Wikipédia

Perang Jawa (1741–1743): Béda antara owahan

Luru sajarah
← Besutan sadurungéBesutan sawisé →
Konten dihapus Konten ditambahkan
VisualTèks wiki
Naval Scene (parembugan | pasumbang)
2.530 suntingan
cTanpa ringkesan besutan
Tanpa ringkesan besutan
Larik 1:
{{infobox military conflict
|conflict =Perang Jawa
|partof =Pralawanan déning [[VOC|pamaréntah kolonial Nèderlan]]
|image =
|caption =
|date = {{circa}}1 Fèbruari 1741 hinggatumeka awalkawitan 1743
|place =[[Jawa]]
|coordinates =
Baris 14 ⟶ 13:
|map_label =
|territory =
|result =Kamenangan NèderlanJayaning Walanda
|combatant1 =Gegabung wadya Tionghoa lan Jawa
Para kraman Cina dan [[wong Jawa|Jawa]]<br/>
|combatant2 = [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC)
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] [[Kasunanan Kartasura]] <small>(1741)</small>
|commander1 =Singseh {{POW}}<br />Khe Pandjang<br />{{nowrap|[[Pakubuwana II]]}} <small>(1741)</small><br />Notokusumo{{POW}}
|combatant2 =[[Image:Flag of the Netherlands.svg|15px]] [[Vereenigde Oostindische Compagnie]]<br />
|commander2 =Bartholomeus Visscher<br />Hugo Verijsel<br />{{nowrap|[[Cakraningrat IV]]}}<br />{{nowrap|Pakubuwana II}} <small>(1742–1743)</small>
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] [[Kasunanan Kartasura]] <small>(1742-1743)</small>
|commander1 =[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] Singseh {{POW}}<br/>
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] [[Khe Pandjang]]<br />
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] [[Pakubuwana II]]<ref name="Ricklefs2008">{{cite book|author=M.C. Ricklefs|title=A History of Modern Indonesia Since C.1200|url=https://books.google.com/books?id=0AAdBQAAQBAJ&pg=PA114#v=onepage&q&f=false|date=2008-09-11|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=978-1-137-05201-8|pages=114–}}</ref> <small>(1741)</small><br />
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] Natakusuma {{POW}}
|commander2 =[[Image:Flag of the Netherlands.svg|15px]] Bartholomeus Visscher<br />
[[Image:Flag of the Netherlands.svg|15px]] Hugo Verijsel<br />
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] [[Cakraningrat IV]]<br />
[[Image:Flag_of_the_Sultanate_of_Mataram.svg|15px]] [[Pakubuwana II]] <small>(1742–1743)</small>
|units1 =
|units2 =
Baris 29 ⟶ 37:
|casualties3 =
|notes =
|campaignbox =
}}
'''Perang Jawa''' <!--(uga ingaran '''Perang Cina'''<ref name="Laffan2011">{{cite book|author=Michael Laffan|title=The Makings of Indonesian Islam: Orientalism and the Narration of a Sufi Past|url=https://books.google.com/books?id=euR7-YfMyS4C&pg=PA24&lpg=PA24#v=onepage&q&f=false|date=8 August 2011|publisher=Princeton University Press|isbn=1-4008-3999-8|pages=24–}}</ref>)--> saka 1741 tumeka 1743 minangka cengkah mawa gaman antaraning gabungan wadyabala Cina lan [[suku Jawa|Jawa]] lumawan [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC) kang kalakon ing [[Jawa]] pérangan tengah lan wétan. Sapungkuring Walanda numpes 10.000-nan wong Cina ing [[Batavia|Batawi]] (saiki aran Jakarta), wong-wong kang slamet banjur padha ngungsi menyang Semarang kanthi dilurahi Khe Pandjang. Sanajan wis kaweling yèn kraman bakal kalakon, pangareping militèr VOC aran Bartholomeus Visscher ora ngrèwès marang weling mau lan ora njaluk wadyabala wuwuhan. Ing wusana, Sunan Mataram kala samana kang jejuluk [[Pakubuwana II]] milih nyengkuyung para kraman Cina ngiras éthok-éthok ngéwangi Walanda.
'''Perang Jawa''' (uga sok diarani '''Perang Tionghoa''') saka taun 1741 hingga 1743 ya iku konflik sanjata antara gabungan tenthara [[Wong Tionghoa-Indonésia|Tionghoa]] ngelawan [[suku Jawa|Jawa]] ngelawan [[Vereenigde Oostindische Compagnie|pamarintah kolonial Walanda]] kang kadadéan ing [[Jawa]] Tengah lan Jawa Wétan. Walanda kasil menang perang, kang ngakibatke kurban déning [[Kasultanan Mataram]] lan kanthi ora langsung perang ngarah marang madegé [[Kasunanan Surakarta]] lan [[Kasultanan Ngayogyakarta]].
 
Sapungkuring rajapati gedhèn ing 1 Fèbruari 1741 ing [[Kabupaten Pati|Pathi]], para kraman Cina sumebar menyang saindenging Jawa pérangan tengah. Wong Jawa mèlu ngéwangi wong Cina ngiras éthok-éthok tawur lumawan wong Cina supaya wong Walanda ngira yèn disengkuyung wong Jawa. Lelakon apus-apusan mau banjur konangan, déné wadyabala Cina wis saya nyedhaki Semarang, mula njalari Visscher ketar-ketir. Kasil ngrebut [[Rembang]], Tanjung, lan [[Jepara]], wadyabala gabungan Cina lan Jawa banjur ngepung Semarang ing Juni 1741. Pangéran Cakraningrat IV saka [[Pulau Madura|Madura]] awèh wadyabala pitulungan marang Walanda; mula, saka Madura mangulon wadyabalané numpesi saben wong Cina kang dipapag ing sadalan-dalan, déné kasil nglerem kraman ing Jawa pérangan wétan.
Sabanjuré wadyabala Walanda [[Geger Pacinan|matèni]] 10.000 wong Tionghoa ing [[Batavia]] (kang saiki misuwur déning jeneng Jakarta), kaanan paperangan kang kapimpin déning panjenengané Khe Pandjang bisa nyelametake para prajurit lan ijrah ing kutha Semarang. Gègèr paperangan kang dipengitake bakal kadadéan perang kang gedhé, déning militèr [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] Bartholomeus Visscher ora digabres minangka naséhat kang mlebu lan uga ora sikap nyiapake bala bebantu. Perang kang njalari Sunan Mataram [[Pakubuwana II]] milih kanggo dukung wong Tionghoa sawentara memba-memba mbantu wong Walanda.
 
