Wikipédia

Thai

nagara ing Asia Kidul-Wétan
(Kaelih saka Muangthai)

Praja Thai [a], kadhang kala ugi sinebat Mueang Taek, punika nagari wonten ing Asia Kidul-Wétan ingkang wewatesan kaliyan Laos lan Kamboja ing sisih wétan, Malaysia lan Lempongan Siam ing sisih kidul, lan Myanmar lan Laut Andaman ing sisih kulon. Thai ing mangsa rumiyin dipunwastani Siyem (Ind: Siam) ngantos tanggal 11 Mèi 1949. Tembung "Thai" (ไทย) ateges "kaluwaran" ing basa Thai, nanging ugi saged ngrembag dhateng sukuwangsa Taek, mila asmanipun Siam taksih kaginakaken wonten ing golongan tiyang Thai utaminipun kaum minoritas Tionghoa.

Praja Thai
  • ราชอาณาจักรไทย (Tanah Thai)
  • Ratcha-anachak Thai
Gendéraning Thai
Gendéra
Embleming Thai
Emblem
Gunagita: 'Phleng Chat Thai
(Jawa: "Lagu kabangsan Thai")
Rajagita: Phleng Sansasoen Phra Barami
(Jawa: "Mulya Pakurmatanipun")
Dunungpenering Thai (green)

– ing Asia (light green & dark grey)
– in ASEAN (light green)

Kuthagara
lan Kutha paling gedhé
Bangkok
13°45′N 100°29′E / 13.750°N 100.483°E / 13.750; 100.483
JawatbasaThai[1]
Spoken languages
Budayawangsa
[2]
Agama
WangsanamaWangsa Thai
Siamese (historic)
PapréntahanUnitary parliamentary Monarki konstitusional
• Raja
Maha Vajiralongkorn/Rama X
Prayut Chan-o-cha
PaukumkaryanDewan Nasional
• Ucagreha
Senat
• Nicagreha
House of Representatives
Formation
1238–1448
1351–1767
1768–1782
6 April 1782
24 June 1932
6 April 2017
Pijembar
• Gunggung
513,120 km2 (198,120 sq mi) (50th)
• Banyu (%)
0.4 (2,230 km2)
Population
• Pikira-kira 2019
Increase 66,558,935[4] (22nd)
• Cacahjiwa 2010
64,785,909[5] (21st)
• Ketebdunung
132.1/km2 (342.1/sq mi) (88th)
GKK  (ITK)Pikira-kira 2019
• Gunggung
$1.390 trillion[6]
• Saben wong
$20,474[6]
GKK  (angka)Pikira-kira 2019
• Gunggung
$516 billion[6][7]
• Saben wong
$7,607[6][7]
Gini (2015)36[8]
tengah
IPM (2019)Increase 0.777[9]
dhuwur · 79th
ArtacihnaBaht (฿) (THB)
Laladan wektuUTC+7 (ICT)
Nyetir ingleft
Kodhé bèl+66
TLD internèt

Sakajengipun mangsa demokrasi parlementer cekak wonten ing pertengahan taun 1970-an, Thailand kala-kala gantos-gantos antawisipun demokrasi lan panguwasaan militèr. Wiwit taun 2000-an, nagari punika kacangkram wonten ing konflik politik pait antawisipun pendhukung lan lawanipun Thaksin Shinawatra, ingkang ngasilaken rong kudeta (ing 2006 lan 2014), salajengipun ngadegaken konstitusi saiki, pamaréntahan demokrasi nomènklatur sawisé pemilu umum Thai 2019, lan demo pro-demokrasi gedhé wonten ing taun 2020–2021 ingkang kalebet panjalukan ora lumrah kanggé réformasi monarki. Wiwit taun 2019, sacara nomènklatur minangka sistem parlementer monarki konstitusional; nanging ing praktik, kauntungan struktural ing konstitusi mastikaken yèn pengaruh militèr taksih lestari wonten ing politik.[10]

