Gègèr Pacinan: Béda antara owahan

Konten dihapus Konten ditambahkan
Magioladitis (parembugan | pasumbang)
c →‎Rujukan: All info is kept in Wikidata, removed: {{Link FA|en}} (2) using AWB (10903)
c gawé using AWB
Larik 2:
'''Gègèr Pacinan''' (uga dikenal minangka '''Tragedi Angke'''; ana ing {{lang-nl|'''Chinezenmoord'''}}, sing tegesé "Matèni wong Cina") yaiku salah sawijining pogram kanggo wong katurunan Cina ing kutha plabuhan [[Batavia]], [[Hindhia-Walanda]] (saiki [[Daerah Khusus Ibukota Jakarta|Jakarta]]). Panindhesan ing [[kutha]] saka 9 Oktober 1740 nganti 22 Oktober; manéka warna paprangan cilik-cilik nganti tekan sasi November 1740.
Kabingungan masyarakat Tionghoa kuwi amarga réprèsi pamaréntah lan kurangé asil kerja akibat saka mudhuné rega [[gula]] rikala semana. Kanggo nanggepi kabingungan kuwi, ana ing patemon [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}), badan pemimpin [[Vereenigde Oostindische Compagnie]] (VOC), [[Dhaptar Panguwasa Hindhia-Walanda|Gubernur-Jendral]] [[Adriaan Valckenier]] ngumumaké yen ontran-ontran apa waé bisa diwales karo kakerasan uga patèn-patènan. Pangumuman saka Valckenier kuwi ditindhakaké saka tanggal 7 Oktober 1740 sakwisé wong-wong Tionghoa akèh sing dadi buruh pabrik gula matèni 50 pasukan Walanda. Panguwasa Walanda ngirim pasukan tambahan, sing njupuk senjata saka wong-wong Tionghoa lan ngaleksanakaké jam wengi. Ésuké sakwisé diwedèni kejemé wong-wong Tionghoa, klompok ètnis Batavia mulai mbakar omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Déné pasukan Walanda nyerang wong Tionghoa nganggo [[mriem]]. Ontran-ontran iki langsung nyebar ing kutha Batavia saéngga akèh wong Tionghoa sing mati. Valckenier ngumumaké yèn ana pengampunan kanggo wong Tionghoa tanggal 11 Oktober, nanging kelompok pasukan isih mburu wong Tionghoa nganti tanggal 22 Oktober, nalika Valckenier ngumumaké yèn ontran-ontran wajib dibubaraké. Ing njaba kutha pasukan Walanda perang karo buruh pabrik gula. Sakwisé ontran-ontran, pasukan Walanda nyerang markas Tionghoa ing manéka warna pabrik gula. Wong Tionghoa kanthi slamet ngungsi menyang [[Kutha Bekasi|Bekasi]].
Kira-kira luwih saka 10.000 wong katurunan Tionghoa dipatèni. Gunggung wong slamet kurang luwih 600 nganti 3000. Sabanjuré ontran-ontran kadadéyan ing kabèh tlatah Jawa lan ana kadadéyan [[Perang Jawa (1741—1743)|perang sing suwené rong taun]], kanthi tentara gabungan Tionghoa lan [[Suku Jawa|Jawa]] nglawan pasukan [[Walanda]]. Sawisé kuwi, Valckenier diundang menyang [[Walanda]] lan dituntut amarga katuté dhèwèké ing ontran-ontran; [[Gustaaf Willem baron van Imhoff|Gustaaf Willem van Imhoff]] nggantèkaké dadi [[Gubernur-Jendral|gubernur-jendral]]. Tekan jaman modern, ontran-ontran iki kerep ditemokaké ing sastra Walanda. Ontran-ontran iki uga dadi asal muasal jeneng tlatah ing [[Jakarta]].
 
