Macapat: Béda antara owahan
Konten dihapus Konten ditambahkan
Tenger: Dibalèkaké Besutan visual |
c Besutané 180.246.157.154 (rembugan) dipulihaké ing révisi pungkasan garapané N219 Tenger: Pambalèkan Halaman disambiguasi |
||
Larik 15:
Déné, [[tembang]] utawa sekar sajatiné ana warna-warna. Lumrahé dipérang dadi telung jinis, yaiku: Sekar alit, sekar tengahan lan sekar ageng.
== Étimologi ==
Macapat kerep dijarwakaké minangka ''maca papat-papat'' awit carané maca pancèn rinakit saben patang wanda.<ref name="arps62"/> Nanging iki dudu siji-sijiné makna, penafsiran liyané uga ana.<ref name="arps62"/>. Sawijining nimpuna Sastra Jawa, [[Bernard Arps|Arps]] ngandaraké sawatara makna liya ing bukuné ''Tembang in two traditions''.<ref name="arps62"/>
Sajabané kang wis kapacak ing dhuwur, makna liya yaiku tembung ''-pat'' tegesé cacahing tandha diakritis (''sandhangan'') sajeroning [[aksara Jawa]] kang relevan sajeroning panembangan macapat.<ref name="arps62"/>
Banjur miturut ''[[Serat Mardawalagu]]'', kang dianggit d’ening [[Ranggawarsita]], macapat minangka cekakan saka frasa ''maca-pat-lagu'' kang tegesé "nglgokaké nada kapapat".<ref name="arps62"/> Saliyané ''maca-pat-lagu'', isih ana manèh ''maca-sa-lagu'', ''maca-ro-lagu'' lan ''maca-tri-lagu''.<ref name="arps62"/> Miturut ujaring kandha ''maca-sa'' kalebu kategori tuwa dhéwé lan diciptakaké déning para Déwa lan diturunaké marang pandita Walmiki lan ditangkaraké déning sang pujangga pura Yogiswara saka Kadhiri.<ref name="arps62"/> Nyatané iki kalebu kategori kang saiki ingaran kanthi jeneng ''[[kakawin|tembang gedhé]]''.<ref name="arps62"/> ''Maca-ro'' kalebu jinis ''tembang gedhé'' yaiku cacahing ‘’bait’’ (padha?) saben pupuh bisa kurang saka papat sauntara iku cacahing sukukata (wanda?) sajeroning saben bait (padha) ora mesthi padha lan diciptakaké déning Yogiswara.<ref name="arps62"/> ''Maca-tri'' utawa kategori kang katelu yaiku ''tembang tengahan'' kang miturut ujar diciptakaké déning Resi Wiratmaka, pandhita pura Janggala lan disampurnakaké déning Pangeran Panji Inokartapati lan saduluré.<ref name="arps62"/> Wusanané, ''macapat'' utawa ''tembang cilik'' diciptakaké déning Sunan Bonang lan diturunaké marang para wali.<ref name="arps62"/>
== Sajarah ==
Macapat minangka sebutan [[metrum]] gurit jawa tengahan lan jawa anyar, kang nganti saiki isih ditresnani masarakat, nyatané pancèn angèl dilacak sajarahé.<ref>[http://www.macapat.web.id/mod.php?mod=informasi&op=viewinfo&intypeid=2&infoid=4 Macapat web Indonesia]</ref> [[Poerbatjaraka]] mratélakaké yèn macapat lair bebarengan karo geguritan basa Jawa tengahan, nalika macapat wiwit kaloka, durung diweruhi kanthi premana. [[Pigeaud]] duwé panemu yèn tembang macapat dipigunakaké ing wiwitan kalamangsa [[Islam]]. Pratélan Pigeaud kang asipat informasi kira-kira iku isih perlu diupayakaké kacocogan tauné kang mesthi. Déné Karseno Saputra ngira-ira dhedhasar analisis marang sawatara panemu lan pratélan. Yèn nyata pola metrum kang dipigunakaké ing tembang macapat padha karo pola metrum tembang tengahan lan tembang macapat tuwuh ngrembaka sairing karo tembang tengahan, mula banjur dikira-kira yèn tembang macapat wis ana ing kalangan masarakat saora-orané taun 1541 masèhi. Pangira-ira iki dhedhasar angka taun kang ana ing kidung Subrata, Juga Rasa Dadi Jalma = 1643 J utawa 1541 masèhi. (Saputra, 1992: 14) Bab iki dhedhasar pola metrum macapat kang paling wiwitan kang ana ing kidung Subrata. Watara taun iku tueuh geguritan abasa jawa kuna, jawa tengahan lan jawa anyar yaiku kekawin, kidung lan macapat. Taun pangira-ira iku cocog uga karo panemuné [[Zoetmulder]] luwih kurang ing abad XVI ing jawa urip bebarengan telu basa, yaiku jawa kuna, jawa tengahan lan jawa anyar.
