Kasultanan Banjar

kasultanan ing Kalimantan Kidul
(Kaelih saka Kesultanan Banjar)
Kesultanan Banjar
Wewengkon kapungkasan Kesultanan Banjar antwis taun 1826-1860 ingkang sampun nyusut, amargi wewengkon sekelilingipun sampun dipunserahakèn datèng perusahaan VOC Walandi déning Sultan Banjar. Wewengkon Banjar ingkang langkung kino terbentang saking Tanjung Sambar ngantos Tanjung Aru[1][2][3]
Madeg 1520-1860
Dipundahului déning Karajan Nagara Daha
Dipungsntod déning Pagustian
Kutha krajan Kuin, Banjarmasin (1520)
Pemakuan (1612)[4]
Tambangan/Batang Banyu Mangapan (1622)
Martapura (1632)
Sungai Pangeran, Banjarmasin (1663)
Kayu Tangi (1680)
Bumi Kencana (1771)[5] utawi Bumi Selamat (1806)[6]
Sungai Mesa, Banjarmasin(1857)
Baras Kuning (1865)
Basa Banjar
Agama Islam Sunni madahab Syafi'i (resmi)[7]
Kaharingan
Konghucu
Nasrani
Papréntahan
-Sultan kapisan
-Sultan terakhir
Monarki
Sultan Suriansyah (1526-1550)
Sultan Muhammad Seman (1862-1905)
Sajarah
-Didirikan
-Jaman kejayaan
-Protektorat VOC
-Krisis suksesi
-Akhir papréntahan darurat
1520, mlebet Islam 1526
1526-1787
sejak 1787
1857
1905[8]
Catatan (1526-1548 sebagai bawahan Demak)

Kesultanan Banjar utawi Kesultanan Banjarmasin[9][10][11][12][13][14][15][16][17] (madeg 1520, dipunhapusakén sepihak déning Walanda ing tanggal 11 Juni 1860. Nanging rakyat Banjar mnéika ndérék wonten papréntahan darurat/pelarian ingkang énggal ing kapungkasan 24 Januari 1905. Nanging ngantos 24 Juli 2010, Kesultanan Banjar gésang malih kaliyan dipunlantik Sultan Khairul Saleh. Karajan Banjar inggih punika sebuah kesultanan tlatah ing wanci punika ing provinsi Kalimantan Selatan, Indonésia. Kesultanan punika berkutha krajan ing Banjarmasin lajéng dipunpindah ing pintén-pintén pangénan lan kapungkasan ing Martapura. ing kutha krajan ing Martapura dipunsébat ugi Karajan Kayu Tangi.

Gambar kraton/pura kenagaraan Kesultanan Banjar di Martapura di taun 1843.
Profil Bangsawan Banjar sawatawis taun 1850 koleksi Museum Lambung Mangkurat.
Profil gadis Banjar sawatawis taun 1850 koleksi Museum Lambung Mangkurat.

Ing kutha krajan taksih ing Banjarmasin, mila kesultanan punika dipunsébat Kesultanan Banjarmasin. Kesultanan Banjar punika penerus saking Karajan Nagara Daha inggih punika kraton Hindhu ingkang kutha krajan ing kutha Nagara, sapunika kutha krajan kacamatan Daha Selatan, Hulu Sungai Selatan.

Bendera Nagara Banjar warninipun kuning ing inggil cemeng ing bicolour horisontal. (John McMeekin, 15 Januari 2011).* Bendera Banjar

Sajarah besut

Miturut mitologi suku Maanyan (suku tertua ing Kalimantan Selatan), kraton kawiwitan ing Borneo Selatan inggih punika Karajan Nan Sarunai ingkang dipunperkirakaken wewengkon kekuasaanipun terbentang luas wiwit saking laladan Tabalong ngantos ing laladan Pasir. Keberadaan mitologi Maanyan ingkang nyiptakaken babagan mangsa-mangsa keemasan Karajan Nan Sarunai sebuah kraton purba ingkang rumiyen mempersatukan ètnis Maanyan ing laladan punika lan sampun nglampahi gegayutan kaliyan pulau Madagaskar. Karajan punika angsal serangan saking Majapait.[18] pramila pérangan rakyat nyingkir ing pedalaman (wewengkon suku Lawangan). Salah satunggaling tilas arkéologis ingkang asalipun saking jaman punika ya iku Candhi Agung ingkang manggèn ing kutha Amuntai. Ing taun 1996, sampun dipunlampahi pengujian C-14 kaliyan sampel arang Candhi Agung ingkang ngasilaken angka taun kaliyan kisaran 242-226 SM (Kusmartono lan Widianto, 1998:19-20). Nggadahi saking angka taun dipunmaksud mila Karajan Nan Sarunai/Karajan Tabalong/Karajan Tanjungpuri usianya langkung tuwa 600 taun dipunbandingaken kaliyan Karajan Kutai Martapura ing Kalimantan Wétan.

