Candhi Kedulan
Koordhinat: 7°44′33″S 110°28′11″E / 7.7425882°S 110.4696988°E
Candhi Kedulan inggih punika salah satunggaling candhi agama Hindhu Siwa ingkang dumunung ing dhusun Kedulan, Tirtomartani, Kalasan, Sléman, Ngayogyakarta. Candhi Kedulan dipunyasa ing antawisipun abad kaping 8 saha abad 9 nalika jaman Karajan Mataram Kuno. Dipun sebat candhi kedulan amargi kala rumiyin njedhul saking ngandhap dhasaring bumi, papanipun kapanggih kados ta candhi Sambisari, inggih ing ngandhap siti tigang mèter ngantos pitung mèter. Candhi Kedulan mapan wonten ing koordinat 07.44.33,7 LU saha 110.28.11,1 BT, mapan ing sisih wétan radi lor saking Cndi Prambanan kirang langkung tigang kilomèter. Ing sakiwa tengenipun candhi Kedulan namung wonten sabin saha ladang para warga, déné pemukiman warga mapan ing jarak kirang langkung 300 mèter saking candhi.[1]
Sujarahipun besut
Candhi Kedulan kapanggih ing taun 1993 kanthi kaanan rusak lan kependhem pasir.[2] Prosès anggènipun kapanggih ugi boten sengaja, inggih nalika wonten masarakat ingkang nembé nambang pasir. Pasir punika manawi dipuntingali saking teksturipun inggih saking material Gunung Merapi nalika njeblug kala rumiyin. Candhi Kedulan ugi dipunanggep wonten amargi kala rumiyin sampun naté ketutup kaliyan wlaharipun Gunung Merapi nalika njeblug kanthi skala ageng sanget ing antawisipun abad 11, udakara taun 1006 M. Praduga punika dipunandharaken ngengingi saha ningali lapisanipun siti ingkang mapan wonten ing sakiwa tengenipun candhi ingkang gadhah 13 jinising lapisan siti ingkang béda-béda. Punika ngiyataken bukti bilih candhi kedulan punika sampun kerep kependem wlahar Merapi ngantos kaping 13.Pérangan dhasar candhi mapan ing lebet siti kirang langkung pitung mèter. Wiwit kapanggih kaping sapisan dumugi taun 2010, Candhi Kedulan dèrèng rampung dipunpugar. Tigang candhi perwara ingkang wonten ing sakitering candhi ugi dèrèng saged dipungali sadaya amargi candhi perwara punika mlebet ing plataranipun warga. Ambanipun Candhi Kedulan manawi dipunditeliti badhé langkung wiyar malih ngengingi pager candhi ing sisih wétan ugi dèrèng kapanggih. Ing sadangunipun panaliten candhi Kedulan punika, ing taun 2003 sampun saged manggihaken prasasti Pananggaran saha Sumudul ingkang mapan wonten ing areal candhi ugi. Kalih prasasti kasebat dipunserat mawi aksara palawa ing basa Sansekerta ingkang wosipun inggih ngengingi dipunboten wontenaken malih pajeg siti ing Désa Pananggaran saha Parhyangan kanggé damel bendungan saha irigasi saha kanggé yasa satunggaling yasan suci ingkang dipunsebat Tiwaharyyan ing jaman Karajan Mataram Kuno. Déné ingkang dipunsebat yasan suci Tiwaharyyan kasebat inggih Candhi Kedulan piyambak.[3]
Arsitèktur besut
Wujudipun Candhi Kedulan mèmpèr kados candhi Sambisari ingkang mapan ing dhusun Sambisari, Purwomartani, Kalasan, Sléman, Ngayogyakarta. Ingkang bedakaken candhi Kedulan lan Candhi Sambisari inggih saking seni hiasipun. Saking wujud hiasanipun, ornamèn-ornamen hias ingkang kapacak wonten ing Candhi Kedulan inggih mempèr kados rerenggan ingkang kapacak wonten ing Candhi Ijo ingkang mapan wonten ing dhusun Groyakan, Sambirejo, Prambanan saha Candhi Barong ingkang mapan ing dhusun Candhisari, Sambirejo, Prambanan. Ingkang dadosaken Candhi Kedulan langkung istimewa inggih amargi wontnipun relief Kala. Ing Jawa Tengah, relief Kala boten gadhah rahang pérangan ngandhap kados relief Kala ingkang kawrat wonten ing candhi-candhi ing Jawa Wétan. Nanging Candhi Kedulan ingkang mapan ing laladan Yogyakarta punika ugi gadhah relief Kala ingkang gadhah rahang ngandhap. Pramila, wonten praduga manawi Candhi Kedulan punika dipunyasa ing pungkasaning kraton Hindhu Jawa Tengah. Candhi Kedulan ingkang kalebet candhi Hindhu padatanipun kapérang dados kalih dumugi tigang tingkat pérangan pelataran. Ingkang sampun kapanggih buktinipun inggih nembé satunggal, inggih punika pager ing sisih kidul candhi. Déné ingkang kalih taksih dipunpadosi buktinipun.