Sajeroning '''''Mbombong manah I''''' (Tejdohadi Sumarto, 1958: 5) disebutaké yèn [[tembang]] macapat (kang nyakup 11 metrum) diciptakaké déning Prabu Dewawasesa utawa Prabu Banjaransari saka Sigaluh ing taun Jawa 1191 utawa taun Masèhi 1279. Nanging miturut sumber liya, macapat ora mung diciptakaké déning sawiji wong, nanging déning sawatara wali lan bangsawan. (Laginem, 1996: 27). Para pancipta iku yaiku Sunan Giri Kedaton, Sunan Giri Prapen, [[Sunan Bonang]], [[Sunan Gunung Jati]], Sunan Murya, [[Sunan Kali Jaga]], Sunan Drajat, [[Sunan Kudus]], Sunan Geseng, Sunan Majagung, Sultan Pajang, Sultan Adi Eru Cakra lan Adipati Nata Praja. Nanging miturut kajian ilmiah ana loro panemu kang duwé prabédan ngenani lairé macapat. Panemu sapisan mratélakaké yèn tembang macapat iku luwih tuwa tinimbang tembang gedhé lan panemu kaloro suwaliké. Kajaba panemu iku isih ana panemu liya ngenani lairé macapat adhedahsar perkembangan basa.
A). Tembang macapat luwih tuwa tinimbang tembang gedhé
Panemu pisanan nganggep yèn tembang macapat luwih tuwa tinimbang tembang gedhé tanpa wretta utawa tembang gedhé kawi miring. Tembang macapat timbul ing jaman Majapahit pungkasan nalika prabawa kabudayan Islam wiwit surut (Danusuprapta, 1981: 153-154). Diandaraké déning Purbatjaraka yèn lairé macapat bebarengan karo kidung, kanthi anggepan yèn tembang tengahan ora ana. (Poerbatjaraka, 1952: 72)
B). Tembang macapat luwih anom tinimbang tembang gedhé
Panemu kaloro nganggep yèn tembang macapat lair ing wektu prabawa kabudayan Hindhu tansaya tipis lan rasa kabangsan wiwit tuwuh, yaiku ing jaman Majapahit pungkasan. Lairé macapat urut-urutan karo kidung banjur muncul tembang gedhé abasa jawa pertengahan, sabanjuré muncul macapat abasa jawa anyar. Lan ing jaman Surakarta wiwitan muncul tembang gedhé kawi miring. Wangun gubahan abasa jawa anyar kang akèh disenengi yaiku kidung lan macapat. Prosès pamunculané wiwit nalika lair karya-karya abasa jawa pertengahan kang biyasa ingaran kitab-kitab kidung, banjur muncul karya-karya abasa jawa anyar wujud kitab-kitab suluk lan kitab-kitab niti. Kitab [[suluk]] lan kitab niti iku mènèhi sumbangan kang gedhé marang perkembangan macapat.