== Anané Gègèr Pacinan==
Larik 13:
Awité anggota [[Dhéwan Hindhia]] ({{lang|nl|''Raad van Indië''}}) nganggep yèn wong Tionghoa ora bakal nyerang Batavia,{{sfn|Pan|1994|pp=35–36}} lan kawicaksanan sing luwih tegas bab ngatur wong Tionghoa, ditentang fraksi sing kapimpin déning mantan gubernur Zeylan [[Gustaaf Willem baron van Imhoff]], sing bali menyang Batavia taun 1738.{{sfn|Dharmowijono|2009|pp=297–298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|p=460}}{{sfn|Encyclopædia Britannica 2011, Gustaaf Willem}} Nanging, katurunan wong Tionghoa tekan ing piggiran Batavia, lan tanggal 28 September Valckenier lan anggota dhéwan rapat darurat. Ing rapat kuwi, Valckenier mréntah supaya ontran-ontran sing asalé saka wong Tionghoa bisa diaké kanthi kakerasan. {{sfn|Setiono|2008|pp=111–113}} Nanging kaputusan kuwi ditentang dening fraksi van Imhoff; Vermeulen (1938){{efn|Dalam {{cite book|title = De Chineezen te Batavia en de troebelen van 1740|trans_title = Warga Tionghoa di Batavia dan Masaalah Pada Tahun 1740|last = Vermeulen|first = Johannes Theodorus|year = 1938|language = Belanda|publisher = Proefschrift|location = Leiden }}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}}} sing nduwèni panemu kategangan rong fraksi kuwi nduwèni peranan ing pambantéan.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}
 
Tanggal 1 Oktober wengi wong-wong Tionghoa wis padha kumpul ing ngarep gedhung Batavia, wong-wong Tionghoa ngamuk amarga omongané Valckenier limang dina kapungkur.{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=465–466}} Nanging sawisé mateni sersan keturunan Bali ing wates kutha, dhéwan mutusaké kanggo nambah pasukan sing njaga kutha.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=466–467}} Rong klompok saka wong Éropah lan kuli pribumi dikirim menyang pos penjagaan sisih kidul lan wétan Batavia {{sfn|van Hoëvell|1840|p=468}} banjur rencana perang digawedigawé.{{sfn|Dharmowijono|2009|p=298}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=466–467}}
 
== Prastawa ==
Larik 21:
Sawetara kuwi kabar ngenani wong Tionghoa sing arep matèni lan mrawasa wong pribumi wiwit nyebar ing ètnis liya, uga budhak saka [[Bali]] lan [[Sulawesi]] sarta pasukan [[Suku Bugis|Bugis]] lan [[Suku Bali|Bali]].{{sfn|Dharmowijono|2009|p=297}}{{sfn|Setiono|2008|pp=114–116}} Kanggo nyegah kadadéan kuwi, klompok-klompok ètnis liya wiwit ngobong omah-omahé wong Tionghoa ing Kali Besar. Banjur serangan saka Walanda marang wong Tionghoa ing Batavia. Politikus Walanda sing anti-kolonis [[Wolter Robert van Hoëvell|W.R. van Hoëvell]] nulis yen "wong wadon sing lagi ngandhut lan nyusoni, bocah cilik, lan pria gaek melu ing serangan. Tahanan dibanté kaya domba."{{efn|Asli: "... ''Zwangere vrouwen, zoogende moeders, argelooze kinderen, bevende grijsaards worden door het zwaard geveld. Den weerloozen gevangenen wordt als schapen de keel afgesneden''").{{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}}}}
 
Wadyabala pimpinané Letnan Hermanus van Suchtelen lan Kaptèn Jan van Oosten, serdhadhu Walanda sing slamet saka serangan ing serangan di Tanah Abang, mara menyang pacinan: Suchtelen lan widyabalané mara menyang pasar manuk, dene widyabalané van Oosten ing pos cedak kanal.{{sfn|van Hoëvell|1840|p=486}} Jam lima sore, serdadu Walanda mulai nembak meriem ing omah-omahé wong Tionghoa, saengga omah-omah padha kobong.{{sfn|Setiono|2008|p=117}}{{sfn|Hall|1981|p=357}} Wong Tionghoa padha mati nalika metu saka ngomah la nana uga sing bunuh diri. Sing bisa tekan kanal dipateni widyabala Walanda sing ngenteni ing prau cilik. {{sfn|Setiono|2008|p=117}} sawetara pasukan Walanda sing liya mondar-mandir ing omah-omah sing kobong, nggoleki lan mateni wong Tionghoa sing isih urip. {{sfn|van Hoëvell|1840|p=485}} Kadadean kuwi banjur nyebar ing kabeh wewengkon Batavia. {{sfn|Setiono|2008|p=117}}
 