Ing wekasan 1741, upaya pangepung Semarang kasil teluk awit saka wadyabalané Pakubuwana II mlayu ninggal palagan amarga wadyabala Walanda, saha wadyabala pitulungané, duwé gaman geni kang pinunjul. Rampung Walanda ngayahi kampanye militèr ing 1742, Pakubuwana II mutusaké pasrah lan alihan nyengkuyung Walanda. Mangkonoa, sawatara pangéran Jawa nedya mbanjuraké perang. Mula, ing 6 April putusaning Pakubuwana II ora dianggep para kraman. Kaponakaning Pakubuwana II aran Radèn Mas Garendi banjur didhapuk para kraman minangka sesulihé. Nalika Walanda kasil ngrebut bali kabèh kutha ing pasisir lor Jawa, para kraman ngrangsang kutha krajaning Pakubuwana II ing Kartasura. Jalaran iku, dhèwèké saha kulawargané kapeksa ngungsi. [[Cakraningrat IV]] kasil ngrebut manèh kutha mau ing Dhésèmber 1742, lan ing kawitan 1743 para kraman Cina kang wekasan wis asrah bongkokan. Sabubaring perang, Walanda saya temen anggoné nguwasani Jawa lumantar prajanjèn karo Pakubuwana II.
Kurban kapisanan tiniba ing tanggal 1 Fèbruari 1741 ing [[Kabupatèn Pati|Pati]], pambrontakan nyebar ing sakiteré tlatah Jawa Tengah. Wong pribumi Jawa uga mbantu wong Tionghoa sawentara memba-memba perang ngelawan wong Walanda lan dikira para pajuang
dijurung wong Jawa. Tipu-tipu uga kanthi gamblang lan wadya wadya Tionghoa maju nyedaki sakiteré kutha Semarang. Sabanjuré ngerebut [[Rembang]], Tanjung, lan [[Jepara]], wadya gabungan ngepung Semarang ing wulan Juni 1741. Visscher banjur mrintahake kanggo ngalahake sakabehane wong Tionghoa ing Jawa. Pangeran [[Cakraningrat IV]] saka [[Madura]] nawakake mbantai sakabehane wong Tionghoa kang ditemoni lan ngelerem amberontakan ing Jawa Wétan
<!---
Pada akir taun 1741, pengepungan Semarang berhasil dipatahkan setelah wadya Pakubuwono II melarikan diri karena wadya Walanda memiliki senjata api yang lebih kuwat. Kampanye militèr Walanda selama taun 1742 memaksa Pakubuwono II untuk menyerah; namun, beberapa pangeran Jawa ingin meneruskan perang, sehingga padha 6 April Pakubuwono II tidak diakui olèh para pambrontak dan keponakannya, Radèn Mas Garendi, dipilih sebagai penggantinya. Begitu Walanda berhasil merebut kembali semua kutha di pasisir utara Jawa, para pambrontak menyerang kutha krajan Pakubuwono II di [[Kartosuro]], sehingga ia terpaksa melarikan diri bersama keluarganya. Cakraningrat IV merebut kembali kutha tersebut padha Dhésèmber 1742, dan padha awal 1743 pambrontak Tionghoa terakhir telah menyerah. Setelah perang ini berakhir, orang Walanda semakin menancapkan kekuasaannya Jawa melalui perjanjian dengan Pakubuwono II.
 
== Latar belakangJalaran ==
[[BerkasBarkas:Tableau de la Partie de Batavia, ou s'est fait proprement le terrible Massacre des Chinois, le 9 Octob.jpeg|thumbjmpl|300px|Pembantaian[[Geger 10.000Pacinan|Panumpesing wong ètnis TionghoaCina dicacah Batavia10.000 yaing ikuBatawi]] penyebabminangka utama darijalaraning perang tersebut.]]
Amarga wis suwé dikuya-kuya pangrèh kolonial Walanda, wong ètnis Cina ing [[Jakarta|Batawi]] banjur kraman ing 7 Oktober 1740 kang njalari patiné wadyabala Walanda cacah sèket ing Meester Cornelis (saiki aran Jatinegara) lan Tanah Abang.{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Kraman mau kasil dileremaké Gubernur Jèndral [[Adriaan Valckenier]], kang ngirim wadyabala prajurit cacah 1.800 sarta ''schutterij'' (milisi) lan batalyon wajib militèr cacah sawelas menyang Meester Cornelis lan Tanah Abang; jam wengi katrapaké marang kabèh wong Cina ing jero bètèng kutha supaya ora padha bisa sekongkel lumawan Walanda.{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Ing dina candhaké, wong Cina cacah 10.000-nan saka sakiwa-tengening [[Tangerang]] lan [[Bekasi]] kaadhang ing sangareping korining bètèng kutha.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}} Valckenier tumuli nganakaké parepatan kabutuh ing 9 Oktober.{{sfn|Setiono|2008|p=114}} Kawit dina parepatan mau, Walanda lan golongan ètnis liyané ing Batawi wiwit matèni wong-wong Cina ing kutha mau kang njalari patiné watara wong 10.000-nan ing dalem rong minggu.{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116, 119}}
Setelah represi dalam jangka panjang olèh pamaréntah kolonial Walanda, ètnis Tionghoa di [[Jakarta|Batavia]] (sekarang Jakarta) memberontak padha 7 Oktober 1740, membunuh lima puluh wadya Walanda di Meester Cornelis (sekarang [[Jatinegara]]) dan [[Tanah Abang]].{{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Pemberontakan ini dituntaskan olèh [[Gubernur-Jenderal Hindia Walanda|Gubernur-Jenderal]] [[Adriaan Valckenier]], yang mengirimkan 1.800 prajurit, bersama dengan ''[[schutterij]]'' (milisi) dan sebelas batalyon [[wajib militèr]].
 
Ngarepaké wekasan Oktober 1740, wong-wong kang slamet saka panumpes mau, kang dilurahi Khe Pandjang,{{efn|Sawatara sumber piridan nganggo jeneng kaya ta Khe Pandjang, Que Pandjang, Si Pandjang, utawa Sie Pan Djiang,{{sfn|Setiono|2008|p=135}}{{sfn|Raffles|1830|p=235}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}} Setiono kandha yèn jenengé kang asli iku Oie Panko.{{sfn|Setiono|2008|p=135}}}} mbudidaya ngungsi ngener [[Banten]], nanging padha diadhang wong 3.000-nan saka wadyabala [[Kesultanan Banten|Kasultanan Banten]].{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116, 119}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=270}} Para kang slamet mau banjur ngungsi mangétan ngener [[Semarang]].{{sfn|Setiono|2008|p=135}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=27}} Kwee Yong Khoo mingangka Litnan Cina saka Bartholomeus Visscher kang minangka kumendhan militèr Walanda ing [[Jawa]] weling marang Visscher yèn bakal ana kraman, nanging Visscher ora ngrèwès pangancam mau. Sanajan wong Cina minangka golongan minoritas ing Jawa, dhèwèké padha sekuthon karo wong Jawa kang minangka golongan ètnis mayoritas ing Jawa.{{sfn|Setiono|2008|pp=136–137}}
Ketika 10.000 ètnis Tionghoa dari sekitaran [[Tangerang]] dan [[Bekasi]] berhenti di pintu gerbang padha hari berikutnya,{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}} Valckenier segera mengadakan pertemuan darurat padha 9 Oktober.{{sfn|Setiono|2008|p=114}} Pada hari pertemuan tersebut, Walanda dan kelompok ètnis lainnya di Batavia wiwit membunuh seluruh ètnis Tiongho di kutha tersebut, mengakibatkan sekitar 10.000 orang tewas selama dua minggu.{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116, 119}}
 