C). Tembang macapat dhedhasar perkembangan basa
Sajeroning hipotèsis Zoetmulder (1983: 35) disebutaké yèn kanthi linguistik basa jawa pertengahan dudu wujud pangkal basa jawa anyar, nanging wujud rong cawang singkapisah lan divergen ing basa jawa kuna. Basa jawa kuna minangka basa umum sajeroning kalamangsa Hindhu – Jawa nganti runtuhé Majapahit. Wiwit tekané prabawa Islam, basa jawa kuna tuwuh miturut rong arah kang béda siji lan sijiné lan nuwuhaké basa jawa pertengahan lan basa jawa anyar. Sabanjuré, basa jawa pertengahan lan kidungé tumuwuh ing [[Bali]] lan basa jawa anyar kanthi macapat-é tueuh ing Jawa. Malah nganti saiki tradisi panulisan karya sastra jawa kuna lan pertengahan isih ana ing Bali.
== Sekar macapat utawa sekar alit ==
Macapat iki uga sinebut tembang macapat asli, kang lumrahé dienggo sumrambah ing ngendi-ngendi. Urut-urutané [[tembang Jawa]] iku padha karo lelakoning manungsa saka wiwit bayi abang nganti tumekaning pati. Mungguh kaya mangkéné urut-urutané tembang kaya kang ing ngisor iki:
*[[Maskumambang]]: Nggambaraké jabang bayi kang isih ana kandhutané ibuné, kang durung kawruhan lanang utawa wadon. Mas ateges durung weruh lanang utawa wadon, kumambang ateges uripé ngambang menyang kandhutané ibuné.
*[[Mijil]]: Ateges wis lair lan wis cetha priya utawa wanita.
*[[Sinom]]: Ateges kanoman, minangka kalodhangan kang paling wigati kanggoné wong anom supaya bisa ngangsu kawruh sak akèh-akèhé.
*[[Kinanthi]]: Saka tembung kanthi utawa nuntun kang ateges dituntun supaya bisa mlaku ngambah panguripan ing alam donya.
*[[Asmarandana]]: Ateges rasa tresna, tresna marang liyan (priya lan wanita lan kosok baliné) kang kabèh mau wis dadi kodrat Ilahi.
*[[Gambuh]]: Saka tembung jumbuh / sarujuk kang ateges yèn wis jumbuh / sarujuk banjur digathukaké antarané priya lan wanita kang padha duwé rasa tresna mau, ing pangangkah supaya bisaa urip bebrayan.
*[[Dhandhanggula]]: Nggambaraké uripé wong kang lagi seneng-senengé, apa kang digayuh bisa kasembadan. Kelakon duwé sisihan / bojo, duwé anak, urip cukup kanggo sak kulawarga. Mula iku wong kang lagi bungah / bombong atine, bisa diarani lagi ndandanggula.
*[[Durma]]: Saka tembung darma / wèwèh. Wong yèn wis rumangsa kacukupan uripé, banjur tuwuh rasa welas asih marang kadang mitra liyané kang lagi nandang kacintrakan, mula banjur tuwuh rasa kepéngin darma / wèwèh marang sapadha-padha. Kabèh mau disengkuyung uga saka piwulangé agama lan watak sosialé manungsa.
*[[Pangkur]]: Saka tembung mungkur kang ateges nyingkiri hawa nepsu angkara murka. Kang dipikir tansah péngin wèwèh marang sapadha-padha.
*[[Megatruh]]: Saka tembung megat roh utawa pegat rohe / nyawane, awit wis titi wanciné katimbalan marak sowan mring Sing Maha Kuwasa.
*[[Pocung]]: Yèn wis dadi layon / mayit banjur dibungkus mori putih utawa dipocong sadurungé dikubur.
== Pasemoné macapat ==
'''Pasemone''' '''Macapat''' yaiku watak kang ana ing utawa gambaraké jinising tembang macapat, kajaba<ref>{{Cite book|title=Sesuluh Basa Jawi|last=|first=|publisher=Tiga Serangkai|year=1981|isbn=|location=Solo|pages=82-83}}</ref>:
*''[[Pucung|Pocung]]'' wataké kendho tanpa greget. Apike utawa cocogé kanggo medharake piwulang becik.
