|
'''Dhuwung''' (ngoko: '''keris'''; krama inggil '''wangkingan''') utawi '''tosan aji''' utawi [[curiga]] punika salah satunggal gaman utawi sanjata tradhisional masarakat [[Jawa]] ugi dados salah satunggal lambang paripurna tiyang jaler sanèsipun [[turangga]], [[wisma]], [[wanita]] kaliyan [[kukila]].
Curiga utawi '''keris''' punika gadhah makna ''lanang'', prakosa lan diwasa, utawi tiyang (jaler) [[Jawa]] punika kedah tangguh, sanggupsaged nglindungimbéla piyambakipun, [[kulawarga]], saha saged mbéla [[nagara|nagari]].<ref name="Keris3">[Draeger & Smith (1969). Comprehensive Asian Fighting Arts. ISBN 978-0-87011-436-6.]</ref>
== SajarahSujarah ==
{{commons|Keris}}
{{wikiquote}}
Dèrèng wonten asil panalitèn ingkang kasil nemtokaken kalapunapa tiyang Jawa miwiti mangertosi keris, wonten keris Jawa sampun gadhah wujud ingkang sampurna nalika jaman [[Krajan Majapait]]. Ing jaman rumiyin, keris punika dados lambang kepangkatan ugi saged dados bebungah ingkang paling saé mliginipun manawi bebungah keris saking raja.<ref name="Keris4">[http://www.eastjava.com/books/majapahit/html/dynasty.html eastjava.com] Carita Majapahit</ref>
== ManpangatMupangat ==
Jaman sapunika fungsigina keris sampun kirang, limrahipun namung dados barang kolèksi ugi kanggé parlengkapanubarampé adicara-adicara saha ritual adat. Jaman rumiyin sanèsipun gadhah fungsi [[sanjata]], keris ugi saged kanggé tandha status sosial, ''jengjang'' pangkat ugi bebungah. Keris ing jaman rumiyin ugi saged dados lambang paseduluran ingkang dipuntandhai adicara ijol-ijolan keris, malah punika dados simbol paseduluran ingkang paling inggil. Wonten ''praktekipun'' ingkang kaanggep [[klenik]], keris dipunanggep [[jimat]] kaliyan medhia/griya kanggé [[lelembut]].
== Ricikan ==
Keris gadhah 49 pérangan.<ref name="Keris7">[http://www.javakeris.com/?mode=viewid&post_id=16 javakeris.com] Ricikan Keris</ref> Pérangan-pérangan punika gadhah pérangan-pérangan malih inggakngingkang langkung detailprincèn ingkang wujudipun limrahipun ukiran.<ref name="keris8">[http://www.geocities.ws/javakeris/Ricikan1.htm geocities.com] Ricikan Keris (2)</ref> Ukiran ing pérangan-pérangan keris Jawa gadhah makna kaliyan karakter ingkang bènten-bènten.<ref name="Keris9">[http://goedangdjadoel.com/2009/07/dhapur-ricikan-keris/ goedangjadoel.com] DHAPUR & RICIKAN KERIS</ref>. 49 ricikan keris inggih punika:<ref name="Keris10">[http://www.sungaikuantan.com/2010/01/bagian-struktur-keris-melayu.html sungaikuantan.com] Pérangan Struktur Keris Melayu</ref><ref name="Keris12">[http://books.google.co.id/books?id=qdEeipxcngAC&pg=PA34&lpg=PA34&dq=Ricikan+keris&source=bl&ots=cOftlQilAK&sig=Stvz8QVU0lDBIPcs8T6_IAbMvck&hl=id&ei=ScfXTcmHCYXsrQeO0PWJBg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=10&ved=0CFoQ6AEwCTgK#v=onepage&q=Ricikan%20keris&f=false books.google.co.id] Tosan Aji Pesona Jejak Prestasi Budaya</ref>
# [[Pesi]]
# Methuk
# [[Metuk]]
# Ganja
# [[Gonjo]]
# Greneng
# RondoRandha Nunut
# Buntut Cecak
# Punukan
# DhoDha
# Ri PandanPandhan (8+9 = Ron DhoDha)
# Tingil
# Sraweyan
# Sogokan
# Poyuhan
# PejetanPèjetan/Blumbangan
# GandikGandhik
# Tikel Alis
# Jenggot
# Sekar Kacang utawi Kembang Kacang
# JalenJalèn
# LambeLambé Gajah
# PundakPundhak utawi Sumping
# Pudak Sa'tegalSategal Depanngajeng
# Pudak Sa'tegalSategal Belakangwingking
# AdhaAda-adhaada utawi Geger Sapi
# Lis-lésanlisan
# GusenGusèn
# Kruwingan utawi GuloGula Milir
# Kruwingan Cucuk Manuk
# Pucukan Mbuntut TumoTuma
# Pucukan Anggabah Kopong
# Sogokan Sampir utawi SineboSinéba
# Bawang Sebungkul
# Sekar Kacang PogokPogog
# Lambe Gajah Rangkep
# GonjoGanja Wuwung
# GonjoGanja Kelap Lintah
# GonjoGanja Wilut
# Kanyut
# Wetengan GonjoGanja
# Sirah Cecak
# Buntut Cecak Sebit Lontar
# Sirak Cecak Melinjo utawi Nyangkem KodokKodhok
# Buntut Cecak Nguceng Mati
# GandikGandhik Pethuk utawi Laler Mengeng
# Mendhak
# Ukir utawi Deder
=== Wilah ===