Ésuké kakerasan mau nyebar, lan pasièn Tionghoa ing salah sawijining Rumah Sakit digawa metu lan dipateni.{{sfn|Setiono|2008|pp=118–119}} Usaha kanggo nglereni kobongan ing Kali Besar during kasil, kobongan kuwi malah tambah ndadra, lan lagi mati tanggal 12 Oktober. {{sfn|van Hoëvell|1840|pp=489–491}} Sawetara iku, kelompok sing jumlahe 800 widyabala Walanda lan 2.000 wong pribumi nyerbu Kampung Gading Melati, ana ing kana ana wong Tionghoa sing umpetan, pimpinané yaiku Khe Pandjang.{{efn|Jenengé dieja beda-beda ing maneka warna sumber, yaiku Khe Pandjang, Que Pandjang, Si Pandjang, atau Sie Pan Djiang.{{sfn|Raffles|1830|p=235}}{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}}{{sfn|Setiono|2008|p=135}} Setiono nyebutaké jeneng asliné Oie Panko.{{sfn|Setiono|2008|p=135}}}} Nanging senajan warga Tionghoa ngungsi ing wewengkon [[Paninggaran, Pekalongan|Paninggaran]], warag Tionghoa uga diusir dening widyabala Walanda. Sekitar 450 wong Walanda lan 800 wong Tionghoa sing dadi korban ing ontran-ontran kuwi.{{sfn|Raffles|1830|p=235}}
Larik 35:
Akèh Sejarawan sing nyathet yèn 10.000 wong Cina sing ana ing kutha Batavia dipatèni. Watara 600 nganti 700 omah diobong lan dijarah. {{sfn|Setiono|2008|p=119}}{{sfn|van Hoëvell|1840|pp=491–492}} Vermeulen nyatet yen 600 wong Tionghoa slamet,{{sfn|Dharmowijono|2009|p=300}} déné sejarawan Indonesia A.R.T. Kemasang nyathet 3.000 jiwa sing slamet.{{sfn|Kemasang|1982|p=68}} Dene Sejarawan Tionghoa-Indonesia Benny G. Setiono nyathet yèn 500 tahanan lan pasin rumah sakit dipatèni,{{sfn|Setiono|2008|p=119}} dene jumlah wong sing slamet 3.431. {{sfn|Setiono|2008|p=121}} Sawisé ontran-ontran iki banjur ana periode sing rawan ana ing pulo Jawa, yaiku pambantéan marang warga Cina. Ing [[Semarang]] taun 1741, ing [[Surabaya]] lan [[Gresik]].{{sfn|Kemasang|1981|p=137}}Minangka dadi salah sawijining syarat kanggo nglereni ontran-ontran, kabèh wong Batavia keturunan Tionghoa dipindhahaké menyang ''[[pacinan]]'' ing cedhak wates kutha Batavia, sing saiki dadi [[Glodok]]. Iki maraaké wong Walanda gampang ngawasi wong Tionghoa. {{sfn|Setiono|2008|pp=120–121}} Kanggo lunga saka ''pacinan'', wong Cina mbutuhake tikèt khusus. {{sfn|Setiono|2008|p=130}} Nanging taun 1743, wis ana atusan bakul Tionghoa sing bakulan ana ing Batavia. {{sfn|Armstrong|Armstrong|Mulliner|2001|p=32}} Wong Tionghoa liya dipimpin dening Khe Pandjang{{sfn|Dharmowijono|2009|p=301}} ngungsi menyang [[Jawa Tengah]], wong-wong Tionghoa nggabung melu widyabala sing dipimpin dening Sultan [[Kesultanan Mataram|Mataram]], [[Pakubuwana II]]. Sanajan perang wis rampung taun 1743, {{sfn|Setiono|2008|pp=135–137}} nanging sasuwéné 17 taun isih ana konflik ing Jawa. {{sfn|Ricklefs|2001|p=121}}Tanggal 6 Desember 1740 van Imhoff lan 2 anggota Dhéwan Hindhia ditangkep amarga dituduh mbangkang karo Valckenier lan tanggal 13 Januari 1741, wong-wong mau dikirim menyang Walanda nganggo kapal sing béda;{{sfn|Geyl|1962|p=339}}{{sfn|van Eck|1899|p=160}} tekan Walanda tanggal 19 September 1741. Ing Walanda, van Imhoff ngyakinaké Heeren XVII, sing nyekel saham utama [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]], yen Valckenier sing marakaké ana ontran-ontran ing Batavia, uga [[pidato]] sing judulé "Consideratiën over den tegenwoordigen staat van de Ned. O.I. Comp." ("Pertimbangan amarga Kaanan Mutakhir ing Hindhia-Belanda") tanggal 24 November.{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=632–633}}{{sfn|Raat|2010|p=81}} Akibat saka pidato mau, van Imhoff lan anggota dhéwan liya dibebasaké ska tuntutan.{{sfn|van Eck|1899|p=161}} Tanggal 27 Oktober 1742, van Imhoff dikirim maneh menyang Batavia nganggo kapal ''Hersteller'' dadi Gubernur Jenderal Hindhia-Walanda sing anyar. Dheweké tekan Batavia tanggal 26 Mei 1743.{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=632–633}}{{sfn|Setiono|2008|pp=125–126}}{{sfn|Geyl|1962|p=341}}
 