*''[[Gambuh]]'' wataké rumaket, kulina, wanuh wani. Apike utawa cocoge kanggo medharaké pitutur kang rada sereng marag wis kulina/kenal.
*''[[Durma]]'' wataké galak, jèngkèl, utawa muntap. Apiké utawa cocoge medharaké ati sing lagi nesu lan sereng kanggo ing crita perang.
*''[[Mijil]]'' wataké wedharing rasa utawa ati. Apiké kanggo carita kang isi pitutur, utawa gandrung.
*''[[Sinom]]'' wataké grapyak, semanak, nanging sok-sok wekasané sereng marga ora dituruti karepé.
*''[[Pangkur]]'' wataké sereng, kang nggambaraké karèp kang ora gampang nglokro ''(putus asa)''. Kanggo ing pitutur kang rada sereng.
*''[[Kinanthi]]'' wataké seneng, asih utawa tresna. Kanggo mituturi kanthi rasa katresnan.
*[[Asmaradana]] wataké sengsem, seneng, sedhih, prihatin. Kanggo crita kasmaran.
*[[Dhandhanggula]] wataké luwesan, resèp ''(menarik hati)''. Kanggo piwulang, lèk-lèkan bayi, kidungan.
*[[Maskumambang]] wataké sedhih, nalangsa, utawa keronta-ronta.
*[[Megatruh]] wataké sedhih utawa susah, kaworan nglokro ''(putus asa)''. Kanggo crita susah.
== Sekar Madya utawa Sekar Tengahan ==
Macapat jinis iki kaya déné tembang [[Kidung]] kang asring dienggo rikala jaman Majapahit.
*[[Jurudemung]]
*[[Wirangrong]]
*[[Balabak]]
== Sekar Ageng ==
Sekar macapat Ageng (gedhé) mung ana siji, yaiku [[Girisa]]. Yèn dideleng saka angèlé, sekar macapat ageng kaya tembang [[Kakawin]] ing jaman kuna.
== Guru Gatra Guru Wilangan ==
Supaya luwih gampang mbédakaké siji lan sijiné guru gatra, guru wilangan lan guru lagu saka tembang-tembang mau, bisa ditata sajeroning tabel kaya ing ngisor iki:
{| class=nowraplinks style="background: #f5f5f5; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse;"
! colspan="4" style="background:#789; color:white" | Sekar Macapat
|-
|'''Sekar Macapat'''
|'''[[Guru gatra]]'''
|'''[[Guru wilangan]]'''
|'''[[Guru lagu]]'''
|-bgcolor="#fffaf0"
|Mijil
|6
|10, 6, 10, 10, 6, 6
|i, o, e, i, i ,u
|-
|Sinom
|9
|8, 8, 8, 8, 7, 8, 7, 8, 12
|a, i, a, i, i, u ,a ,i, a
|-bgcolor="#fffaf0"
|Dhandhanggula
|10
|10, 10, 8, 7, 9, 7, 6, 8, 12, 7
|i, a, e, u, i, a, u ,a ,i, a
|-
| Kinanthi
|6
|8, 8, 8, 8, 8, 8, 8
|u, i, a, i, a, i
|-bgcolor="#fffaf0"
| Asmarandana
|7
|8, 8, 8, 8, 7, 8, 8
|a, i, e, a, a, u, a
|-
| Durma
|7
|12, 7, 6, 7, 8, 5, 7,
|a, i, a, a, i, a, i
|-bgcolor="#fffaf0"
| Pangkur
|7
|8, 11, 8, 7, 12, 8, 8,
|a, i, u, a, u, a, i
|-
| Maskumambang
|4
|12, 6, 8, 8
|i, a, i, a, a
|-bgcolor="#fffaf0"
| Pucung
|4
|12, 6, 8, 12
|u, a, i, a
|-
| Jurudhemung
|7
|8, 8, 8, 8, 8, 8, 8
|a, u, u, a, u, a, u
|-bgcolor="#fffaf0"
