanga]]. Kapampangan ya uga dingertèni ing antawis kutha ing [[Bulacan]] , [[Nueva Ecija]] lan wong-wong [[Aeta|Aitas]] utawa Aeta saka propinsi [[Zambales]]. Saliyané iku, uga diarani ''Pampango'' lan ing basa Kapampangan dhéwé diarani minangka ''Amánung Sísuan'', sing andhuwé arti "basa pasuson/ngurip-ngurip". Ing taun 2012, Kapampangan dadi salah sawijining basa utama ing Filipina sing diajarké lan disinaoni kanthi resmi ing sekolah-sekolah lan univèrsitas-univèrsitas.<ref name="gruyter">{{cite book|author1=Ulrich Ammon |author2=Norbert Dittmar |author3=Klaus J. Mattheier |title =Sociolinguistics: an international handbook of the science of language and society|publisher =Walter de Gruyter|volume=Volume 3|year =2006|page=2018|isbn =978-3-11-018418-1|url =https://books.google.com/books?id=LMZm0w0k1c4C&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref>
==Sejarah==
Tembung ''Kapampangan'' adedhasar saka tembung ''pampáng'' sing artiné "arus." Ing sejarahé, basa iki dipituturaké ing jaman [[PrajaTondo]], sing dipréntah déning [[Lakan]]. Ing abad 18, ana rong buku bab Kapampangan sing ditulis déning Fr. Diego Bergaño. Dhèwéké nulis buku ''Vocabulario de la lengua Pampanga''<ref name="Bergaño">Bergaño</ref> lan ''Arte de la lengua Pampanga''. Wong Kapampang uga andhuwé rong sastrawan gedhé ing abad : Rama [[Anselmo Fajardo]] amarga karyané ''Gonzalo de Córdova'' lan ''Comedia Heróica de la Conquista de Granada''. Musanip liyané, [[Juan Crisóstomo Soto]], uga misuwur amarga nulis rena-rena babakan. Dhèwèké nulis ''Alang Dios'' ing taun 1901. Sastrawan Kapampanga liyané yaiku "Crissotan" diarani kanca-kancané wong jenius lan nominator [[Hadiah Nobel]] kanggo rerukunan lan kasusastran ing taun 50an, [[Amado Yuzon]]uga mènèhi wuwuhan ing kasusastran Kapampanga.<ref>{{blockquote|Ing akèh patemon, wong Kapampangan katonané luwih tatag lan cetha sesambungan karo padha-padha [Kabalen] ‘sadhulur’ ing basa Tagalog tinimbang nganggo basané dhéwé . Kayata, akèh pandhita Katolik sing saiki nganggo basa Tagalog ing kotbahé bareng liturgi Kampampanga, sawetara iku patemon murid SMA uga nganggo basa Tagalog sanajan kabéh sing tumeka wong Kapampanga. http://www.silinternational.org/asia/philippines/ical/papers/pangilinan-Dispute%20on%20Orthography.pdf]}}</ref>
==Gegebengan==
Kapampangan iku salah sawijiné [[Basa-basa Luzon Tengah]] sajroning kulawarga basa [[Basa-basa Austronesia|Austronesia]]. Basa liya sing cedhak karo basa Kapampangan yaiku [[Basa-basa Sambal]] ing propinsi [[Zambales]] lan [[Basa Bolinao]] sing panyaturé ana ing kutha [[Bolinao, Pangasinan|Bolinao]] lan [[Anda, Pangasinan|Anda]] ing propinsi [[Pangasinan]].
Kajaba iku, basa Kapampangan sik sadhuluran uga karo [[Basa Jawa|Basa Jawa]], [[Basa Malagasi|Basa Malagasi]], [[Basa Tagalog|Tagalog]], [[Basa Indonésia|Basa Indonésia]] lan sapanunggalé.
==Tlatah Panyebaran==
Basa Kapampangan utamané dipituturaké ing propinsi [[Pampanga]] lan bagéan kidul propinsi [[Tarlac]] ([[Bamban, Tarlac|Bamban]], [[Capas, Tarlac|Capas]], [[Concepcion, Tarlac|Concepcion]], [[San Jose, Tarlac|San Jose]], [[Gerona, Tarlac|Gerona]], [[La Paz, Tarlac|La Paz]], [[Victoria, Tarlac|Victoria]] lan [[Kutha Tarlac]]). Basa iki uga dadi basa pitutur ing kutha lan dhésa parimana ing propinsi [[Bataan]] ([[Dinalupihan, Bataan|Dinalupihan]], [[Hermosa, Bataan|Hermosa]] lan [[Orani, Bataan|Orani]]), [[Bulacan]] ([[Baliuag, Bulacan|Baliuag]], [[San Miguel, Bulacan|San Miguel]], [[San Ildefonso, Bulacan|San Ildefonso]], [[Hagonoy, Bulacan|Hagonoy]], [[Plaridel, Bulacan|Plaridel]], [[Pulilan, Bulacan|Pulilan]] uga [[Calumpit, Bulacan|Calumpit]]), [[Nueva Ecija]] ([[Cabiao, Nueva Ecija|Cabiao]], [[San Isidro, Nueva Ecija|San Isidro]], [[Kutha Gapan]], [[Kutha Cabanatuan]]) [[Zambales]] ([[Kutha Olongapo]] lan [[Subic, Zambales|Subic]]).
Ing cacah jiwa Filipina taun 2000, disebutaké yèn basa Kapampangan dipituturaké dadi basa asli déning 2.312.870 saka 76.332.470 wong sak Filipina.
==Tuladha Tembung Lan Ukara Basa Kapampangan==
Iki tuladhané tembung lan ukara Basa Kapampangan. Ana sing padha utawa persis karo Basa Jawa lan Basa-basa Nuswantara liyané, lan samestiné akèh uga pangaruh saka [[Basa Spanyol|Spanyol]], [[Basa Inggris|Inggris]], [[Basa Tagalog|Tagalog]] lan basa sakubengé.
Baris 70 ⟶ 56:
'''Mete''' - mati<br>
'''Keni''' - kéné<br>
'''Lumod''' - lumut
Angka<br>
Baris 83 ⟶ 69:
'''9''' - s'yam<br>
'''10''' - apulu
==Rujukan==
| |||