Miturut Hikayat Sang Bima, wangsa ingkang nurunaken ratu-ratu Banjar inggih punika Sang Déwa bersaudara kaliyan wangsa ingkang nurunaken ratu-ratu Bima (Sang Bima), ratu-ratu Bali (Sang Kuala), ratu-ratu Dompu(Darmawangsa), ratu-ratu Gowa (Sang Rajuna) ingkang kaping gangsal bersaudara putera-putera saking Maharaja Pandu Dewata.[19][20] Jumbuh kaliyan Tutur Candhi (Hikayat Banjar versi II), ing Kalimantan sampun madeg suatu papréntahan saking wangsa kraton (karaton) ingkang kalajengaken ngantos tlatah ing salebeting Indhiya Nèderlan ing 11 Juni 1860, inggih punika:

  1. Karaton wiwit dipunsebat Karajan Kuripan
  2. Karaton I dipunsebat Karajan Nagara Dipa
  3. Karaton II dipunsebat Karajan Nagara Daha
  4. Karaton III dipunsebat Kesultanan Banjar
  5. Karaton IV dipunsebat Karajan Martapura/Kayu Tangi
  6. Karaton V dipunsebat Pagustian

Maharaja Sukarama, Raja Nagara Daha sampun berwasiat supados wigatine inggih punika cucunipun Radèn Samudera, anak saking putrinipun Puteri Galuh Intan Sari. Ayah saking Radèn Samudera ingih punika Radèn Manteri Jaya, putra saking Radèn Begawan, saudara Maharaja Sukarama. Wasiat mau nyebabagen Radèn Samudera terancam keselamatanipun amargi para putra Maharaja Sukarama ugi berambisi dados ratu inggih punika Pangeran Bagalung, Pangeran Mangkubumi lan Pangeran Tumenggung.

Wewengkon Kesultanan Banjar besut

Wewengkon Kesultanan Banjar

Sistem Papréntahan besut

  1. Raja: bergelar Sultan/Panambahan/Ratu/Susuhunan
  2. Putra Makutha: bergelar Ratu Anum/Pangeran Ratu/Sultan Muda
  3. Mahamantri: dipunsebat Perdana Mantri/Mangkubumi/Wazir, ing ngandap Mangkubumi: Mantri Panganan, Mantri Pangiwa, Mantri Bumi dan 40 orang Mantri Sikap, setiap Mantri Sikap gadhah 40 tiyang pengawal.
  4. Lalawangan: kepala dhistrik, kedudukannya sami kados ta ing mangsa Hindia Walandi.
  5. Sarawasa, Sarabumi lan Sarabraja: Kepala Urusan karaton
  6. Mandung lan Raksayuda: Kepala Balai Longsari lan Bangsal lan Benteng
  7. Mamagarsari: Pengapit ratu duduk ing Situluhur
  8. Parimala: Kepala urusan dagang lan pekan (pasar). Dipunbantu Singataka lan Singapati.
  9. Sarageni lan Saradipa: Kuasa ing urusan senjata (tombak, ganjur), duhung, tameng, badik, parang, badil, meriam dll.
  10. Puspawana: Kuasa ing urusan tanaman, hutan, perikanan, ratu-kaya, lan mbeburu
  11. Pamarakan lan Rasajiwa: Pengurus umum babagan keperluan pedalaman/pura
  12. Kadang Aji: Ketua Balai tani lan Perumahan. Nanang minangka Pembantu
  13. Wargasari: Pengurus besar tentang persediaan bahan makanan dan lumbung padi, kesejahteraan
  14. Anggarmarta: Juru Bandar, Kepala urusan pelabuhan
  15. Astaprana: Juru tabuh-tabuhan, kesenian lan kesusasteraan.
  16. Kaum Mangkumbara: Kepala urusan upacara
  17. Wiramartas: Mantri Dagang, berkuasa ngawontenaken gegayutan dagang kaliyan jawi nagari, kaliyan persetujuan Sultan.
  18. Bujangga: Kepala urusan yasan rumah, agami lan rumah ngibadah
  19. Singabana: Kepala ketenteraman umum.