| Wirangrong
|6
|8, 8, 10, 6, 7, 8
|i, o, u, i, a, a
|-
| Balabak
|6
|12, 3, 12, 3, 12, 3
|a, e, a, e, u, e
|-bgcolor="#fffaf0"
| Gambuh
|5
|7, 10, 12, 8, 8
|u, u, i, u, o
|-
| Megatruh
|5
|12, 8, 8, 8, 8
|u, i, u, i, o
|-bgcolor="#fffaf0"
| Girisa
|8
|8, 8, 8, 8, 8, 8, 8, 8,
|a, a, a, a, a, a, a, a
|-
|}<noinclude>
== Tuladha ==
{{col-begin}}
{{col-3}}
'''Sinom'''
:Pangéran kang sipat murah (8/a)
:Njurungi kajating dasih (8/i)
:Ingkang temen tinemenan (8/a)
:Pan iku ujaring dalil (8/i)
:Nyatané ana ugi (7/i)
:Iya Kiyageng ing Tarub (8/u)
:Wiwitané nenedha (7/a)
:Tan pedhot tumekèng siwi (8/i)
:Wayah buyut canggah warèngé kang tampa (12/a)
<br />
'''Dhandhanggula'''
:Éling-éling pra kadang dèn éling (10/i)
:Uripira ing [[donya]] tan lama (10/a)
:Bebasan mung mampir ngombé (8/e)
:Cinecep nulya wangsul (7/u)
:Mring asalé sangkané nguni (9/i)
:Begja kang wus pana (7/a)
:Sangkan paranipun (6/u)
:Dedalan kang dèn ambah (8/a)
:Mrih rahayu lumampah margi utami (12/i)
:Sejatining kasidan (7/a)
<br />
{{col-3}}
'''Kinanthi'''
:Padha gulangen ing kalbu (8/u)
:Ing sasmita amrih lantip (8/i)
:Aja pijer [[mangan]] néndra (8/a)
:Kaprawiran dèn kaèsthi (8/i)
:Pesunen sariranira (8/a)
:Sudanen dhahar lan guling (8/i)
<br />
'''Asmarandana'''
:Anjasmara ari mami (8/a)
:Masmirah kulaka warta (8/a)
:Dasihmu tan wurung layon (8/a)
:Anèng kuta [[Prabalingga]] (8/o)
:Prang tanding Wurubisma (7/a)
:Kariya slamet wong ayu (8/u)
:Pun kakang pamit palastra (8/a)
<br />
{{col-3}}
'''Megatruh'''
:Sigra milir sang gèthèk sinanggga [[baya|bajul]] (12/u)
:Kawan dasa kang njagèni (8/i)
:Ing ngajeng miwah ing pungkur (8/u)
:Sinangga ing [[tengen|kanan]] [[kiwa|kèring]] (8/i)
:Sang gèthèk lampahnya alon (8/o)
<br />
'''Wirangrong'''
:Tan pantes akèh ngawruhi (8.i)
:Mulané lamun miraos (8/o)
:Dipun ngarah-arah ywa kabanjur (10/u)
:Yèn wis kawijil (6/i)
:Tan kena tinututan (7/a)
:Mulané dipunprayitna (8/a)
{{col-end}}
== Perkembangan macapat ==
Sajarah perkembangan sastra jawa panjang dawa banget. Prof. Dr. R. M. Ng. [[Poerbatjaraka]] wis kasil gawé ikhtisar isi kang nyuguhaké pambabakan dhedhasar jaman pusaka-pusaka iku tinulis déning para apngriptané.
=== Sastra Jawa Kuna ===
Karya sastrané yaiku kakawin Ramayana, kakawin Bharata Yudha.
=== Sastra Jawa Pertengahan ===
Miturut panemu para ahli sastra lan sastra jawa, bates wektu kang dicakaké tumrap sastra jawa kuna diwiwiti jawa purba nganti waara taun 1400. Kanggo sastra jawa pertengahan, wiwit taun 1400-1700, déné sawisé taun mau nganti saiki diarani sastra jawa anyar.