Thailand punika daya middle power wonten ing urusan global lan satunggalipun pendhiri ASEAN, lan gadhah peringkat dhuwur wonten ing Human Development Index. Nagari punika gadhah ékonomi kedadosan dhuwur ing Asia Kidul-Wétan lan peringkat kaping 23 ing donya miturut PPP lan peringkat kaping 91 miturut GDP nominal per kapita. Thailand dipunkategorikaken minangka ékonomi newly industrialised economy, kanthi sektor utama ing pabrikasi, pertanian, lan pariwisata.[11][12]

Sajarah

besut

Wiwitaning Nagari Thai kanthi tradhisional kaiket karo kraton ingkang gadhah umur cendhak, Kraton Sukhothay ingkang katindakaken ing taun 1238. Kraton punika lajeng dipun lanjutaken déning Kraton Ayutthaya ingkang dipun tindakaken ing tengahan abad angka 14 lan kanthi ukuran langkung ageng tinimbang Sukhothay. Kabudayan Nagari Thai katitik dipun pengaruh déning Tiongkok lan Barata. Hubungan kaliyan sawetawis negari ageng ing Éropa dipun wiwiti ing abad angka 16 nanging sanadyan pikantuk paprentahan ingkang kuwat, Nagari Thai tansah eling minangka satunggaling negari ing Asia Kidul-wétan ingkang mboten naté dipun jajah déning negari Éropa, sanadyan pengaruh Kulon, kalebet ancaman panguwasa, nggadhahi pangaruh ing abad angka 19 lan wontenipun kaluwargan tumrap sudagar-sudagar Inggris.

Sajarah Kontemporer

besut

Satunggaling revolusi damai ing taun 1932 nyababaken wiwitanipun monarki konstitusional. Sadèrèngipun dipun wastani kanthi asma Siam, negari punika nggantos asma internasionalipun dados "Thailand" (Tanah Thai) ing taun 1939 lan kanggé saweg, sawisé kaping satunggal malih asmanipun dhateng asma ingkang langkung rumiyin pasca-Perang Donya II. Ing perang wau, Nagari Thai nggadhahi sekutu kaliyan Jepang; nanging nalika Perang Donya II rampung, Nagari Thai dados sekutu kaliyan Amérika Sarékat. Sawetawis kudeta kalampahan ing jaman-jaman sawisé rampung perang, nanging Nagari Thai wiwit owah dados negari dhémokrasi wiwit taun 1980-an.

Amargi wigatosipun krisis pengungsi Indochina, serangan tapel wates Vietnam ing Thailand, lan kesulitan ekonomi, Prem Tinsulanonda dados Perdana Menteri wiwit taun 1980 dumugi 1988. Para komunis mandhegake pemberontakan ing taun 1983. Masa kepemimpinan Prem dipunsebat minangka "setengah demokrasi" amargi Parlemen kasusun saking anggota Dewan sing dipunpilih sacara umum lan Senat sing dipunsuwun. Dekade 1980 ugi nderekaken campur tangan ningkataké saking raja, ingkang nyebabaken rong upaya kudeta ing taun 1981 lan 1985 inggih menika upaya gagal nglanggar Prem. Thailand nduweni Perdana Menteri sing dipunpilih sacara umum ing taun 1988.[13]

Suchinda Kraprayoon, ingkang dados pemimpin kudeta ing taun 1991 lan mratelakaken boten badhé dados Perdana Menteri,[14] dipunusulaken dados siji déning pamaréntahan koalisi mayoritas sawisé pemilu umum taun 1992. Punika nyebabaken demonstrasi rakyat ing Bangkok, ingkang pungkasanipun kanthi tindak kekerasan militèr. Bhumibol campur tangan lan nandatangani undang-undang amnesti, lajeng Suchinda mundur.[15]