Wilah utawi pesi punika pérangan mliginipun keris. Bahan kanggé wilah punika dipundamel saking warna-warna bahan, nanging ingkang umumlimrah saking watu météor, wesi, lan bajawaja. ProsèsCara ndamelipunndamelipuninggih ngagem tèknologipunika lipatdipuntekuk, ya iku wesi utawi baja dipunpanasi, ditempa, ditekuk, dipanasi, ditempa, ditekuk ngoten terus ngantos kathah lipatanipuntekukanipun. Cacahipun lipatantekukan punika saking 16 lipatantekukan (keris-keris blambangan) ngantos éwon lipatantekukan (keris majapahit, [[mataram]] lan sapanunggalanipun). AmargiAwit prosèscara punika, ndadosaken wilah keris kuwatkiyat sanget, tèknologi punika ugi dipuncakaken wonten indhustri plywood.<ref name="Keris2">
[http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?topic=mp&cp=ID UNESCO] Proclamation 2005: "The Indonesian Kris"</ref>
=== Warangka ===
Warangka inggih punika sarung keris utawi wadhahipun keris. Warangka keris punika kadadosan saking pérangan-pérangan pokobaku, inggih punika pendhok, mendhak, gaganggandar, kaliyan warangka. Miturut jinisipun, warangka keris kapérang dados kalih, inggih punika warangka gayaman kaliyan warangka ladrang. Warangka gayaman punika wujudipun wonten kalih, inggih punika gayaman gaya [[Yogyakarta]] kaliyan gayaman gaya Surakarta. Semanten ugi warangka ladrang ugi kapérang dados kalih corak utawi gaya, inggih punika cara Yogyakarta kaliyan cara [[Surakarta]].
=== HuluDeder ===
GamanDeder utawi gagang inggih punika pérangan ingkang dipuncekeldipuncepeng, panggènipun wonten sangandhaping wilah utawi pesi. ManpangatipunGinanipun inggih punika kanggé nyekelinyepeng wilah kaliyan kanggé dipuncekeldipuncepeng nganggé asta. HuluDeder gadhah kathah macem motifipunjinisipun. Keris [[Bali]] wonten ingkang wujudipun kados patung déwa, patung padende, patung raseksa, patung penari, pertapa, alas, ugi wonten ingkah kinatah [[emas]] lan watu mulya. Keris [[Sulawesi]] nggambaraken manuk liyar, minangka pralambang kanggé profesi masarakat Sulawesi ingkang mujudaken pelaut. Déné [[manuk|peksi]] mujudaken lambang kaslametan dunya. Kadosta motif mustaka manuk ingkang dipun-ginakaken ing keris Riau Lingga, lan kanggé panggènan sanèsipun minangka ''pengembangan tosan aji'' kados ta [[Acèh]], [[Bangkinang]] (Riau), [[Palembang]], [[Sambas]], [[Kutai]], [[Bugis]], [[Luwu]], [[Jawa]], [[Madura]], kaliyan [[Sulu]] gadhah ukiran lan pralambang ingkang bènten. Materi ingkang dipun-ginakaken asalipun saking manéka warna bahan kados ta [[gadhing]], balung, logam, ingkang apling asring dipun-ginakaken inggih punika kayu. Hulu keris Jawa muturut garis besaripun kapérang dados sirah wingking, liling, cigir, cetek, bathuk, madharan, kaliyan bungkul.<ref name="Keris5">[http://www.indospiritual.com/artikel_selayang-pandang-keris.html indospiritual.com] Selayang Pandang Keris</ref><ref name="Keris6">[http://www.facebook.com/note.php?note_id=40284023637 facebook.com] Pérangan-Pérangan Keris</ref>
== Pamor ==
| 