Ngrasuk agama Islam nalika samana minangka tandhaning wong pranakan. Adipati Semarang lan kulawarganing Jayaningrat darah Cina.<ref name="Remmelink1990">{{cite book|author=Willem G. J. Remmelink|title=Emperor Pakubuwana II, Priyayi & Company and the Chinese War|url=https://books.google.com/books?id=H6wuAQAAIAAJ&q=The+general+term+for+Javanized+Chinese+was+peranakan,+which+nowadays+simply+means+locally+born,+but+at+the+time+also&dq=The+general+term+for+Javanized+Chinese+was+peranakan,+which+nowadays+simply+means+locally+born,+but+at+the+time+also&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiS2rP2_t7TAhUDqo8KHaKlCkUQ6AEIKTAB|year=1990|publisher=W.G.J. Remmelink|page=136}}</ref><ref name="Remmelink1994">{{cite book|author=Willem G. J. Remmelink|title=The Chinese war and the collapse of the Javanese state, 1725-1743|url=https://books.google.com/books?id=_ZVuAAAAMAAJ&q=The+general+term+for+Javanized+Chinese+was+peranakan,+which+nowadays+simply+means+locally+born,+but+at+the+time+also&dq=The+general+term+for+Javanized+Chinese+was+peranakan,+which+nowadays+simply+means+locally+born,+but+at+the+time+also&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwiS2rP2_t7TAhUDqo8KHaKlCkUQ6AEIJDAA|year=1994|publisher=KITLV Press|isbn=978-90-6718-067-2|page=136}}</ref>
Pada akir Oktober 1740, kurban selamat dari pembantaian tersebut, yang dipanggedhèni olèh Khe Pandjang.{{efn|Beberapa sumber menyebut namanya sebagai Khe Pandjang, Que Pandjang, Si Pandjang, atau Sie Pan Djiang,{{sfn|Setiono|2008|p=135}}{{sfn|Raffles|1830|p=235}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}} Setiono menyatakan bahwa nama sebenarnya ya iku Oie Panko.{{sfn|Setiono|2008|p=135}}}} berupaya untuk melarikan diri ke [[Banten]] namun dihadang olèh 3.000 prajurit [[Kesultanan Banten]].{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116, 119}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=270}} Para kurban yang selamat tersebut kemudian melarikan diri ke timur, menuju ke [[Semarang]].{{sfn|Setiono|2008|p=135}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=27}} Sebagai minoritas di Jawa, kaum Tionghoa wiwit menjalin gayutan dengan [[orang Jawa]], yang merupakan kelompok ètnis terbesar di pulau tersebut.{{sfn|Setiono|2008|pp=136–137}}
 
== 1741 ==
 
=== KonflikCengkah-konflikcengkah awalkawitan ===
Ing 1 Fèbruari 1741 ing omahé ing [[Kabupaten Pati|Pathi]], Kopral Claas Lutten diprajaya para kraman Cina cacah 37 kang gegaman pedhang, tumbak, lan garu; wong-wong iku banjur padha njarah-rayah omahé.{{sfn|Setiono|2008|p=135}} Para kraman mau banjur dioyak wadyabala Jawa kang diutus Bupati [[Kabupaten Kudus|Kudus]].{{sfn|Setiono|2008|p=136}} Sawatara para kraman kasil oncat, nanging wong siji kasil dicekel banjur dipatèni, déné guluné dikethok banjur sirahé ditancebaké ana ing siji cagak ing punjering Semarang minangka weling tumrap wong-wong kang nedya kraman.{{sfn|Setiono|2008|p=136}} Ing sakiwa-tengening [[Kabupaten Demak|Demak]] lan [[Grobogan]], wong Cina padha ngumpul lan ndhapuk pangarep anyar aran Singseh lan mbudidaya ngadegaké nagara dhéwé.{{sfn|Raffles|1830|pp=235–236}} Wadyabala Jawa kang kasil nglerem kraman ngayem-ayemaké Visscher, nanging Yong Khoo awèh pamrayoga supaya Visscher panggah prayitna.{{sfn|Setiono|2008|p=137}}
 
Nalika samana, Visscher dalah wadyabalané mung gunggung wong Walanda cacah 90 lan wong Nusantara cacah 208 tanpa wadyabala pitulungan{{efn|Nalika iku, wadyabala Khe Pandjang isih ana ing Bekasi, ing antaraning Batawi lan Semarang, déné ing Sulawesi Kidul pinuju ana perang. Mula, sesambunganing Visscher karo bètèng-bètèng gedhé Walanda ing Batawi lan Sulawesi Kidul pedhot.{{sfn|Setiono|2008|pp=136–137}} }} lan nampa sawatara pamrayoga kang padha kosokbalèn saka Yong Khoo lan pamané kang aran Kaptin Kwee Ang Khoo.{{efn|Sanajan minangka pamaning Que Yonko, Que Anko ingaran sengit marang Que Yonko.{{sfn|Setiono|2008|p=137}} }}{{sfn|Setiono|2008|pp=136–137}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}} Saperlu ngamanaké kalungguhané, Visscher ngirim panjaluk marang para bupati lan pangarep enggonan saperlu nyekel lan matèni kabèh wong Cina kang nyubriyani; sanajan sawatara wong mau tumuli nglakoni kanthi nuduhaké sirah cacah telu marang Visscher ing dalem dina-dina candhaké, nanging liyané (kaya ta Sunan {{nowrap|[[Pakubuwana II]]}} saka [[Kesultanan Mataram|Mataram]]) tumindak luwih ngati-ati lan kandha yèn ora yakin amarga dirasa panjaluk iku ora ilok.{{sfn|Setiono|2008|pp=137–138}}
Pada 1 Fèbruari 1741, Korporal Claas Lutten dibunuh di rumahnya di [[Kabupatèn Pati|Pati]] olèh 37 Tionghoa.
 
Ing dalem mangsa nglelimbang kang lumaku saka wekasan 1740 tumeka Juli 1741, [[Pakubuwana II]] lan para mantriné padha rembug bab kautamané gabung karo para kraman Cina utawa ngukuhi lan nylametaké wong-wong Walanda kapurih sesambungan karo wong-wong Walanda dadi saya becik.{{sfn|Ricklefs|1983|p=274}} {{nowrap|Pakubuwana II}} banjur sesidheman awèh 2.000 réyal marang Mas Ibrahim supaya miwiti pangrangsang tumrap [[VOC]] lan rajadarbené; sarta mréntah para bangsawan sepuh aran Jayaningrat lan Citrasoma supaya dadi péhak kang ora abot sisih ing cengkah iki lan ngolèhaké wong Cina padha ngungsi saakèh-akèhé.{{sfn|Ricklefs|1983|p=274}}{{sfn|Setiono|2008|p=139}} Mertapura saka Grobogan, minangka salah siji kang sora mungsuh Walanda, kajibah manas-manasi wong Cina ing wewengkoné.{{sfn|Raffles|1830|p=239}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=275}} Ing jero kutha krajan, Pakubuwana II ing Kartasura mréntahaké maluyakaké Siti Inggil Kidul (saiki aran Sasana Iinggil) ing sakiduling karaton minangka pawadan marang Walanda yèn dhèwèké lagi ora duwé buruh turahan.{{sfn|Ricklefs|1983|p=275}} Sanajan Visscher nampa intèlijèn bab rancanganing {{nowrap|Pakubuwana II}} mau, dhèwèké meksa pracaya amarga Pakubuwana II dienggep setya marang VOC.{{sfn|Setiono|2008|p=139}}
Di sekitaran [[Kabupatèn Demak|Demak]] dan [[Grobogan]] ètnis Tionghoa berkumpul dalam jumlah besar dand memilih pemimpin baru, Singseh, dan berupaya untuk membentuk nagara mereka sendiri.{{sfn|Raffles|1830|pp=235–236}}
 
=== Visscher ketar-ketir lan kalah-kalah kawitan ===
{{nowrap|Pakubuwono II}} kemudian kanthi rahasia memberikan 2.000 [[real Portugis|real]] kepada Mas Ibrahim untuk memulai serangan padha [[VOC]] dan pemegang-pemegangnya.
Nalika wadyabala Cina (kang cacah wong 1.000 lan mbebayani dalan gladhagan ngener Semarang) teka ing Tanjung ing April 1741, Visscher njaluk supaya para bupati ngirim wadyabala saperlu ngadhep dhéwéké. Mangkonoa, wadyabala mau padha suthik nganti padha kaduman beras kang apik.{{sfn|Setiono|2008|p=137}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=271}} Rampung Yong Khoo ngirimi beras, wadyabalaning para bupati mau padha mangkat Tanjung lan jejaga ing sajabaning ambah-ambahaning para kraman, banjur padha nglepasi mimis tumuli lunga.{{sfn|Setiono|2008|p=137}} Para kraman banjur padha ngejègi pabrik gula ing Tanjung. Ing Grobogan, Mertapura (kang gamané saka komandho militèr Walanda) ngrangsang para kraman Cina. Ing pangrangsang iku para wadyabala Jawa nglepasi mimis marang wong-wong Cina sadurungé Walanda teka.{{sfn|Raffles|1830|p=239}} Nalika Walanda teka, Mertapura nuduhaké tatu saka mimis kang ana ing jaran (kang disababaké wadyabalané dhéwé) minangka tandha yèn bubar tawur.{{sfn|Raffles|1830|p=239}}
 