 
United Front for Democracy Against Dictatorship, Red Shirts, demonstrasi ing taun 2010

Krisis finansial Asia ing taun 1997 wiwitanipun ing Thailand lan ngeculaken 40 taun pertumbuhan ekonomi nagara tanpa kendala.[16]:3 Pamaréntahan Chuan Leekpai njupuk pinjaman saking IMF kanthi syarat-syarat ingkang boten populèr.[17][ora kapacak ing sitiran]:576 Partai populis Thai Rak Thai, dipunpimpin déning Perdana Menteri Thaksin Shinawatra, memimpin wiwit taun 2001 dumugi 2006. Kebijakanipun suksès ngirangi kemiskinan desa[18] lan ngawontenaken perawatan kesehatan universal ing nagari.[19] Pemberontakan ing selatan Thailand mundhak wiwit taun 2004. Bencana gempa bumi lan tsunami Samudra Hindia ing taun 2004 ngetokake korban, utamané ing bagéyan kidul nagari. Demonstrasi rakyat marang Thaksin dipunpimpin déning People's Alliance for Democracy (PAD) wiwit masa jabatanipun minangka Perdana Menteri lan périodé kepemimpinipun pungkasan kanthi kudeta ing taun 2006. Junta militèr nginstal pamaréntahan militèr ingkang lumampah setaun.[20]

Ing taun 2007, pamaréntahan sipil sing selaras karo Thaksin saking People's Power Party (PPP) kapilih. Protes liyané sing dipimpin PAD pungkasan kanthi pembubaran PPP, lan Partai Démokrat nggantosaken kanthi pamaréntahan koalisi. Para pendhukung Thaksin saking United Front for Democracy Against Dictatorship (UDD) nindakaken demonstrasi ing 2009 lan 2010, kang pungkasanipun kanthi tindak kekerasan militèr sing nyebabaken luwih saking 70 korban sipil.[21] Sasampunipun pamilahan umum warsa 2011, partai populis Pheu Thai Party menang mayoritas lan Yingluck Shinawatra, adhi rayi Thaksin, dados pradana menteri. People's Democratic Reform Committee ngatur protès anti-Shinawatra sanèsipun[b]Cithakan:Unreliable source? sawisé partai panguwasa ngajokaken undhang-undhang amnesti ingkang badhé nguntungaké Thaksin.[22] Yingluck mbubaraken parlemèn lan pamilahan umum kaaturan, nanging dipunbatalken déning Pangadilan Konstitusi. Krisis punika rampung kalayan kudéta sanèsipun ing warsa 2014.

Ingkang nyusul, National Council for Peace and Order, junta militèr ingkang dipimpin déning Jendral Prayut Chan-o-cha, njagi nagari dumugi warsa 2019. Hak-hak sipil lan politik kapunthèt, lan nagari punika ngalami tumuwuhing kasus-kasus lèse-majesté. Lawan-lawan politik lan para panyengkuyung dipunkintun dhateng kemah-kemah "panjèrèhan sikap";[23] punika dipunwastani déning para akademisi minangka tandha kemunculan fasisme.[24] Bhumibol, raja ingkang paling dangu ngasta tahta ing Thailand, séda ing warsa 2016, lan putranipun Vajiralongkorn miyos dadi raja. Réferèndum lan pangadopsi konstitusi Thailand paling anyar lumampah ing sajroning pamaréntahan junta.[c] Junta ugi ngiket pamarentah masa ngajeng kanthi rancangan strategi nasional 20 taun ingkang sampun dipunatur, saéngga nagari punika tetep sajroning démokrasi pandhuan militèr.[26] Ing warsa 2019, junta sepakat kanggé nyadhiyakaké pamilahan umum ing wulan Maret.[23] Prayut terus ngasta minangka pradana menteri kanthi dhukungan saking koalisi Palang Pracharath Party ing Dewan lan Senat ingkang kapilih déning junta, tengahing tuduhan kecurangan pamilahan.[27] Protès démokrasi 2020–21 dipunguwuhaké déning tumuwuhing royal prerogative, régrési démokrasi lan ékonomi saking dhukungan Royal Thai Armed Forces ingkang dipunrojong déning monarki Thai sajroning sangandhapipun 2014 Thai coup d'état, bubaran partai pro-démokrasi Future Forward Party, kiranging kapitadosan ing pamilahan umum 2019 lan sistèm politik saiki, lenyap lan sédanipun aktivis politik kalebet Wanchalearm Satsaksit, lan skandal korupsi politik.

