Lènggèr

Lènggèr iku sejatiné sakpadhuluran karo Tayub lan Gandrung, nanging kesenian iki misuwur angganda arum ing tlatah Banyumas. Jogedan iki racaké ditanggap ing acara kaya ta mantenan, pitulasan lan rejan liyané. Nanging bedané karo seni sajinis, lènggèr iki kairing mawi Calung Banyumasan sing digawé saka pring. Lènggèr, ya iku jinis jogèd tradhisional kang tumuwuh subur ing tlatah budaya Banyumasan. Lènggèr dipentasake ana ing ndhuwur panggung wektu wengi utawa awan, lan diiringi piranti calung. kesenian lengger awujud jogèd rakyat kang dienggo sabubaré salah sawijiné désa panen pari. Kesenian tradhisional lengger merupakan jogèd rakyat yang kanthi turun-temurun dipakai setelah masarakat suatu pedésaan melaksanakan panen pari.

Pangertèn

Sepisan, Lènggèr inggih yaiku istilah ingkang awujud gabungan tembung kang duwé teges utawa uga disebut jarwa dhosok. Lènggèr “Darani Léng Jêbulé Jénggér”. Ukara iki bisa ditegesi "pangira wong wadon dadi lanang". Teges saka pangertèn kasebut gayut karo sujarah jaman sadurungé mardika nalika para penari Lènggèr kasebut para priya kang nganggobusana wanita. Tujuané kanggo ngapusi, tumindak iki minangka wujud tipu daya sing ditindakaké déning satriya utawa pemimpin agama. Dhèwèké ora seneng ndeleng tumindak ora sopan para penjajah lan antèk-antèké. Upamané nindakaké sawéran utawa mènèhi dhuwit kanthi dilebokaké ing mêkak utawa kemben. Kapindho, uga ana kang ngandharaké yèn Lènggèr asalé saka tembung “bangal gawé gègèr”. Tegesé nalika semana tari Lènggèr mung dijogèdi kanthi obah-obah sirah sing prasaja banget, yaiku obah-obah gendhing-gendhing sing obah-obah awak winates ing anggang-enggen utawa lenggeng. Senadyan obahé Tari Lènggèr mung winates ing gendhing, anggang-enggen, lan lenggeng, nanging pagelaran iki bisa ndadekaké masyarakat Banyumas bungah utawa gayeng. Gègèr ing pangertèn yèn masarakat banget antusias marang anané kesenian Lengger Banyumasan.

Sujarah

Lènggèr nduwèni teges tlèdhèk lanang kang asalé saka tembung éling kang tegesé éling lan nggèr kang tegesé jeneng kanggo bocah. Piguna tari Lènggèr kanggo ngélingake bocah marang kaluhuran Gustiné. Beksan iki nduwèni ancas kanggo mènèhi pesen lan pitutur supaya saben wong ngajak mbéla bebener lan nyingkiraké piala. Historiografi, Tari Lengger nyritakaké kisah asmara Panji Asmara Bangun lan Galuh Candra Kirana. Tari iki uga nyritakaké babagan nyebaraké agama Islam ing Jawa Tengah. Jaréné, Tari Lènggèr wiwitané dikembangaké déning Sunan Kalijaga minangka sarana ngenalké agama Islam. Saben-saben njogèd, Sunan Kalijaga tansah nglebokaké nilai-nilai keislaman kayata ngéling-éling umat Islam supaya ora luput sholat limang wektu.

Babak Lenggeran

Péntasan

Beksan Lènggèr dipentasaké déning 2 penari, yaiku priya lan wanita kanthi pasangan. Ciri khas penari lènggèr lanang yaiku nganggo topèng. Cacahing topèng kang digunakaké penari jaler wonten 120 miturut cacah paraga ing wayang Jawa. Nanging, ora kabèh topèng digunakaké ing saben pagelaran. Menawa topèng kang digunakaké ana ing pagelaran tari Lènggèr kuwi gumantung karo pawang. Peran utama ing beksan iki penting banget amarga sing dadi dhalang minangka dhalang ing pagelaran iki. Sadurungé beksan diwiwiti, pimpinan bakal ngaturaké sesaji lan maca donga supaya pagelaran bisa lumaku kanthi lancar lan ora kedadéan kang ora kaduga. Sawisé ndedonga, pimpinan bakal ngajak para penari munggah panggung. Banjur masang topèng sing bakal digunakaké. Déné para penari wanita nganggo busana tradhisional sarta nganggo busana kaya putri-putri karaton Jawa Kuna. Penari Lènggèr wadon uga dijangkepi seléndhang. Suwéning Tari Lengger iki antara 10 menit saben babak. Gerak demi gerak ing tari tradhisional iki manéka warna lan nduwèni makna dhéwé-dhéwé. Kayata gerak Majeg kang tegesé banjur égolan sing nglambangaké érotisme wanita, lèmbèhan nglambangaké pasrah marang Gusti. Sabanjuré obahing tali untal ikang nglambangaké konflik antarané kang apik lan kang ala, lan sipat kang nglambangaké waspada. Banjur gerakan penthangan, nglambangaké penyatuan tujuan, marang gerakan seblak sampur, kang nglambangaké ngusir unsur ala. Tari Lènggèr diwiwiti kanthi pagelaran kepang jaran kang ditindakaké déning 4-10 penari lanang. Banjur penyajian tembang utawa tembang wangsalan yaiku tembang Panggeran sarta Lempung Gunung. Paraga kang luwih tuwa bakal ngobong menyan diterusaké gambyong lènggèr kang dibeksani déning 2-6 penari wanita. Sawisé prosèsi rampung, bakal lumebu ing inti acara yaiku Lènggèran bakal diiringi 20 gendhing lan bakal dadi pucak pagelaran kanthi kalebu penari lènggèr lanang lan wadon. Gendhing-gendhing pangiring antarané Sulasih, Kinayakan, Sontoloyo, Menyan Putih, Kébo Giro, Gondhang Keli, lan Jangkrik Génggong. Penari Lènggèr sing umum bakal nggawé adhedhasar karakter ing crita sing dicritakaké. Wujud tradhisi lésan masarakat Banyumas, pertunjukan lengger dibagi dadi 4 babak ya iku:

• Babak lenggeran
• Babak badhutan
• Babak jaran calung
• Babak baladewan