Saperlu nanggulangi paneseg saka para kraman Cina kang saya kuwat, Visscher mréntahaké supaya bètèng kumpeni ing sadawaning pasisir lor padha mburuhaké wadyabala bayaran pribumi non-Jawa kang bisa tinemu saakèh-akèhé;{{sfn|Ricklefs|1983|p=241}} dhèwèké uga mréntahaké para bupati ing Pathi, [[Kabupaten Jepara|Jepara]], Kudus, lan Cekalsèwu (kang nalika samana pinuju ana ing Semarang saperlu nekani parepatan militèr) supaya padha ngirimi wadyabala kanggo menggak dalan playuning para kraman.{{sfn|Setiono|2008|p=139}} Para bupati kang setya marang Pakubuwana II ngirim wadyabala prajurit cacah 540 menyang Tanjung, banjur dhedhemitan budhal Kartasura.{{sfn|Setiono|2008|p=139}} Nalika anjog Tanjung, wadyabala mau éthok-éthok tawur, banjur mundur bali Semarang.{{sfn|Raffles|1830|p=240}} Nalika Visscher weruh yèn para bupati wis padha lunga, {{nowrap|Pakubuwana II}} kandha yèn para bupati bakal teka manèh mawa wadyabala wuwuhan wong 6.000, lan njaluk Visscher supaya bisa njamin bayaré saka kantor gedhé kumpeni ing Batawi.{{sfn|Setiono|2008|p=140}}
=== Ketidakstabilan Visscher dan kekalahan-kekalahan awal ===
 
Pawarta tumuli sumebar bab para kraman Cina cacah éwon kang nyawiji karo wadyabala Jawa ing Grobogan.{{sfn|Setiono|2008|p=140}} Ing 1 Mèi, Visscher diceluk Kaptin Rudolph Carel von Glan minangka pangareping wadyabala. Dhèwèké nakoni Visscher généya ora tumandang apa-apa saperlu ngrampungi kraman.{{sfn|Setiono|2008|p=140}} Visscher kanthi nepsu sumaur yèn iku dudu urusané Glan.{{sfn|Setiono|2008|p=140}} Ing dina candhaké, bubar ditakon-takoni jaksa Jeronimus Tonnemans Jr., Yong Khoo, lan Ang Khoo, Visscher dadi saya nepsu lan nugelaké meja dadi loro uga mbengoki juru pamrayoga Cinané.{{sfn|Setiono|2008|p=141}} Nalika Yong Khoo ngilang sabubaring parepatan mau, Ang Khoo kandha marang Visscher yèn Yong Khoo wis gabung para kraman Cina.{{sfn|Setiono|2008|p=141}} Lelakon iku njalari Visscher, kang wis ngubedaké akèh dhuwit marang Yong Khoo, nguntabaké krétané lan bebengokan marang para warga Semarang supaya padha agé-agé ngungsi mumpung isih ana wektu. Pambudidayané panggah nganti dhèwèké nabrak bètèng kutha.{{sfn|Setiono|2008|p=141}} Para warga padha ngungsi metu Semarang kanthi grusa-grusu, ninggalaké mriyem cacah wolu kang wis isi mimis ing jaba bètèng kutha.{{sfn|Setiono|2008|p=141}}
Sehari setelahnya, Visscher menyerahkan kontrol militèr kepada Glan.{{sfn|Setiono|2008|p=141}}
 
Sadina candhaké, Visscher masrahaké panguwasaning militèr marang Glan.{{sfn|Setiono|2008|p=141}} Ora watara suwé, ana pawarta yèn Yong Khoo jebul ora gabung para kraman, nanging bubar karampogan lan sawengi ana ing pakuburaning anaké ing Peterongan kanthi rontog atiné.{{sfn|Setiono|2008|p=141}} Visscher bali gumreget; dhèwèké bali nyekel komandho militèr ing 4 Mèi lan mréntah kabèh wong supaya bali ing omahé dhéwé-dhéwé.{{sfn|Setiono|2008|p=142}} Sawatara dina candhaké, bupati cacah papat (Suradiningrat saka [[Kabupaten Tuban|Tuban]], Martapura saka Grobogan, Suradimenggala saka Kaliwungu, lan Awangga saka [[Kabupaten Kendal|Kendhal]]) teka ing Semarang lan ngandhakaké yèn wadyabala prajurit cacah 6.000 kang kajanjèkaké pinuju mara.{{sfn|Setiono|2008|p=142}}
Beberapa hari setelahnya, empat bupati&nbsp;– Suradiningrat dari [[Kabupatèn Tuban|Tuban]], Martapura dari Grobogan, Suradimenggala dari Kaliwungu, dan Awangga dari [[Kabupatèn Kendhal|Kendhal]]&nbsp;– datang ke Semarang
 
Sanajan wis kaweling yèn dhèwèké bakal kena bebaya yèn nglawan kumpeni, ing 11 Mei Pakubuwana II meksa njaluk supaya kabèh bupati pasisir janji setya marang dhèwèké.{{sfn|Setiono|2008|p=143}} Dhèwèké tumindak kang padha marang para warganing karaton ing 13 Mèi.{{sfn|Setiono|2008|p=143}} Mangkonoa, sawatara pangarep kaya ta Pangéran Ngabèi Loringpasar kang minangka calon sesulihing ratu urut loro, Pangéran Tepasana kakanging {{nowrap|Pakubuwana II}}, lan ibuné utawa garwaning Amangkurat nulak ananing révolusi; Kaptin Johannes van Velsen minangka résidhèn ing Kartasura kandha marang Visscher yèn Sunan Pakubuwana II wis kasil dibebujuk supaya ora mbaléla,{{sfn|Setiono|2008|p=144}} nanging {{nowrap|Pakubuwana II}} dadi saya yakin yèn dhèwèké bakal gabung para kraman Cina.{{sfn|Setiono|2008|p=144}}
Pada 23 Mèi, sekitar 1.000 Tionghoa meninggalkan Tanjung dn menuju ke timur, menyerang 15 pria Juwana, sarta satu orang do [[Kabupatèn Rembang|Rembang]].{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}}{{sfn|Setiono|2008|p=145}}{{sfn|Hall|1981|p=357}}
 
Ing 23 Mèi, para kraman Cina watara cacah 1.000 metu saka Tanjung lan mangétan ngrangsang pos Juwana kang dijaga 15 prajurit sarta siji pos liyané ing [[Kabupaten Rembang|Rembang]].{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}}{{sfn|Setiono|2008|p=145}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Sanajan résidhèn Walanda lan wong lima liyané kasil mlayu, Walanda nyathet cacah kurban wong kang gedhé sinartan palapuran yèn kanibalisme uga kalakon.{{sfn|Setiono|2008|p=145}} Résidhèn Demak wis ngrungu kabar angin bab lelakon iku lan uga diancam para kraman Cina cacah 3.000 ing jaba bètèng kutha. Dhèwèké banjur njaluk palilah mundur ing Semarang.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}}{{sfn|Setiono|2008|p=145}} Visscher nganggep yèn Demak wigati kanggo ngukuhi Semarang, mula dhèwèké nulak panjaluké résidhèn Demak lan malah ngirimi wadyabala prajurit Nusantara cacah 80 nganti 100 minangka wadyabala pitulungan.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}}{{sfn|Setiono|2008|p=145}} Résidhèn Demak wusana kaunduraké ing Semarang lan jejibahan ngukuhi bètèng kapasrahaké ing Mertapura.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}} Rembang kasil direbut wadyabala Cina ing 27 Juli, déné Jepara direbut patang dina candhaké.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}
Penduduk Demak kemudian dikabarkan kembali ke Semarang, meninggalkan bètèng pertahanan ke Mertopuro.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}} Rembang tiba padha 27 Juli, beserta kejatuhan Jepara empat hari kemudian.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}
 