Demonstrasi pro-demokrasi 2020–21 dipicu amargi nambahé royal prerogative, munduré démokrasi lan ékonomi saking dhukungan Pasukan Bersenjata Kerajaan Thailand kang didhukung déning monarki Thailand sawisé kudeta Thailand taun 2014, bubaran partai pro-demokrasi Future Forward Party, ora percayané marang pilpres Thailand 2019 lan sistem politik saiki, lenyapé kanthi paksa lan patiné aktivis politik kalebu Wanchalearm Satsaksit, lan skandal korupsi politik,[28][29] kang nggawa panjalukan kang tanpa tandhing kanggo ngreformasi monarki[30] lan rasa republikan paling dhuwur ing nagara kuwi.[31]

Ing wulan Mei 2023, oposisi reformis ing Thailand, partai Move Forward Party (MFP) lan partai populis Pheu Thai Party, menang ing pemilu umum, teges partai-partai royalis-militer sing ndhukung Perdana Menteri Prayuth Chan-ocha kelangan kekuasaan.[32] Ing tanggal 22 Agustus 2023, Srettha Thavisin saking partai populis Pheu Thai, dados Perdana Menteri anyar Thailand, dene tokoh miliyarder partai Pheu Thai yaiku Thaksin Shinawatra bali menyang Thailand sawise pirang-pirang taun manggon ing pengasingan kanthi suka rela.[33]

Ekonomi

besut

Sawisé nikmati rata-rata tuwuhing artatata (Ind: ekonomi) paling dhuwur ing donya wiwit taun 1985 nganti 1995-rata-rata 9% per taun-papenet spekulatif kang mundhak marang dhuwit Praja Thai, Baht, ing taun 1997 njalari krisis dhuwit lan meksa pamréntah ngambangaké Baht. Sawisé dipathok ing aji 25 Baht kanggo satu dolar AS, Baht nggayuh titik paling cendhèk ing kurang luwih 56 Baht ing sasi Januari 1998 lan artatatané mudhun nganti 10,2% ing taun kang padha. Krisis iki sabanjuré sumrambah menyang kawasan Asia.

Praja Thai miwiti babak pemulihan ing taun 1999; artatatané dadi kuwat watara 4,2% lan tuwuh 4,4% ing taun 2000, wujud asil saka èkspor kang kuwat-kang mundhak watara 20% ing taun 2000. Tuwuhing artatata ing taun 2003 dikira-kira 6,3%, lan 8% sarta 10% ing taun 2004 lan 2005.

Sèktor pariwisata mènèhi sumbangan kang gedhé marang artatata Praja Thai. Rawuhé wisatawan ing taun 2002 (10,9 yuta) nuduhaké angka kang mundhak 7,3% saka taun sadurungé (10,1 yuta).

Pamérangan administratif

besut

Praja Thai dipérang dadi 76 propinsi (changwat), kang diklumpukaké sajeroning 5 golongan propinsi. Jeneng saben propinsi asal saka jeneng kutha Kraton propinsiné.

propinsi-propinsi mau sabanjuré dibagi manèh dadi 795 dhistrik (Amphoe), 81 sub-dhistrik (King Amphoe) lan 50 dhistrik Bangkok (khet) (gunggung nganti taun 2000), lan dibagi-bagi manèh dadi 7.236 pariklumpuk (Tambon), 55.746 désa (Muban), 123 kotamadya (Tesaban), lan 729 dhistrik sanitasi (Sukhaphiban) (gunggung nganti taun 1984).