Sultan Banjar besut

Sultan Banjar

Rujukan besut

  • Paul Michel Munoz, Karajan-kraton Awal Kapuloan Indonésia dan Ujung Malaysia, Mitra Abadi, Maret 2009.
  • Hikayat Banjar
  • Han Knapen, Forests of fortune?: the environmental history of Southeast Borneo, 1600-1880, Jilid 189 dari Verhandelingen van het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land-en Volkenkunde, KITLV Press, 2001, ISBN 90-6718-158-7, 9789067181587

Pranala njaba besut

Catatan Suku besut

  1. (ing basa Walanda) van Rees, Willem Adriaan (1865). De bandjermasinsche krijg van 1859-1863: met portretten, platen en een terreinkaart. Vol. 1. D. A. Thieme. kc. 9.
  2. (1846)Elijah Coleman Bridgman, Samuel Wells Williams (èd.). The Chinese repository. Vol. 15. kc. 506.
  3. "Borneo, 1800-1857". Diarsip saka sing asli ing 2012-05-05. Dibukak ing 2013-02-21.
  4. Saksampune ing Pemakuan, karaton naté dipunyasa ing Amuntai nanging batal dipundiami amargi Marhum Panembahan angsal mimpi manawi Pangeran Suryanata nglarang dadosaken Amuntai dados kutha krajan malih amargi nagari lawas punika sampun rusak (Hikayat Banjar)
  5. J. H., Moor (1837). Notices of the Indian archipelago & adjacent countries: being a collection of papers relating to Borneo, Celebes, Bali, Java, Sumatra, Nias, the Philippine islands... Singapore: F.Cass & co.
  6. Dengan kapanggih deposit batubara ing laladan cerak Bumi Selamat/Martapura, mila pamaréntah Indhiya Nèderlan ngrencanakalen mendet alih Martapura lan nggantos kutha krajan Kesultanan Banjar ing kutha Nagara, tilas kutha krajan ing era Karajan Hindhu Nagara Daha
  7. .
  8. (ing basa Inggris) van Panhuys, H. F.; T.M.C. Asser Instituut (1978). International law in the Netherlands. Vol. 1. BRILL. kc. 156. ISBN 9028601082. ISBN 978-90-286-0108-6
  9. The New American encyclopaedia: a popular dictionary of general knowledge. Vol. 2. D. Appleton. 1865. kc. 571.
  10. Houtsma, M. Th. E. J. Brill's first encyclopaedia of Islam 1913-1936. BRILL. kc. 647. ISBN 9004082654.ISBN 978-90-04-08265-6
  11. KALIMANTAN SELATAN
  12. Pulitik dan Perdagangan Lada di Kesultanan Banjar
  13. Marwati Djoened Poesponegoro, Nugroho Notosusanto (1992). Sajarah nasional Indonésia: Jaman pertumbuhan dan perkembangan kraton-kraton Islam di Indonésia. PT Balai Pustaka. kc. 85. ISBN 9794074098.{{cite book}}: CS1 maint: uses authors parameter (link)[pranala mati permanèn]ISBN 978-979-407-409-1
  14. (ing basa Walanda) Van Doren, J. B. J (1860). Bydragen tot de kennis van verschillende overzeesche landen, volken, enz. Vol. 1. J. D. Sybrandi.
  15. Ooi, Keat Gin. Southeast Asia: a historical encyclopedia, from Angkor Wat to East Timor. Vol. 3. ABC-CLIO, 2004. kc. 211. ISBN 1576077705.ISBN 978-1-57607-770-2
  16. Brookes, Richard (1843). Brookes's Universal gazetteer: re-modelled and brought down to the present time. E.H. Butler. kc. 73.
  17. "Reconstructie van het archief van de VOC-vestiging" (PDF). Diarsip saka sing asli (PDF) ing 2014-02-21. Dibukak ing 2013-02-21.
  18. Syair tradhisional Maanyan babagan serangan saking Jawi
  19. (ing basa Indonésia) Chambert-Loir, Henri; Wisamarta,Lukman (Khatib.) (2004). Karajan Bima dalam sastra dan sajarah. Kepustakaan Populer Gramedia. kc. 121. ISBN 9799100119. ISBN 978-979-9100-11-5
  20. (ing basa Indonésia) Tajib, H. Abdullah (1995). Sajarah Bima Dana Mbojo. Jakarta: Harapan Masa PGRI.

Cithakan:Karajan di Kalimantan