=== PengepunganPangepunging Semarang danlan kekalahankalahing Walanda ===
[[FileBarkas:Semarang, 1741.jpg|thumbjmpl|300px|SebuahGambar petabumi yangkang memperlihatkannuduhaké suatukaanan situasi diing Semarang. SebuahBètèng bètènging (tengah) dikepung olèh prajuritwadyabala TionghoaCina danlan Jawa.]]
Wadyabala Cina saka Tanjung anjog Semarang lan ngepung kutha mau kanthi diéwangi wadyabala kang kawitan kakirim saperlu nglawan wadyabala Cina.{{sfn|Raffles|1830|p=240}}{{sfn|Setiono|2008|p=145}} Visscher wedi wadyabalané ora cukup, mula dhèwèké njaluk wadyabala pitulungan saka Pakubuwana II.{{sfn|Setiono|2008|p=145}} Pabukuwana II gelem ngirimi panunggalan artileri, nanging satemené panunggalan mau disedyakaké supaya ngéwangi wadyabala Cina.{{sfn|Setiono|2008|p=145}} Wadyabala Cina lan Jawa wis anjog bètèng kutha Semarang, lan ing kawitan Juni Visscher ngirim panglurug walesan cacah 46 wong Éropah lan 146 wong Nusantara lan diéwangi wadyabala Jawa kang dirèh Gubernur Semarang aran Dipati Sastrawijaya. Panglurug dikirim marang wadyabala Cina lan Jawa kang kumpul ing jaba Gumuk Bergota.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}}{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Ing jaba bètèng kutha, wadyabala Jawa sanalika mbaléla sabubaré ngrusak pasokaning artileri, déné wadyabala Nusantara liyané ninggalaké panglurug mau nalika padha adu-arep karo wadyabala Cina.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}} Sapungkuré matèni sawatara wadyabala Cina, wadyabala Walanda bali bètèng.{{sfn|Setiono|2008|p=146}}
Pada hari berikutnya, Walanda memeriksa seluruh rumah Tionghoa, termasuk rumah Anko.{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Ketika senjata dan amunisi ditemukan di rumahnya, Anko menyatakan bahwa barang-barang tersebut ya iku simpanan dari perang taun lalu padha 1718.{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Tidak mempercayai Anko, Walanda menangkapnya.
 
Ing dina candhaké, Walanda mbeskup kabèh omahé wong Cina, kalebu omahé Ang Khoo.{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Nalika gaman lan obat mimis ditemu ing omahé, Ang Khoo kandha yèn barang-barang mau minangka turahaning perang sadurungé ing 1718.{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Ora nggugu Ang Khoo, Walanda mbandha dhèwèké lan Yong Khoo, banjur akon supaya padha karanté lan kakethok guluné; Visscher banjur mréntahaké supaya kabèh wong Cina katrapan paukuman pati.{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Ing 14 Juni, Visscher akon supaya omah-omahé para wong Cina ing jaba bètèng padha kabubrahaké.{{sfn|Setiono|2008|p=146}} Sanajan wong Cina punjul ing cacah, nanging ora padha mbudidaya lumawan.{{sfn|Ricklefs|1983|p=272}}
Pada bulan Juni dan Juli, prajurit {{nowrap|Cakraningrat IV}} berupaya untuk membunuh seluruh ètnis Tionghoa, kapisan dimulai di Madura kemudian menjalar ke Tuban, [[Surabaya]], Jipang, dan Gresik.{{efn|Sumber-sumber tidak menjelaskan jumlah kurban tewas, meskioun di Gresik diperkirakan berjumlah 400 jiwa.{{sfn|Raffles|1830|p=241}}{{sfn|Setiono|2008|p=149}}}}{{sfn|Setiono|2008|p=149}} Pada 12 Juli, seluruh Tionghoa di wewengkon Surabaya dan Gresik melarikan diri atau akan dibunuh.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}
 
Ing mangsa saya akèhé kraman kalakon ing Jawa pérangan wétan, kumpeni dicedhaki Pangéran {{nowrap|Cakraningrat IV}} saka [[Pulau Madura|Madura]] kang nawakaké sekuthon kanthi sarat padha nyengkuyung upayané ngadegaké karaton ing laladan mau;{{sfn|Setiono|2008|p=148}} {{nowrap|Cakraningrat IV}} kang sadurungé minangka bebanthenging Mataram serik marang Pakubuwana II amarga ora diajak rembug perang, mula dhèwèké sedya nindakaké perang lumawan wadyabalané Pakubuwana II.{{sfn|Ricklefs|1983|pp=278–280}} Awit Walanda sarujuk, {{nowrap|Cakraningrat IV}} megat sesambungané karo Mataram lan mbalèkaké garwané (saduluring Pakubuwana II) ing Kartasura.{{sfn|Raffles|1830|p=241}} Ing dalem sasi Juni lan Juli, wadyabala {{nowrap|Cakraningrat IV}} mbudidaya numpes kabèh wong Cina, kawiwitan ing Madura banjur ing sauruting Tuban, [[Surabaya]], Jipang, lan Gresik.{{efn|Sumber-sumber piridan ora nerangkané bab gunggung kurban pati, sanajan ing Gresik diwatara cacahé kurban ana 400 wong.{{sfn|Raffles|1830|p=241}}{{sfn|Setiono|2008|p=149}}}}{{sfn|Setiono|2008|p=149}} Ing 12 Juli, kabèh wong Cina ing laladan Surabaya lan Gresik wis padha budhal ngungsi utawa dipatèni.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}
Namun, setelah Tionghoa bergabung dalam pertempuran tersebut, Velsen dihukum mati dan prajurit yang masih hidup lainnya diberi pilihan (atau [[pengubahan paksa|dipaksa]]) untuk [[pengubahan agama|pindhah ke Islam]] atau akan dibunuh.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}{{sfn|Raffles|1830|p=241}} Sementara itu, prajurit Khe Pandjang dibawa ke Bekasi dan bergabung dengan 1.000 prajurit dibawah pimpinan Kapten Ismail untuk menduduki [[Tegal, Jawa Tengah|Tegal]].{{sfn|Setiono|2008|p=147}}
 