Pranala njaba

besut
Wikimedia Commons duwé médhia ngenani Category:Thailand.
Wikiplesir duwé panuntun plesir ngenani Thailand.
  1. ↑ "Thailand - The World Factbook". www.cia.gov. Dibukak ing 2021-09-01.
  2. ↑ John Draper; Joel Sawat Selway (January 2019). "A New Dataset on Horizontal Structural Ethnic Inequalities in Thailand in Order to Address Sustainable Development Goal 10". Social Indicators Research. 141 (4): 284. doi:10.1007/s11205-019-02065-4. S2CID 149845432. Dibukak ing 6 Feb 2020.
  3. ↑ "Population by religion, region and area, 2015" (PDF). NSO. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 10 December 2017. Dibukak ing 12 October 2017.
  4. ↑ "Population of the entire kingdom, following the evidence from the population registration on the 31st of December 2019" (PDF). Royal Thai Government Gazette. 30 January 2020. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 16 February 2020. Dibukak ing 12 June 2020.
  5. ↑ (in Thai) National Statistics Office, "100th anniversary of population censuses in Thailand: Population and housing census 2010: 11th census of Thailand" Archived 12 July 2012 at the Wayback Machine.. popcensus.nso.go.th.
  6. ↑ a b c d "Thailand". International Monetary Fund. Diarsip saka asliné 8 June 2020. Dibukak ing 22 April 2019.{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
  7. ↑ a b "Thai Economic Performance in Q4 and 2017 and Outlook for 2018". National Economic and Social Development Board. Diarsip saka sing asli ing 22 February 2018. Dibukak ing 21 February 2018.
  8. ↑ "Gini Index". World Bank. Diarsip saka asliné ing 4 December 2017. Dibukak ing 3 December 2017.
  9. ↑ "Human Development Report 2020" (PDF) (ing basa Inggris). United Nations Development Programme. December 15, 2020. Dibukak ing December 15, 2020.
  10. ↑
  11. ↑ Thailand and the World Bank Archived 16 December 2005 at the Wayback Machine., World Bank on Thailand country overview.
  12. ↑ The Guardian, Country profile: Thailand Archived 23 May 2010 at the Wayback Machine., 25 April 2009.
  13. ↑ "Partial democracy and the search for a new political order". Encyclopædia Britannica. Diarsip saka asliné ing 23 March 2018. Dibukak ing 11 March 2018.
  14. ↑ "Asw". www.hrw.org. Dibukak ing 2023-08-08.
  15. ↑ "Thailand: The massacre in Bangkok" (PDF). Amnesty International. October 1992.
  16. ↑ Warr, Peter (2007). Thailand Beyond the Crisis. Routledge Curzon. ISBN 978-1-134-54151-5.
  17. ↑ Wyatt, David K. (2013). Thailand: A Short History [ประวัติศาสตร์ไทยฉบับสังเขป] (ing basa Thailand). Dipertal déning ละอองศรี, กาญจนี. มูลนิธิโครงการตำราสังคมศาสตร์และมนุษยศาสตร์, มูลนิธิโตโยต้าประเทศไทย. ISBN 978-616-7202-38-9.
  18. ↑ "Thailand Economic Monitor, November 2005" (PDF). Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2 September 2009. Dibukak ing 19 February 2010.
  19. ↑ Na Ranong, Viroj, Na Ranong, Anchana, Universal Health Care Coverage: Impacts of the 30-Baht Health Care Scheme on the Rural Poor in Thailand, TDRI Quarterly Review, September 2006