Karya sastrané yaiku, Tantu pangelaran lan Kidung Sundayana.
=== Sastra Jawa Jaman [[Islam]] ===
Sajeroning lembaran sastra jawa jaman Islam, ana telu pusaka kang judhulé migunakaké tembung Niti, kang tegesé tuntunan. Yaiku [[Nitisewaka]], [[Nitisruti]] lan [[Nitipraja]]. Katelu pusaka iku nadané padha, yaiku isi tuntutan. Nitisewaka dianggit ing jaman pamaréntahan Sinuwun Mangkurat II ing Kartasura,déné Nitipraja digawé ing jaman pamaréntahan [[Sultan Agung]] ing Mataram. Nitisruti ditulis déning Pangeran Karang Gayam, yaiku sawijining pujangga krajan Pajang kang manggon ing Karang Gayam. Asma sakbeneré yaiku Pangeran Tumenggung Sujanapuro, kang miturut silsilah isih gantung siwuré R. Ng. [[Ranggawarsita]].
Sairing karo sumebaré ajaran Islam, kanthi ora langsung, prabawa kabudayan Islam agawé owah-owahan ing wangun gurit jawa. Saka kakawin kang mawa metrum India dadi kidung kang mawa metrum Jawa. Kalungguhan kakawin kang sadurungé minangka gurit resmi digantèkaké déning kidung. Nalika iku kidung dimanfaataké déning para intelektual Islam kanggo nyebaraké ajaran Islam ing pasisir lor (Giri, Surabaya, Demak). Nanging, suwéning suwé kauripan kidung gèsèr uga saka Jawa menyang Bali, lan kalungguhané digantèkaké déning macapat kanthi gaya pesisiran lan muncul istilah macapat pesisiran.
Sawisé punjer panyebaran agama Islam pindhah saka tlatah pasisir menyang pedalaman, yaiku Mataram, kabudayan jawa ngalami pangyasa. Ing jaman Sultan Agung ana restrukturisasi kabudayan jawa. Kabudayan Jawa dikristalisasi lan dimantebaké, umpamané macapat dilestarèkaké lan dibakokaké strukturé, nanging uga dimodernaké, umpamané, kanthi owahan [[Kalèndher Jawa]] minangka asil rekayasa perpaduan taun Saka lan taun Hijriyah.
=== Sastra Jawa Jaman Surakarta Wiwitan ===
Jaman krajan Surakarta wiwitan, sastra Jawa ngalami jaman keagungan. Akèh banget asil sastra kang diciptakaké lan isiné uga manéka warna. Bab iki tuwuh saka pengayoman para ratu kang pinuju mengku praja lan wektu semana [[Basa Jawa]] minangka basa dinas pamaréntahan. Saliyané iku, para ratu lan para satriya punggawané mèlu nggubah pustaka. Bab iki minangka stimulan tumrap para peminat lan sutresna budaya padha nyonto. Sri Susuhunan Pakubuwana III, Sri Susuhunan Pakubuwana IV, Sri Susuhunan Pakubuwana V, KGPAA. Mangkunagara IV, R. Ng. Sindu Sastra, KPA. Kusumadilaga lan liyané,minangka tokoh-tokoh pamaréntahan pinunjul lan mèlu njurung ngembangaké kasusatran Jawa saliyané para pujangga kang diwisuda. Sauntara kang bener-bener anggawa sastra jawa mlebu ing abad keemasan ing jaman mau yaiku R. Ng. Yasadipura I, pujangga pisanan kraton Kasunanan Surakarta Adiningrat. R. Ng. Yasadipura II utawa R. T. Sastranagara minangka pujangga Kasunanan kang kaloro.