Ing 9 Juli, Pakubuwana II mréntahaké Pangéran Tepasana lan adhi lanangé supaya katrapan paukuman pati amarga kadakwa minangka telik-sandining Velsen; kulawargané, kalebu anak lananging Tepasana kang isih cilik aran Radèn Mas Garendi, banjur kabuwang adoh.{{sfn|Ricklefs|1983|p=288}} Ora watara suwé, ing Juli, Pakubuwana II kanthi blaka nuduhaké panyengkuyungé marang para kraman Cina kanthi nggelar upaya panempuh.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}{{sfn|Raffles|1830|p=241}} Ing 20 Juli, wadyabalané mlebu garningson Walanda ing Kartasura kanthi éthok-éthok ngéwangi nyepakaké pangrangsang marang para wong Cina. Nalika mlebu, wadyabala Jawa banjur nglepasi mimis marang péhak Walanda; sanajan dirangsang dumadakan lan njalari patiné wong telung puluh lima ing pangrangsang kawitan, Walanda kasil bakuh nganti telung minggu.{{sfn|Raffles|1830|p=241}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=280}} Nanging, bareng wadyabala Cina mèlu tawur, garningson iku wusana bubrah, Velsen katrapan ukuman pati, déné wadyabalané kang isih urip kawèwèhan pilihan (utawa kapeksa) mlebu [[Islam]] utawa kaukum pati.{{sfn|Setiono|2008|p=147}}{{sfn|Raffles|1830|p=241}} Wadyabala Walanda kang milih mlebu Islam banjur katetak, déné wadyabala Jawa banjur padha nyekeli para bocah lan wadon Walanda minangka bandhanganing perang sapungkuré ngukum pati pangareping Walanda.<ref name="Raffles1817">{{cite book|author=Thomas Stamford Raffles|title=The History of Java|url=https://books.google.com/books?id=FOhCAAAAcAAJ&pg=PA218#v=onepage&q&f=false|year=1817|pages=218–}}</ref><ref>{{cite book|title=The History of Java|url=https://books.google.com/books?id=iWldAAAAcAAJ&pg=PA218\#v=onepage&q&f=false|year=1817|pages=218–}}</ref> Ing papan liyá, wadyabalaning Khe Pandjang teluk ing Bekasi banjur gabung karo wadyabala prajurit cacah 1.000 kang dirèh Kaptin Ismail nedya ngrebut [[Tegal, Jawa Tengah|Tegal]].{{sfn|Setiono|2008|p=147}}
Pada November 1741, bètèng-bètèng perusahaan tersebut di Semarang dikepung olèh 3.500 prajurit Tionghoa dan 20.000 prajurit Jawa, yang menyerang dengan 30 meriam, melawan 3.400 prajurit Walanda dan prajurit loyalis.{{sfn|Setiono|2008|p=145}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=281}}
 
Ing 25 Juli, sesulihing Visscher aran Abraham Roos (kang wiwit njawat ing wekasan Juni amarga Visscher kaanggap ora pengkuh pikirané) teka ing Semarang mawa wadyabala prajurit cacah 170. Dhèwèké nitèni yèn kumpeni mung nguwasani bètèng, padunungan Éropah, lan pancadan pasisir (''beachhead'').{{sfn|Setiono|2008|p=146}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=273}} Satekaning Roos, pangrèh Walanda wiwit ngirimi wadyabala pitulungan kang luwih akèh, kang gunggung sithik dhéwé wadyabala prajurit Walanda cacah 1.400 lan prajurit Nusantara cacah 1.600.{{sfn|Ricklefs|1983|p=273}} Ing Novèmber 1741, bètèng kumpeni ing Semarang pinuju dikepung wadyabala prajurit Cina cacah 3.500 lan prajurit Jawa cacah 20.000 kang gegaman mriyem cacah 30, déné kumpeni mung wadyabala prajurit Walanda lan Nusantara cacah 3.400.{{sfn|Setiono|2008|p=145}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=281}} Awit saka punjul ing gaman geni lan réka, Walanda kasil mbléngkrahi wadyabalané Pakubuwana II; upaya pangepung mau wusana wurung lan Walanda banjur nggelar panglurug kang kasil ngrebut bali Jepara.{{sfn|Ricklefs|1983|p=281}}
 
== 1742–1743 ==
 
=== KejatuhanBubrahing KartosuroKartasura ===
Ing kawitan 1742, Pakubuwana II pasrah marang Walanda.{{efn|Miturut [[Stamford Raffles]], minangka wong lelana lan juru kawidyan saka Britis ing Hindia, Pakubuwana II bokmanawa wedi marang piwalesing Walanda utawa kuwating militèr Cina.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}}}{{sfn|Setiono|2008|p=150}} Ing Maret, wong Walanda cacah pitu kang dilurahi Kaptin Johan Andries Baron van Hohendorff teka ing Kartasura saperlu mutusaké sarat pasrahing Pakubuwana II.{{sfn|Setiono|2008|p=150}} Sanajan ing kawitan Walanda njaluk Pangéran Loringpasar (minangka pangéran pati kang isih enom), anak lanang pambareping Pangéran Natakusuma, sarta Pangéran Pringgalaya minangka mujangan, Loringpasar disesulih garwaning Amangkurat amarga kang pangéran pati pinuju lara abot tur ora bisa lunga adoh.{{sfn|Setiono|2008|p=150}}
 
Amarga suthik masrahaké anaké marang Walanda, Natakusuma (kang nalika iku pinuju ngepung Semarang) nindakaké pangrangsang apus-apusan marang wadyabala Cina: para kang lara utawa tatu padha dipatèni, déné sawatara prajurit kang isih bregas diolèhaké mlayu ninggal palagan. Pangajabé supaya tandangé iku katon kaya déné setya marang Walanda.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}{{sfn|Setiono|2008|p=151}} Dhèwèké banjur mangkat Kartasura saperlu mbudidaya nylametaké anaké, nanging para punggawa Walanda ing kana kongkon dhèwèké supaya njaga dalan ngener Demak.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}{{sfn|Setiono|2008|p=151}} Rampung ngulur-ulur wektu, Natakusuma gelem nindakaké lan mangkat Semarang.{{sfn|Setiono|2008|p=151}} Nanging, nalika tutug ing Semarang, dhèwèké dicekel pangareping wadyabala kang anyar aran Hugo Verijsel kanthi pangèstu saka Pakubuwana II.{{sfn|Ricklefs|1983|p=281}}{{sfn|Setiono|2008|p=151}} Verijsel banjur ngerigaké prajurit Walanda cacah 300 lan prajurit Nusantara cacah 500 saperlu mbèrèsi laladan ing sakiwa-tengening Kartasura, nanging padha kaendheg ing [[Salatiga]] amarga dirangsang wadyabalaning telung tumenggung; Verijsel banjur mundur Ampèl.{{sfn|Setiono|2008|p=151}}
Pada awal 1742, {{nowrap|Pakubuwono II}} menyerahkan diri kepada Walanda.{{efn|Menurut [[Stamford Raffles]], seorang petualang dan orang terpelajar Karajan Manunggal di Hindia Nèderlan, {{nowrap|Pakubuwono II}} may have been driven by a fear of either Dutch retribution or Chinese military prowess.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}}}{{sfn|Setiono|2008|p=150}} Pada Maret, tujuh pria Walanda yang dipanggedhèni olèh Kapten Johan Andries, Baron van Hohendorff, datang ke Kartosuro untuk menerima penyerahannya.{{sfn|Setiono|2008|p=150}} Pertempuran kemudian terjadi beberapa hari kemudian dan dimenangkan olèh pihak Walanda.{{sfn|Setiono|2008|p=155}}
 
Amarga wis nindakaké mupakatan karo Walanda, ing 6 April para pangéran kang isih tawur lan para kraman Cina ora ngakoni Pakubuwana II manèh.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}{{sfn|Setiono|2008|p=156}} Para pangareping para kraman ndhapuk Garendi minangka sunan kang anyar; Garendi banjur nganggo jejuluk Sunan Kuning.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}{{sfn|Setiono|2008|p=156}}{{sfn|Hall|1981|p=358}} Ing 19 Juni, ana pawarta yèn wadyabalaning Natakusuma, kang nalika iku ing bawahing Kyai Mas Yudanagara, wis mangkat Kartasura saperlu njumenengaké Sunan Kuning minangka ratu.{{sfn|Setiono|2008|p=152}} Ing 30 Juni, wadyabala mau wis padha anjog Kartasura bebarengan wadyabalaning Khe Pandjang banjur padha ngrangsang kutha iku.{{sfn|Setiono|2008|p=152}} Wadyabalaning Pakubuwana II kang cacah 2.000 wong bisa ngukuhi lumawan wadyabala mau, déné Pakubuwana II, kulawargané, lan wong-wong Walanda padha ngungsi sarana jaran lan ngabrangi [[Bengawan Solo|Bangawan Sala]].{{sfn|Setiono|2008|p=153}} Pakubuwana II banjur janji bakal masrahaké laladan pasisir lan ngolèhaké Walanda ngangkat [[patih]] (utawa mantri utama) yèn Walanda ngéwangi dhèwèké ngrebut bali kalungguhané.{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}
Loringpasar digantikan olèh Ratu Amangkurat karena ia terlalu sakit untuk melakukan lelampahan tersebut.{{sfn|Setiono|2008|p=150}}
 