  20. ↑ Connors, Michael K. (28 Nov 2008). "Thailand-Four elections and a coup". Australian Journal of International Affairs (ing basa Inggris). 62 (4): 478, 483–484. doi:10.1080/10357710802480717. ISSN 1035-7718. S2CID 154415628.
  21. ↑ Erawan EMS Center, รายชื่อผู้เสียชีวิตจากสถานการณ์การชุมนุมของกลุมนปช. Archived 6 March 2012 at the Wayback Machine.
  22. ↑ "Protès ing Thailand nalika senator-senator mirsani undhang-undhang amnesti". The Guardian. 11 November 2013. Diarsip saka sing asli ing 3 Dhésèmber 2013. Dibukak ing 10 April 2019. {{cite news}}: Invalid |url-status=aktif (pitulung)
  23. ↑ a b Beech, Hannah (8 Fèbruari 2019). "Raja Thailand Nolak Calon Pradana Menteri Sadéréngipun Saudari". The New York Times. ISSN 0362-4331. Diarsip saka sing asli ing 13 Fèbruari 2019. Dibukak ing 11 Fèbruari 2019. {{cite news}}: Invalid |url-status=aktif (pitulung)
  24. ↑ Taylor, James (1 September 2021). "Kanan anyar Thailand, pambresihan sosial lan kemitraan militèr-monarki terusan". Asian Journal of Comparative Politics. 6 (3): 253–273. doi:10.1177/2057891120980835. ISSN 2057-8911. S2CID 234182253. Diarsip saka sing asli ing 18 November 2021. Dibukak ing 18 November 2021. {{cite journal}}: Invalid |url-status=aktif (pitulung)
  25. ↑ Raja Thai Nandatangani Konstitusi Pangrojong Militèr Archived 10 April 2019 at the Wayback Machine., National Public Radio, 6 April 2017
  26. ↑ Montesano, Michael J. (2019). "Peranan Provinsi ing Strategi Nasional Dua Puluh Taun Thailand: Menjuang Démokrasi Komunitas ing Bangsa Dagang?" (PDF). ISEAS Perspective. 2019 (60): 1–11. Diarsip saka sing asli (PDF) ing 13 September 2020. Dibukak ing 23 Agustus 2020. {{cite journal}}: Invalid |url-status=aktif (pitulung)
  27. ↑ "Hasil pamilahan Thailand dipunundur nalika tuduhan kecurangan nambah". ABC News. 25 Maret 2019. Diarsip saka sing asli ing 26 Maret 2019. Dibukak ing 26 Maret 2019. {{cite news}}: Invalid |url-status=aktif (pitulung)
  28. ↑ "Thai protesters stage biggest anti-government demonstration in years". France 24. 16 August 2020. Diarsip saka asliné ing 23 September 2020. Dibukak ing 20 September 2020.
  29. ↑ "Thailand: youthful protesters break the kingdom's biggest political taboo". Financial Times. 27 August 2020. Diarsip saka asliné ing 10 December 2022.
  30. ↑ "[Full statement] The demonstration at Thammasat proposes monarchy reform". Prachatai English. 11 August 2020. Diarsip saka asliné ing 20 August 2020. Dibukak ing 23 August 2020.
  31. ↑ Cunningham, Philip J. "An unexpectedly successful protest". Bangkok Post. Diarsip saka asliné ing 8 November 2020. Dibukak ing 24 September 2020.
  32. ↑ Rasheed, Zaheena. "'Impressive victory': Thai opposition crushes military parties". www.aljazeera.com (ing basa Inggris).
  33. ↑ "Srettha Thavisin elected Thailand PM as Thaksin returns from exile". www.aljazeera.com (ing basa Inggris).


Masalah sitiran: Tenger <ref> ana tumrap golongan aran "lower-alpha", nanging tenger <references group="lower-alpha"/> sing magepokan ora ana, utawa </ref> panutup ora ana

Dijupuk saka "https://jv.wikipedia.org/w/index.php?title=Thai&oldid=1666151"