== Pesen sajeroning Macapat ==
Ing sajeroning tembang macapat kakandhut angkah awujud pesen. I Made Purna mratélakaké yèn:
“ manéka makna lan swasana kang dikandhut ing sajeroning tembang macapat kanggo ngandaraké pesen utawa amanat. Kandhutan peswn kang kasusun sajeroning wangun tetalèn tembung mawa kaidah utawa pathokan kang baku “
Miturut [[Teeuw]] kang dikutip déning Laginem, miturut konsèp [[semiotik]], karya sastra dianggep otanam lan komunikatif. Komunikatif duwé makna yèn karya sastra diwadhahi sajeroning modhèl komunikasi. Sajeroning modhèl komunikasi ana unsur komunikator (penyampai), ‘’message’’ (pesan), komunikan (penerima). Komponèn-komponèn iku kanthi fungsiné dhéwé-dhéwé bisa dianggo njlèntrèhaké manéka konsèp sajeroning macapat. Minangka sawijining pesen, macapat duwé ciri lan makna miturut angkah kang dikarepaké. Conto:
1. [[Serat Wulangrèh]]
Isi serat iki luwih ditujokaké marang para nom-noman. Ing sajeroné ana pesen ngenani kawaskithan, kapekaan marang tandha-tandha, kajujuran lan kasabaran, rasa urmat lan sapanunggalané.
2.[[Serat Tripama]]
Isi pesen serat iki diandaraké liwat pralambang utawa penampilan lakon pewayangan minangka tuladha utawa simbul. Ana telu tokoh kang dadi tuladha yaiku Bambang Sumantri utawa Patih Suwanda saka epos Arjuna Sastrabahu, Kumbakarna saka epos Ramayana lan Adipati Karna utawa Basukarna saka epos Mahabarata. Miturut katelu tuladha mau, isi pesené wujud tuladha sipat satriya kang pantes dianut.
3.Wirawiyata
Isi pesen iki ditujokaké marang prajurit amarga nyangkut masalah ajaran keprajuritan. Bab kang kakandhut wujud janji prajurit, disiplin, kataatan, katakwaan, ora anngak lan ora sawenang-wenang.
4.Serat Panitisastra
Pokok-pokok ajaran utawa pesen kang ana sajeroning karyaiku wujud adat istiadat, sopan santun, aji karta lan derma, tenggang rasa, pendhidhikan anak minangka pendhukung aji sosial wong tuwa lan sanak sadulur, kawruh kanggo ngandelaké katakwaan marang Gusti kang murbèng dumadi.
5.Wulang Estri
Isi pesen sajeroning serat iki ditujokaké marag para wanita kang bakal nglakoni urip bebrayan. Supaya kauripan rumah tanggané apik, sejahtera lair batin, isterikudu mangertèni aturan rumah tangga, ngerti watak utawa sipat bojo, teliti, lan ora olèh ndhisiki kekarepané bojo. Ajaran iki disimbulaké kanthi paraga Dewi Adaniggar saka [[Cina]], Putri Raja [[Ternate]], Dewi Citrawati lan lima driji tangan. Simbul-simbul iku mènèhi gambaran ngenani kegagalan kegagalan lan keberhasilan omah-omah.
6.Candra Rini
Isi pesen sajeroning serat iki wujud ajaran moral tumrap kaum wanita sajeroning urip omah-omah. Konsep ajaran kang awangun deskripsi sipat, watak, prilaku istri [[Arjuna]] supaya dadi conto lan dituladhani déning kaum wanita. Istri Arjuna kang djadi perlambang yaiku [[Sumbadra]], Manuhara, Ulupi, Gandawati, [[Srikandi]], Manikarja, Maeswara, Rarasati lan Sulastri.
7.Serat Dumbasawala
Serat Dumbasawala isi ajaran utawa pesen kang dikarepaké dadi tuladha déning warga kraton [[Surakarta]] wektu semana. Isi pesen iku mligi ing babagan kepahlawanan (kaprajuritan), Etika (tingkah laku), religiusitas (ketuhanan) lan sosial.
== Rujukan ==
{{reflist}}
== Deleng uga ==
*[[Sastra Jawa Anyar]]
== Pranala njaba ==
* [http://web.archive.org/20071020032126/www.geocities.com/sesotya_pita/Sastra/macapat.htm Macapat]
| |||