=== Balining panguwasaning Walanda ===
Namun, ketika ia pulang ke Semarang ia ditangkap olèh pimpinan prajurit yang baru, Hugo Verijsel, dengan dukungan dari {{nowrap|Pakubuwono II}}.{{sfn|Ricklefs|1983|p=281}} Verijsel kemudian mengerahkan 300 prajurit Walanda dan 500 pribumi untuk membersihkan wewengkon di sekitar Kartosuro, namun dihentikan di [[Salatiga]] ketika ia dan para wadyabalanya diserang olèh para prajurit dari tiga [[temenggung]]; Verijsel lari ke Ampel.{{sfn|Setiono|2008|p=151}}
Ing kawitan Juli, Verijsel ngerigaké prajurit Ambon cacah 360, kang dilurahi Kraeng Tanate, saperlu ngéwangi ngukuhi Semarang.{{sfn|Setiono|2008|p=154}} Ing 21 Juli, Kaptin Gerrit Mom teka saka [[Sulawesi]] mawa prajurit cacah 800 kang minangka wadyabala pitulungan.{{sfn|Setiono|2008|p=154}} Mom lan Tanate banjur kinon supaya nelukaké Demak kang dijègi para kraman cacah 4.000 wong ing bawahing Singseh minangka jéndral Cina lan Radèn Suryakusuma minangka jéndral Jawa.{{sfn|Setiono|2008|p=155}} Tawur candhaké kalakon ing dalem sawatara dina lan wusana dimenangaké Walanda.{{sfn|Setiono|2008|p=155}}
 
Wadyabala Walanda mbanjuraké pangrangsangé menyang Kudus; ing kutha iku, kinira-kira ana prajurit Cina cacah 2.000 kang wis ngentèni tekaning pitulungan saka Kartasura.{{sfn|Setiono|2008|p=155}} Mawa wadyabala wuwuhan kang dilurahi Ngabèhi Secanegara saka Jepara lan Kaptin Hendrik Brule saka Semarang, Mom lan Tanate kasil ngrebut bali kutha mau tanpa tandhing ing 28 Agustus.{{sfn|Setiono|2008|p=155}} Awit saka Demak lan Kudus kasil karebut, bupati liyané kang nyengkuyung para kraman wiwit pasrah lan padha dijanjèni Pakubuwana II olèh pangapura.{{sfn|Setiono|2008|p=154}}{{sfn|Raffles|1830|p=244}}
Pada 19 Juni, dikabarkan bahwa prajurit Notokusumo, yang berada di bawah komando Kyai Mas Yudanagara, telah meninggalkan Kartosuro dan menuju pura Sunan Kuning.{{sfn|Setiono|2008|p=152}} Pada 30 Juni, mereka dan datang ke Kartosuro bersama dengan prajurit Pandjang dan menyerang kutha tersebut.{{sfn|Setiono|2008|p=152}} Pasukan {{nowrap|Pakubuwono II}}, yang berjumlah 2.000 orang, berada di belakang pertempuran tersebut, {{nowrap|Pakubuwono II}}, keluarganya, dan Walanda melarikan diri sarta mencari perlindungan dengan melintasi [[Sungai Sala]].{{sfn|Setiono|2008|p=153}}
 
Sekuthoning para kraman Cina lan Jawa, kang wiwit ambyar, panggah ngukuhi Kartasura nganti Dhésèmber 1742, nanging banjur padha katundhung saka kutha iku jalaran pangrangsanging {{nowrap|Cakraningrat IV}}.{{efn|Cakraningrat IV ing kawitan mbudidaya ngadegaké karatoné dhéwé lan péngin supaya Pakubuwana II katrapan paukuman pati minangka conto "ratu kang tanpa iman", nanging banjur mulihaké panguwasaning karaton marang Pakubuwana II amarga Walanda ngancam perang.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}} Nanging, sesambungan leloroné saya ora apik.{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}}}{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}{{sfn|Setiono|2008|p=157}}{{sfn|Hall|1981|p=358}} Sanajan wong Jawa olèh mlayu, wong Cina mung olèh mlayu menyang sakiwa-tengening Prambanan awit saka ananing tawur ing Asem.{{sfn|Raffles|1830|p=244}} Rong sasi candhaké, wong-wong Cina kang diampingi pangarep Jawa aran Pakunegara mbudidaya kukuh, nanging teluk lan kapeksa mlayu menyang pèrènging gumuk ing saturuting pasisir kidul.{{sfn|Raffles|1830|p=244}} Pambiwara bab pangapura banjur kagiyaraké, déné Singseh pasrah ing Surabaya.{{efn|Sapungkuré kacekel, Singseh kabuwang ing [[Ceylon Walanda|Ceylon]] (saiki Sri Lanka) lan ing kana dhèwèké urip nganti tumeka patiné.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}}}{{sfn|Raffles|1830|p=244}}
=== Kembalinya kontrol Walanda ===
Pada awal Juli, Verijsel mengerahkan 360 prajurit [[Ambon]], yang dipanggedhèni olèh Kraeng Tanate, untuk kepentingannya dalam mempertahankan Semarang.{{sfn|Setiono|2008|p=154}} Pada 21 Juli, Kapten Gerrit Mom datang dari [[Sulawesi]] dengan 800 prajurit yang bertugas sebagai prajurit tambahan.{{sfn|Setiono|2008|p=154}} Mom dan Tanate kemudian dikirim untuk menaklukan kembali Demak, yang diduduki olèh 4.000 pambrontak dibawah komando jenderal Tionghoa Singseh dan jenderal Jawa Radèn Suryakusuma.{{sfn|Setiono|2008|p=155}}
 
== Temahan ==
Dengan penambahan bantuan dari prajurit tambahan yang dipanggedhèni olèh Ngabehi Secanagara dari Jepara dan Kapten Hendrik Brule dari Semarang, Mom dan Tanate menduduki kembali kutha tersebut tanpa perlawanan padha 28 Agustus.{{sfn|Setiono|2008|p=155}}
Sanajan Walanda mulihaké kalungguhané ing kawitan 1743, Pakubuwana II kapeksa napakasmani siji prajanjèn.{{sfn|Setiono|2008|p=161}} Dhèwèké kudu masrahaké pangareping kraman cacah loro tur ngalihaké karatoné menyang laladan [[Surakarta|Sala]].{{sfn|Raffles|1830|p=245}} Prajanjèn mau ngatur yèn Pakubuwana II kudu masrahaké pasisir lor Jawa, Madura, lan Jawa pérangan wétan marang Walanda. Aliya saka iku, Pakubuwana II kudu mbayar 8.600 ton métrik beras minangka bulu bekti saben taun lan nglarang wong Jawa lelayaran ing sajabaning Jawa, Madura, lan [[Bali]].{{sfn|Setiono|2008|p=161}}{{sfn|Hall|1981|p=358}} Pakubuwana II séda ing 1749; dhèwèké kaanggep minangka pangarep kang ora kasuwur tur bisa kukuh mung amarga pangayomaning Walanda Walanda.{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}} Pasulayan panggah ana antaraning wong-wong karaton sapungkuré Pakubuwana II, kang temahané nyigar laladan Mataram dadi rong karaton, ya iku [[Kasunanan Surakarta]] bawahing Pakubuwana III lan Kasultanan Ngayogyakarta bawahing [[Hamengkubuwana I|Mangkubumi]].{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}
 