Valckenier olèh layang yèèn dhèwèké arep digantèkaké déning van Imhoff dadi gubernur Jendral tahun 1741;{{sfn|Vanvugt|1985|p=106}} versi liya yaiku Heeren XVII ngganti Valckenier minangka ukuman akibat kakean ngekspor gula ora kopi taun 1739, sing ndadèkaké VOC rugi.{{sfn|Ricklefs|2001|p=124}}{{sfn|Raat|2010|p=82}} Nalika Valckenier oleh surat kuwi, van Imhoff isih neng ndalan arep menyang Wakanda. Valckenier lunga saka Hindhia-Walanda tanggal 6 November 1741, sakwisé milih [[Johannes Thedens]] dadi gantiné tekan van Imhoff bali menyang Batavia. Tanggal 25 Januari 1742 dheweké tekan [[Cape Town]] nanging ditangkep lan diselidiki dening Gubernur Hendrik Swellengrebel saka prentahé Heeren XVII. Valckenier dikirim maneh menyang Batavia Agustus 1742, dheweké ditahan ing Benteng Batavia, telung sasi banjur digugat marang pirang-pirang tuntutan kalebu tuntutan Gègèr Pacinan. {{sfn|Stellwagen|1895|p=227}} Maret 1744, dheweké disalahké lan dituntut ukuman mati lan bandhané disita. {{sfn|Blok|Molhuysen|1927|pp=1220–1221}} Desember 1744, Valckenier gawegawé pernyataan kanggo mbela awake dhewé. {{sfn|Geyl|1962|p=341}}{{sfn|Vanvugt|1985|pp=92–95, 106–107}}{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1220}} Valckenier njaluk luwih akeh bukti marang Walanda, nanging seda ing Tahanan tanggal 20 Juni 1751, sakdurungé penyelidikané rampung. Ukuman mati dibatalaké taun 1755.{{sfn|Setiono|2008|pp=125–126}}{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1220}} Vermeulen ngomong yen ukuman Valckenier ora adil amarga mung saka amarahé wong Walanda. {{sfn|Terpstra|1939|p=246}} Kuwi mau banjur diakoni kanthi resmi, sebab taun 1760, anaké Valckenier, Adriaan Isaäk Valckenier, oleh ganti rugi 725.000 [[Gulden Hindhia-Walanda|gulden]].{{sfn|Blok|Molhuysen|1927|p=1221}}
 
Produksi gula ing Batavia mudhun akeh sakwisé ontran-ontran, amarga wong Tionghoa sing biyen ngurusi wis padha mati utawa ilang. Industri kuwi mulai turun secara drastis setelah pambantéan, sebab banyak orang Tionghoa yang dulu mengurus industri tersebut sudah terbunuh atau hilang. Industri tersebut mulai maju maneh sakwisé Gubernur Jenderal van Imhoff "mengkolonisasi" Tangerang. Awalé dheweké nduwé maksud supaya wong sing asalé saka Walanda tetanen ana kana; dheweké nduweni panemu yen wong Walanda sing ana ing Batavia kuwi males-males. Nanging dheweké ora bisa narik wong anyar amarga pajak Hindhia-Walanda dhuwur banget, banjur dheweké kapeksa adol lemah karo wong Walanda sing ana ing Batavia. Sing nduweni lemah mau ora oleh ngerjakaké lemahé, banjur lemahé disewakaké marang wong Tionghoa. {{sfn|Ota|2006|p=133}} Produksi gula mundhak maneh sakwisv kuwi, nanging lagi taun 1760-an produksi gula padha karo taun 1740-an, sakwisv kuwi produksinv mulai kurang maneh. {{sfn|Ota|2006|p=133}}{{sfn|Bulbeck|Reid|Tan|Wu|1998|p=113}} Jumlah pabrik gula uga saya sithik. Taun 1710 ana 131 pabrik, nanging taun 1750 mung 66 pabrik. {{sfn|Dobbin|1996|pp=53–55}}