Pangéran {{nowrap|Cakraningrat IV}} ora kaduman laladan utawa panguwasa kang kajanjèkaké tur kasebrataké ing Madura.{{sfn|Setiono|2008|p=161}} Cakraningrat IV ngrasa kacidra banjur gabung ing kraman liya ing 1745; amarga anak lanangé pasrah marang Walanda, {{nowrap|Cakraningrat IV}} mlayu menyang [[Banjarmasin]] ing [[Kalimantan]], nanging kacekel lan kabuwang ing Pongol Kayun (''Kaap de Goede Hoop'') ing 1746.{{sfn|Setiono|2008|pp=161–162}}
Singseh menyerah di Surabaya.{{efn|Setelah penangkapannya, Singseh diasingkan ke [[Zeylan]] (sekarang Sri Lanka), ia menjalani sisa hidupnya di sana.{{sfn|Raffles|1830|p=242}}}}{{sfn|Raffles|1830|p=244}}
 
Sanajan wis akèh nguwasani laladan pasisir, VOC "wis sayah banget".{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}} Miturut Merle Calvin Ricklefs, Sultan Ngayogyakarta kang anyar aran Mangkubumi banjur dadi "mungsuh kang mbebayani dhéwé" tumrap pangrèh kolonial Walanda ing abad angka 18.{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}
==Akibat==
Meskipun {{nowrap|Pakubuwono II}} diangkat kembali olèh Walanda, padha awal 1743 ia dipaksa untuk menandatangani sebuah perjanjian.{{sfn|Setiono|2008|p=161}} Selain memindahkan istananya ke sekitaran [[Surakarta|Sala]], {{nowrap|Pakubuwono II}} menyerahkan dua pemimpin Jawa.{{sfn|Raffles|1830|p=245}} Sesuai dengan perjanjian tersebut, {{nowrap|Pakubuwono II}} juga menyerahkan pasisir utara Jawa, Madura, dan timur Jawa kepada Walanda.
 
Pangrèh [[Joko Widodo]] lan Menteri Dalam Negeri Tjahjo Kumolo ngadegaké siji monumèn kanggo ngéling-éling para kurban tumpesan ing Batawi ing 1740 lan wong Jawa dalah wong Cina kang tawur lumawan Walanda ing perang Jawa. Monumèn kang diadegaké ing Taman Budaya Cina Indonesia, [[Taman Mini Indonesia Indah]] iku aran Monumen Perjuangan Laskar Cina lan Jawa Melawan VOC 1740–1743.<ref>{{cite web|url=http://nasional.republika.co.id/berita/nasional/umum/16/03/03/o3f2ym385-monumen-laskar-tionghoa-dan-kisah-geger-cina-1742|title=Monumen Laskar Tionghoa dan Kisah Geger Cina 1742|author=Hasanul Rizqa|date=2016-03-03|publisher=Republika|access-date=2017-07-04}}</ref>
{{nowrap|Pakubuwono II}} séda padha 1749.
 
== Uga delengen ==
Perjanjian selanjutnya antara menteri-menteri dewan dan para pemimpin setelah kematian {{nowrap|Pakubuwono II}} membagi wewengkon Mataram kedalam dua kraton, [[Kasunanan Surakarta]] yang terletak di Sala di bawah kepemimpinan {{nowrap|[[Pakubuwono III]]}} dan [[Kesultanan Yogyakarta]] di [[Yogyakarta|kutha dengan nama yang sama]] di bawah kepemimpinan [[Hamengkubuwana I|Mangkubumi]].{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}
 
* [[Gègèr Pacinan]]
Pangeran {{nowrap|Cakraningrat IV}} tidk mendapatkan dan kekuasaan yang dijanjikan, melainkan diisolasi di Madura.{{sfn|Setiono|2008|p=161}}
 
== Cathetan ==
Setelah putranya menyerah kepada Walanda, {{nowrap|Cakraningrat IV}} melarikan diri ke [[Banjarmasin]] di [[Kalimantan]] namun ditangkap dan diasingkan ke [[Tanjung Harapan]] padha 1746.{{sfn|Setiono|2008|pp=161–162}}
 
Menurut sarjana Indonésia kondhang [[M. C. Ricklefs|Merle Calvin Ricklefs]], Sultan baru Yogyakarta Mangkubumi kemudian menjadi "musuh paling mbebayani padha abad kedelapan belas" bagi pamaréntah kolonial Walanda.{{sfn|Ricklefs|1983|p=282}}
--!>
== Catatan penjelas==
{{notelist}}
 
== RujukanPiridan ==
;Cathetan sor
{{reflist|colwidth=20em}}
 
;Pustaka
== Bacaan lanjutan ==
{{refbegin}}
* {{cite thesis |last=Dharmowijono |first=W.W. |url=http://dare.uva.nl/document/147345 |year=2009 |ref=harv | language=Nèderlan Belanda|accessdate=1 December 2011 |publisher=Universiteit van Amsterdaam |title=Van koelies, klontongs en kapiteins: het beeld van de Chinezen in Indisch-Nederlands literair proza 1880–1950 | degree=Doctorate in Humanities | trans_title=Of Coolies, Klontong, and Captains: The Image of the Chinese in Indonésian-Dutch Literary Prose 1880–1950 }}
* {{cite book|edition=4, illustrated |year=1981|location=New York |isbn=978-0-312-38641-2|title=A History of South-East Asia|last=Hall |first=Daniel George Edward |publisher=St. Martin's Press|language=en|ref=harv}}
* {{cite book |last1=Raffles |first1=Thomas Stamford |authorlink1=Stamford Raffles |title=[[Sejarah Pulau Jawa|The History of Java |url=http://books.google.com/books/about/The_history_of_Java.html?id=gJEC2q7DzpQC ]]|volume=2 |year=1830 |origyear=1817 |publisher=Black |location=London |oclc=312809187 |language=en|ref=harv }}
* {{cite journal|last=Ricklefs |first=Merle Calvin |authorlink=M. C. Ricklefs |title=The crisis of 1740–1 in Java: the Javanese, Chinese, Madurese and Dutch, and the Fall of the Court of Kartasura |work=Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde |volume=139 |issue=2/3 |year=1983 |ref=harv |pages=268–290 |urldoi=http:10.1163//www.kitlv22134379-journals.nl/index.php/btlv/article/viewFile/2010/2771 90003445|language=en}}
* {{cite book |language=Indonésian |title=Tionghoa dalam Pusaran Politik|trans_title=Indonésia's Chinese Community under Political Turmoil|last1=Setiono |first1=Benny G.|year=2008|publisher=TransMedia Pustaka|location=Jakarta|isbn=979-799-052-4 |url=httphttps://books.google.com/books?id=CH0p3zHladEC|ref=harv |accessdate=}}
{{refend}}
 
[[Kategori:Konflik taun 1741]]
[[Kategori:Konflik taun 1742]]
[[Kategori:Konflik taun 1743]]
[[Kategori:Sajarah Hindia Walanda]]
[[Kategori:Perang melibatkan Walanda]]
 
 
{{sajarah-stub}}-->
 
[[Kategori:Sajarah Jawa]]
[[Kategori:Perang nglibataké Walanda]]
[[Kategori:Perang nglibataké Indonésia]]
Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/wiki/Perang_Jawa_(1741–1743)"